Δ. Σολωμός, «Στο θάνατο του Φόσκολου»

Α17

Διονύσιος Σολωμός

ΣΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΦΟΣΚΟΛΟΥ

Έκλαψε, υπέρλαμπρε, η πατρίδα σου θωρώντας έρμη από σε την αγκαλιά της ν’ απομένει, κι έκλαψε πάλι για τη δάφνη σου, πονώντας π’ όχι δική της τόσο σ’ άρεσε, αλλά ξένη.

Και πικρότερα τώρα δέρνεται χτυπώντας χέρι με χέρι, κι ανακράζει απελπισμένη· «Ωιμέ! και το κορμί μού παίρνουν, που και ζώντας στα ξένα ηύρε τιμή, στα ξένα και πεθαίνει!»

Αχ! για τα εξαίσι’ αυτά που σ’ εδοξάσαν κάλλη του νου και της καρδιάς και δύναμη ’χαν τόση, που μοναχά θα τα νοήσουν οι μεγάλοι,

αν η πατρίδα σου δε θέλεις να σπαράζει πάντα στον πόνο, και στο κλάμα της να λιώσει, κάμε σ’ αυτήν να βγει κάποιος που να σου μοιάζει.

	μτφρ. Γεώργιος Καλοσγούρος (1849-1902)

Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής

ΣΧΟΛΙΟ

Είναι αρκετοί οι Επτανήσιοι ποιητές που τον 19ο αιώνα έγραφαν ποιήματα και στα ιταλικά, είτε γιατί αρχικά δεν γνώριζαν καλά τα ελληνικά (ο Σολωμός και ο Κάλβος), είτε επειδή ζούσαν σ’ ένα δίγλωσσο πνευματικό περιβάλλον λόγω της προηγούμενης μακράς ενετικής κατοχής των Ιονίων νήσων. Ο Σολωμός, που φοίτησε σε γυμνάσιο και σε πανεπιστήμιο της Ιταλίας και εξέδωσε τέσσερα χρόνια μετά την επιστροφή του στη Ζάκυνθο μια ιταλική ποιητική συλλογή (1822), χρειάστηκε κάποιο χρονικό διάστημα ώσπου να εξοικειωθεί πλήρως με την ελληνική γλώσσα. Ιταλικά ποιήματα έγραψε και στην τελευταία του περίοδο.

Το παραπάνω σονέτο γράφτηκε στα ιταλικά, όταν έφτασε στη Ζάκυνθο η είδηση του θανάτου του Φόσκολο (1827), που είχε φύγει Έλληνας από την πατρίδα του για να γίνει ένας από τους μεγαλύτερους Ιταλούς ποιητές του 19ου αιώνα. Ποίημα επικήδειο, περιέχει όλη τη συγκίνηση που προκάλεσε στο νησί η θλιβερή αναγγελία. Κυρίαρχη εικόνα του είναι η προσωποποίηση της Ζακύνθου ως μητέρας που μοιρολογεί τον οριστικό χαμό του παιδιού της (που είναι ακόμη πιο οδυνηρός, γιατί η σορός θα ταφεί σε ξένη γη), όπως είχε θρηνήσει τη μεγάλη απώλεια που αποτέλεσε για την ελληνική ποίηση η ανάδειξή του σε Ιταλό ποιητή. Η προτροπή των τριών τελευταίων στίχων προς τον μεγάλο νεκρό υποδηλώνει τη σχέση μαθητείας που ένιωθαν οι Επτανήσιοι ποιητές να τους συνδέει με τον Φόσκολο. Αλλά μπορεί να διαβαστεί και ως αυτοαναφορική και προφητική, αφού η ευχή την οποία περιέχει θα πραγματοποιηθεί σύντομα και μάλιστα από τον ίδιο τον Σολωμό, που θα αναδειχτεί ποιητής ισάξιος του Φόσκολο, αν όχι μεγαλύτερος.

Το ποίημα μπορεί να διαβαστεί παράλληλα με τους δύο ύμνους του Φόσκολο στη Ζάκυνθο (Α11 και Παράρτημα, αρ. 6).

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Ποια στοιχεία του ποιήματος δηλώνουν την προσωποποίηση της πατρίδος ως μητέρας;
Πώς θα χαρακτηρίζατε από το ποίημα αυτό τη σχέση του Σολωμού με τον Φόσκολο;

eikona

ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ (Ζάκυνθος 1798 – Κέρκυρα 1857). Γιος ενός ηλικιωμένου κόντε και της νεαρής υπηρέτριάς του, ο Σολωμός έλαβε, ως γόνος Επτανήσιου αριστοκράτη, ιταλική παιδεία, πρώτα στη γενέτειρά του κι έπειτα στην Κρεμόνα και την Παβία της Ιταλίας. Εκεί ξεκίνησε την ποιητική του δραστηριότητα, την οποία συνέχισε όταν επέστρεψε εικοσάχρονος στην πατρίδα του, συνθέτοντας ιταλόγλωσσα σονέτα με θρησκευτικά ή επίκαιρα θέματα, συχνά στο πλαίσιο βραδιών αυτοσχεδιασμού, όπως δηλώνει ο τίτλος της πρώτης του συλλογής Rime Imprοvvisate (Αυτοσχέδιοι στίχοι, 1822). Γρήγορα, όμως, και σε αντίθεση με τον πατριώτη του Ούγο Φόσκολο, ο Σολωμός αποφάσισε να γίνει Έλληνας ποιητής και αφιερώθηκε στη συστηματική μελέτη της ελληνικής λογοτεχνικής γλώσσας και παράδοσης. Η ιταλική διαμόρφωσή του επηρέασε γόνιμα την ελληνόγλωσση παραγωγή του, αποτέλεσε το φίλτρο μέσα από το οποίο προσέλαβε αργότερα τον γερμανικό Ρομαντισμό και ιδεαλισμό, και, στα τελευταία χρόνια της ζωής του, έδωσε και πάλι δημιουργικούς καρπούς, με τη μορφή ολιγάριθμων αλλά αξιόλογων ιταλόγλωσσων πεζών και ποιητικών κειμένων.