Νεοελληνική Γλώσσα (Γ΄ Γυμνασίου) - Βιβλίο Μαθητή (Εμπλουτισμένο)

Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής [πηγή: Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα]

B ΤΕΛΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΙΤΙOΛOΓΙΚΕΣ ΠΡOΤΑΣΕΙΣ

B1   Tελικές προτάσεις

Ακούω και μιλώ

  1. Για ποιο σκοπό γίνονται οι πόλεμοι σύμφωνα με το κείμενο 2; • Συμπληρώστε τις παρακάτω πιθανές απαντήσεις:
    1. Οι πόλεμοι γίνονται για . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
    2. Οι πόλεμοι γίνονται για να . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
    3. Οι πόλεμοι έχουν στόχο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
    4. Οι πόλεμοι γίνονται με σκοπό . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
  2. Ο Θουκυδίδης έζησε τον πόλεμο και διαπιστώνει (κείμενο 4) ότι οι άνθρωποι σε καιρό πολέμου συχνά διαστρέφουν το πραγματικό νόημα των λέξεων
    1. προκειμένου να . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
    2. για να. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
    3. με σκοπό να . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

    • Αφού συμπληρώσετε τις απαντήσεις, να συζητήσετε τι δηλώνουν οι φράσεις που προσθέσατε.

  3. Ποιες από τις παραπάνω συμπληρώσεις αποτελούν δευτερεύουσες προτάσεις;

Διαπιστώνω ότι:

  • Υπάρχουν πολλοί τρόποι για να δηλώσουμε το σκοπό που οδηγεί σε μια ενέργεια. Ένας από τους τρόπους αυτούς είναι οι δευτερεύουσες προτάσεις που εισάγονται με τους συνδέσμους για να και να.

  • Oι προτάσεις αυτές λέγονται τελικές (τέλος στα αρχαία ελληνικά σημαίνει σκοπός) και είναι επιρρηματικές.

Διαβάζω και γράφω

  1. Βρείτε και υπογραμμίστε τις δευτερεύουσες προτάσεις των κειμένων 1 και 4 που εισάγονται με να και για να.
  2. Κατατάξτε τις προτάσεις, που υπογραμμίσατε, σε έναν πίνακα με τη παρακάτω μορφή:

    Δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις
    (απαντούν στην ερώτηση ποιος, ποιον, τι;)

    Δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις
    (απαντούν στην ερώτηση για ποιο σκοπό;)

    να ζουν μέσα στην ειρήνη

    για να διατηρείται η ειρήνη

     

     

     

     
  3. Σε ποιο είδος δευτερευουσών προτάσεων ανήκουν οι προτάσεις της πρώτης στήλης και σε ποιο της δεύτερης; • Απαντήστε, αφού λάβετε υπόψη σας όσα διδαχτήκατε για τις δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις στη 2η ενότητα.

Εικόνα Kείμενο 5 [Γκουέρνικα]

Εικόνα

Μια πόλη που λέγεται Γκουέρνικα

Ο πίνακας ζωγραφίστηκε από τον Πάμπλο Πικάσο το 1937. Ο ζωγράφος ήταν εξαιρετικά ταραγμένος από τον εμφύλιο πόλεμο που σπάραζε την πατρίδα του, την Ισπανία. Μαθαίνοντας το βάρβαρο αεροπορικό βομβαρδισμό της μικρής πόλης Γκουέρνικα, ένιωσε φρίκη. Ο Πικάσο ζωγράφισε αυτό τον πίνακα για να δείξει πόσο απαίσιος και καταστροφικός είναι ο πόλεμος, και του 'δωσε τ' όνομα της πόλης. Η Γκουέρνικα είναι ένας πολύ μεγάλος πίνακας, μεγαλύτερος απ' τον τοίχο ενός συνηθισμένου δωματίου.

Άκουσε τους ήχους

Αυτή η εικόνα δεν είναι πολύχρωμη. Έχει μόνο μαύρο, άσπρο και γκρίζο. Ίσως ο ζωγράφος θεώρησε ότι η ομορφιά των χρωμάτων δεν ταίριαζε σ' ένα τόσο τραγικό θέμα. Δε σου φαίνεται πως ακούς τους φοβερούς ήχους; Κραυγές, ουρλιαχτά, βογγητά. Μπορείς να δεις ότι τα περισσότερα ζώα και οι άνθρωποι έχουν ανοιχτό το στόμα σαν να βγάζουν κραυγές πόνου. Ο ζωγράφος τα 'κανε όλα να μοιάζουν κομματιασμένα, στραβωμένα κι άσχημα.

Τι αισθάνεσαι βλέποντας αυτές τις γραμμές και τα σχήματα αραδιασμένα το ένα πάνω στ' άλλο;

Η διάθεση του ζωγράφου

«Είμαι θυμωμένος», «Είμαι πληγωμένος»: αυτές οι κουβέντες ίσως να λένε τα πιο έντονα συναισθήματα που εκφράζει η εικόνα. Με ποιον τρόπο ο καλλιτέχνης μάς μεταδίδει αυτά του τα συναισθήματα; Άκουσες τους φοβερούς ήχους, είδες τα κοφτερά σχήματα, τη ζωγραφιά χωρίς χρώμα.

Κοίταξε τα πρόσωπα. Είναι μεγάλα άσπρα σχήματα με μάτια τρομαγμένα και στόματα ανοιχτά σαν να οδύρονται. Φαίνονται και τα δύο μάτια σε κάθε πρόσωπο, όπως κι αν είναι γυρισμένο. Τα μάτια είναι ορθάνοιχτα και στηλωμένα με τρόμο, σαν μάτια πεθαμένου. Στο πάνω μέρος της εικόνας κρέμεται μια γυμνή λάμπα ηλεκτρικού. Ρίχνει φως για να φανούν οι συμφορές του πολέμου. Οι ακτίνες σχηματίζουν μυτερά δόντια. Ο ζωγράφος τις έκανε έτσι κοφτερές για να μας αναστατώσει, να ερεθίσει τα νεύρα μας.

Μ' αυτές και άλλες λεπτομέρειες μπόρεσε ο Πικάσο να μας πει πως κάτι τρομερό έγινε σ' αυτή την πόλη.

Μιλάει σε όλους

Έχεις δει ποτέ στα επίκαιρα του σινεμά εικόνες από αληθινό πόλεμο; Έχεις σκεφτεί πώς σκοτώνονται άνθρωποι και ζώα στις μάχες; Παρόλο που ο Πικάσο έφτιαξε την εικόνα του με αφορμή τον πόλεμο στην Ισπανία, η Γκουέρνικα είναι μια εικόνα διαμαρτυρίας ενάντια σε κάθε πόλεμο. Κι αυτός είναι ο λόγος που έγινε διάσημη. Άνθρωποι απ' όλο τον κόσμο τη βλέπουν και καταλαβαίνουν τι ήθελε να πει ο ζωγράφος.

Παιδικός οδηγός για Γνωριμία με τη ζωγραφική, Φράνσες Κένετ, Τέρυ Μήσαμ (επιμ.), μτφρ. Σοφία Zαραμπούκα, εκδ. Διάγραμμα / Ντουντούμη, 1982

Ισπανικός Εμφύλιος Πάμπλο Πικάσο Γκερνίκα Ο συμβολισμός και οι αλληγορίες στην ιστορία της τέχνης (αναζητήστε την ανάλυση της «Γκερνίκα») [πηγή: Αισθητική Αγωγή-Εικαστικά Β΄ Γυμνασίου]

Ακούω και μιλώ

  1. Εσείς πώς θα περιγράφατε την Γκουέρνικα σ' ένα φίλο σας που δεν έχει δει τον πίνακα; • Συνοδέψτε την περιγραφή σας με αναφορά στα συναισθήματα που σας δημιουργεί.
  2. Βρείτε τις δευτερεύουσες τελικές προτάσεις του κειμένου 5.

Διαβάζω και γράφω

  1. Επιλέξτε μία από τις τελικές προτάσεις που βρήκατε στην προηγούμενη δραστηριότητα και αναδιατυπώστε την με τρεις τουλάχιστον διαφορετικούς τρόπους που να εκφράζουν πάλι το σκοπό. Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε μερικές από τις λέξεις: αποβλέπω σε, επιδιώκω να, προκειμένου να, με σκοπό να, με στόχο να, θέλοντας να.
  2. Εντοπίστε την τελική πρόταση στο παρακάτω κόμικς. • Προσπαθήστε να εκφράσετε την έννοια του σκοπού με όσο το δυνατό περισσότερους τρόπους.

    Quino, Mαφάλντα, εκδ. Παρά πέντε, 1991

    Quino, Mαφάλντα, εκδ. Παρά πέντε, 1991

Μαφάλντα

B2   Aιτιολογικές προτάσεις

Ακούω και μιλώ

  1. «περισσότεροι νεκροί επειδή… πιο πολλούς»: Bρείτε το απόσπασμα στο κείμενο 3. • Μελετήστε τις παρακάτω εκδοχές του:
    1. Οι περισσότεροι νεκροί οφείλονται στο ότι τα σύγχρονα όπλα σκοτώνουν πιο εύκολα πιο πολλούς.
    2. Υπάρχουν περισσότεροι νεκροί από τα σύγχρονα όπλα, που σκοτώνουν πιο εύκολα πιο πολλούς.
    3. Υπάρχουν περισσότεροι νεκροί, αφού τα σύγχρονα όπλα σκοτώνουν πιο εύκολα πιο πολλούς.
    4. Εφόσον τα σύγχρονα όπλα σκοτώνουν πιο εύκολα πιο πολλούς, υπάρχουν περισσότεροι νεκροί.

    • Tο νόημα αλλάζει ή παραμένει το ίδιο;

  2. Όλες οι παραπάνω εκδοχές περιλαμβάνουν δύο στοιχεία

    περισσότεροι νεκροί

    σύγχρονα όπλα

    • Ποια σχέση συνδέει τα στοιχεία αυτά;

Διαβάζω και γράφω

  1. «κάποιοι μπορούν να σκοτώνουν κάποιους άλλους, γιατί δεν τους αρέσει το χρώμα τους»: Bρείτε το απόσπασμα στο κείμενο 3 και προσπαθήστε να το μετασχηματίσετε με διάφορους τρόπους, σαν και αυτούς της δραστηριότητας 1 του Aκούω και μιλώ. • Αν θέλετε, χρησιμοποιήστε τις λέξεις: εξαιτίας, επειδή, από, αφού, μια και, καθώς.

    Διαπιστώνω ότι:

    • Υπάρχουν πολλοί τρόποι για να δηλώσουμε την αιτία μιας κατάστασης. Ένας από τους τρόπους αυτούς είναι οι δευτερεύουσες προτάσεις που εισάγονται με τους συνδέσμους: γιατί, διότι, επειδή, καθώς, εφόσον, αφού, μια και. Μερικές φορές εισάγονται και με το που (π.χ. Λυπήθηκε που σκοτώθηκαν τόσοι άνθρωποι).

    • Oι προτάσεις αυτές λέγονται αιτιολογικές και είναι επιρρηματικές.

  2. Στη δραστηριότητα 1 του Ακούω και μιλώ βρείτε σε ποια παραδείγματα η αιτιακή σχέση εκφράζεται με δευτερεύουσα αιτιολογική πρόταση.
  3. «Πολλοί άνθρωποι ξέρουν… ο πόλεμος» (κείμενο 1), «η Γκουέρνικα είναι μια εικόνα διαμαρτυρίας… έγινε διάσημη» (κείμενο 5): Μετασχηματίστε τα παραπάνω αποσπάσματα ενώνοντας τις δύο περιόδους του κάθε αποσπάσματος σε μία και χρησιμοποιώντας κάποιον από τους συνδέσμους που εισάγουν αιτιολογικές προτάσεις.
Εικόνα

ΕικόναKείμενο 6 Μια γενιά που της έκλεψαν το χαμόγελο…

[…] Ένας διακεκριμένος γιατρός από τη Γάζα μας είχε πει σε διεθνές συνέδριο που οργάνωσε η Παλαιστινιακή Αρχή: «Ίσως το πιο τραγικό αποτέλεσμα της κατοχής για τα παιδιά της Παλαιστίνης να μην είναι ούτε ο υποσιτισμός ούτε οι τραυματισμοί ούτε οι χαμένες ώρες στο σχολείο ούτε οι χαμένες ευκαιρίες στη ζωή. Αλλά το γεγονός ότι, κάτω από τα μάτια μας, μεγαλώνει μια γενιά που της έκλεψαν το χαμόγελο. […]

Σ' όλο τον κόσμο, τα παιδιά παίζουν «κλέφτες και αστυνόμους». Δε θα σας προκαλέσει έκπληξη, αν σας πω ότι στην Παλαιστίνη παίζουν «Εβραίους και Άραβες». Εκείνο που ίσως σας φανεί απίστευτο είναι ότι τα πιο πολλά από τα δικά μας παιδιά προτιμούσαν να παίζουν τους... Εβραίους! Κι αυτό γιατί, στα μάτια τους, οι Εβραίοι είναι οι δυνατοί και οι Άραβες οι αδύναμοι, αυτοί που πάντα χάνουν. Κανένα παιδί δε θέλει να 'χει θετικό ήρωα εκείνον που πάντα χάνει. Αλλά μετά τη δεύτερη Ιντιφάντα*, η εικόνα άλλαξε. Tώρα, όλοι θέλουν να παίζουν τους Άραβες και μόνο οι πιο αδύναμοι της παρέας την πληρώνουν και αναγκάζονται να παίζουν τους Εβραίους. Δεν ξέρω αν αυτό είναι καλό ή κακό.

Μερικές φορές τρομάζω όταν βλέπω πόσο δημοφιλής είναι σ' αυτά τα παιδιά η φιγούρα του «μάρτυρα», ειδικά εκείνου που είναι αποφασισμένος να ανατιναχτεί με εκρηκτικά. Στα μάτια τους, ο καμικάζι έχει την απόλυτη ισχύ πάνω στη ζωή και στο θάνατο, είναι η απόλυτη δύναμη που κανείς και τίποτα δεν μπορεί να σταματήσει. Η πρώην πρωθυπουργός του Ισραήλ, Γκόλντα Μεΐρ, είχε πει κάποτε ότι εξοργίζεται όχι τόσο γιατί οι εχθροί της σκότωναν Ισραηλινούς, όσο γιατί ανάγκαζαν τους Ισραηλινούς να σκοτώνουν. Tώρα είναι η δική μας σειρά να πούμε κάτι ανάλογο, από την ανάποδη. Πάντως, ένα είναι το σίγουρο: Ο φόβος, καιρό τώρα, έχει αλλάξει στρατόπεδο»!

Πέτρος Παπακωνσταντίνου, περ. «Κ», εφημ. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 2003

* Iντιφάντα: ονομάζεται η αντίσταση των Παλαιστινίων ενάντια στην κατοχή της πατρίδας τους από το Iσραήλ. H δεύτερη Iντιφάντα άρχισε το Σεπτέμβριο του 2000.

Η αποαποικιοποίηση και ο Τρίτος Κόσμος (αναζητήστε πληροφορίες για το μεσανατολικό ζήτημα) [πηγή: Ιστορία του νεότερου και σύγχρονου κόσμου Γ΄ Λυκείου] Κράτος της Παλαιστίνης

Ακούω και μιλώ

  1. Τo κείμενο 6 είναι ρεπορτάζ. Aπό ποια στοιχεία του φαίνεται αυτό; • Ποιος είναι αυτός που μιλάει σε πρώτο πρόσωπο μέσα σ' αυτό το κείμενο;
  2. Εξηγήστε γιατί τα παιδιά στα οποία αναφέρεται το κείμενο έχουν χάσει το χαμόγελό τους. • Χρησιμοποιήστε όσες περισσότερες δευτερεύουσες αιτιολογικές προτάσεις μπορείτε.
  3. Βρείτε και υπογραμμίστε τις δευτερεύουσες αιτιολογικές προτάσεις του κειμένου 6. • Με ποιο σύνδεσμο εισάγονται; • Προσπαθήστε να αντικαταστήσετε το σύνδεσμο αυτόν με άλλους συνδέσμους που εισάγουν αιτιολογικές προτάσεις.
  4. Στις τρεις τελευταίες παραγράφους του κειμένου 1, βρείτε τις δευτερεύουσες προτάσεις που εισάγονται με γιατί. • Μπορείτε να αντικαταστήσετε το σύνδεσμο γιατί με άλλον αιτιολογικό σύνδεσμο; • Αν όχι, σκεφτείτε γιατί συμβαίνει αυτό;
  5. Τι είδους είναι οι προτάσεις που βρήκατε στην προηγούμενη δραστηριότητα; (Για να βοηθηθείτε μπορείτε να ανατρέξετε στη θεωρία της 3ης ενότητας).

Διαβάζω και γράφω

Ο Παλαιστίνιος γιατρός που μιλάει στο κείμενο 6 πιστεύει ότι πιο τραγικό και από τον υποσιτισμό, τους τραυματισμούς ή τις χαμένες ευκαιρίες για μόρφωση είναι το γεγονός ότι τα παιδιά στα κατεχόμενα εδάφη της Παλαιστίνης χάνουν το χαμόγελό τους και είναι έτοιμα να υιοθετήσουν βίαια πρότυπα. Συμφωνείτε ή διαφωνείτε με τη γνώμη του; • Διατυπώστε τη δική σας άποψη σε ένα κείμενο (έως δέκα γραμμές). • Χρησιμοποιήστε δευτερεύουσες προτάσεις, ιδιαίτερα αιτιολογικές, για να στηρίξετε την άποψή σας.