Μισέλ Λεϊρίς  

ΚΟΜΜΕΝΟΣ ΛΑΙΜΟΣ

ΣΕ ΗΛΙΚΙΑ ΠΕΝΤΕ ή έξι χρονών, υπήρξα θύμα μιας επίθεσης. Θέλω να πω ότι υποβλήθηκα σε μία εγχείρηση μέσα στο λαιμό, που συνίστατο στο να μου αφαιρέσουνε κρεατάκια. Η επέμβαση έλαβε χώρα με έναν πολύ βάναυσο τρόπο, δίχως να με κοιμίσουν. Το πρώτο σφάλμα των γονιών μου ήταν ότι με πήγαν στο χειρουργείο χωρίς να μου πούνε πού με πήγαιναν. Εάν η μνήμη μου δεν με απατά, φανταζόμουνα ότι πηγαίναμε στο τσίρκο. Απείχα λοιπόν πολύ από το να προβλέψω τη μακάβρια έκπληξη που μου επιφύλασσε ο οικογενειακός γερο-γιατρός, που υποστήριζε τον χειρουργό. Όλα αυτά εξελίχτηκαν με ακρίβεια, σαν μια προσχεδιασμένη επιχείρηση, και είχα το συναίσθημα ότι με είχανε παρασύρει σε μια βδελυρή απαγωγή. Ιδού πώς διαδραματίστηκαν τα γεγονότα: αφήνοντας τους γονείς μου στην αίθουσα αναμονής, ο γερο-γιατρός με οδήγησε στον χειρουργό, που βρισκόταν σ’ ένα άλλο δωμάτιο, με μεγάλη μαύρη γενειάδα και λευκή μπλούζα (αυτή είναι, τουλάχιστον, η εικόνα του δράκου που έχω συγκρατήσει). Διέκρινα κοφτερά εργαλεία και σίγουρα θα φαινόμουνα τρομοκρατημένος, γιατί παίρνοντάς με στα γόνατά του ο γερο-γιατρός, μου είπε για να με καθησυχάσει: «Έλα μικρουλάκο μου! Θα παίξουμε ότι μαγειρεύουμε». Από εκείνη τη στιγμή δεν θυμάμαι τίποτα άλλο εκτός από την αιφνιδιαστική επίθεση του χειρουργού που έχωσε ένα εργαλείο μέσα στο λαιμό μου, τον πόνο που ένιωσα και την κραυγή ζώου που ξεκοιλιάζουν, που άφησα. Η μητέρα μου που με άκουσε από δίπλα τρομοκρατήθηκε.

Μέσα στο αμάξι που γυρίζαμε, δεν είπα ούτε λέξη. Το σοκ ήτανε τόσο ισχυρό που επί είκοσι τέσσερις ώρες στάθηκε αδύνατο να μου αποσπάσουνε λέξη. Η μητέρα μου, τελείως χαμένη, αναρωτιότανε μήπως είχα μουγγαθεί. Τα μόνα που θυμάμαι από την περίοδο που ακολούθησε αμέσως μετά την εγχείρηση, είναι η επιστροφή με άμαξα, οι άκαρπες προσπάθειες των γονιών μου να με κάνουν να μιλήσω και μετά, στο σπίτι: τη μητέρα μου να με κρατάει στην αγκαλιά της μπροστά στο τζάκι του σαλονιού, τις γρανίτες που μου δίνανε να καταπίνω, το αίμα που πολλές φορές έφτυνα και που το μπέρδευα με το χρώμα της φράουλας της γρανίτας.

Η ανάμνηση αυτή είναι νομίζω η πιο οδυνηρή της παιδικής μου ηλικίας. Όχι μονάχα δεν καταλάβαινα γιατί με είχανε πονέσει τόσο, αλλά είχα την εντύπωση μιας εξαπάτησης, μιας παγίδας, μιας αποτρόπαιος δολιότητας εκ μέρους των μεγάλων, που δεν με είχανε καλοπιάσει παρά μόνο για να επιδοθούν στην πιο θηριώδη βία πάνω μου. Όλη η εντύπωσή μου για τη ζωή έχει σημαδευτεί από αυτό: ο κόσμος, γεμάτος παγίδες, δεν είναι παρά μια αχανής φυλακή ή ένα χειρουργικό δωμάτιο. Δεν βρίσκομαι στη γη παρά για να είμαι μια σάρκα για τους γιατρούς, σάρκα για τα κανόνια, σάρκα για το φέρετρο. Καθώς και η δολία υπόσχεση να με πάνε στο τσίρκο ή να παίξουμε ότι μαγειρεύουμε, ό,τι το πιο ευχάριστο θα μπορούσε να μου συμβεί, δεν είναι παρά ένα δόλωμα, ένας τρόπος να μου χρυσώσουν το χάπι για να με οδηγήσουνε με μεγαλύτερη σιγουριά στο σφαγείο όπου, αργά ή γρήγορα, οφείλω να οδηγηθώ.

μτφρ. Γιάννης Πεταλάς

Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής  

Απόσπασμα από το εισαγωγικό τμήμα του Ηλικία ανδρός (1939), έργου που αποτελεί τον εναρκτήριο τόμο ενός επίμονου και εκτενέστατου αυτοβιογραφικού πειράματος —έχει χαρακτηριστεί ως η σημαντικότερη αυτοβιογραφία του 20ού αιώνα—, ο «Κομμένος λαιμός» εστιάζεται στην τραυματική εμπειρία μιας χειρουργικής επέμβασης για να ανασυστήσει την αίσθηση της εξαπάτησης που χαράχτηκε στην παιδική ευαισθησία, και να υποδείξει τις προβολές της στη συνείδηση του ώριμου αφηγητή. Ανακαλώντας την παιδική εμπειρία, ο αφηγητής αναγνωρίζει τη θεμελιώδη σημασία της ως συμβόλου που εφεξής οργανώνει τη σχέση του υποκειμένου με τον κόσμο και σφραγίζει την αντίληψή του για την ανθρώπινη μοίρα, ως κατάσταση παγίδευσης σ’ ένα διαρκές σαδιστικό παιχνίδι, στο πλαίσιο του οποίου κάθε υπόσχεση (και κάθε προσδοκία) αποκαλύπτεται ως δόλια προετοιμασία για την επερχόμενη σφαγή. Η εικόνα του ανθρώπου ως ανυπεράσπιστου θηράματος, παγιδευμένου στη σκοτεινή του μοίρα και προορισμένου να ικανοποιήσει τα θηριώδη ένστικτα ενός κόσμου που επιδίδεται στην παραπλάνησή του, επιτρέπει την ανάγνωση του κειμένου ως ψυχογραφικού αναλόγου της πολιτικής αλληγορίας του Μπρεχτ (Β18).

1. Να εντοπίσετε τις εκφράσεις που αναφέρονται στην εγχείριση και να δικαιολογήσετε την επιλογή τους.
2. Πώς λειτουργεί η τελευταία παράγραφος του κειμένου;
3. Στο κείμενο του Λεϊρίς, ένα επώδυνο περιστατικό γενικεύεται και αποκτά εφιαλτική διάσταση στη συνείδηση του αφηγητή. Ποιες ομοιότητες παρουσιάζει αυτό το γεγονός με την εμπειρία της περιπέτειας που είχε ο ήρωας με τον «αλμπάνη» οδοντογιατρό στο «Επεισόδιο στο λιβάδι» (B29);

MICHEL LEIRIS (Παρίσι 1901 – Παρίσι 1990). Γάλλος λογοτέχνης και εθνολόγος. Νέος είχε προσχωρήσει στο υπερρεαλιστικό κίνημα, γεγονός που φαίνεται από το ενδιαφέρον του για τις ιδέες του Φρόυντ και τη μελέτη των ονείρων. Ασχολήθηκε κυρίως με την αυτοβιογραφία. Έργα του: Ηλικία ανδρός (1939), Ο κανόνας του παιχνιδιού (4 τόμοι, 1948-1976), κ.ά.