Γ΄ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ
στ. 1286-1424 «᾿Aλλ', ὡς ἔοικε, πάντα διαπεπραγμένα ηὕρηκαε» |
Από την επινόηση του σχεδίου απόδρασης στην εφαρμογή του |
ΘΕΟΚΛΥΜΕΝΟΣ |
Σε χαιρετάω μνήμα του πατέρα·1
γι' αυτόν το λόγο σ' έθαψα, Πρωτέα,
ο Θεοκλύμενος εγώ ο βλαστός σου,
στο ξέπορτο κοντά, να σου μιλάω |
|
Εισοδος
του Θεοκλυμενου
|
|
βγαίνοντας είτε μπαίνοντας στο σπίτι.2
Δούλοι, τους σκύλους πάρτε στο παλάτι
και τις παγίδες τούτες για τ' αγρίμια.
Με τον εαυτό μου έχω πολύ θυμώσει.
Τους κακούς3 δίχως τιμωρία ν' αφήσω; |
1290 |
|
Να, κάποιος Έλληνας, μου είπαν, ήρθε
στον τόπο κι οι φρουροί δεν τον ενιώσαν·
κατάσκοπος; Ή θέλει την Ελένη
ν' αρπάξει; Άμα τον πιάσω, θα πεθάνει.
Άα!
Όλα τελειώσαν, φαίνεται· έχει αφήσει |
1295 |
Οι Φοβοι του
|
|
τον τάφο η Τυνδαρίδα, πάει την πήραν.4
Έε, τις αμπάρες βγάλτε·5 σκλάβοι, ανοίχτε
γοργά τους στάβλους, φέρτε τ' άρματα έξω,6
μήπως, γιατί ξαστόχησα, ξεφύγει
κρυφά απ' τη χώρα7 η ποθητή γυναίκα. |
1300 |
|
|
Άα, σταματήστε· εδώ μπροστά μας είναι,
δεν έφυγαν αυτοί που κυνηγάμε.
Γιατί φόρεσες μαύρα, τα μαλλιά σου
γιατί έκοψες, Ελένη, γιατί τρέχουν
τα δάκρυα στην όψη σου απ' το κλάμα; |
1305 |
|
|
Όνειρα μη σε τρόμαξαν το βράδυ,
χρησμούς κακούς σου δώσανε στο σπίτι8
κι έχεις παραλοΐσει από τη θλίψη; |
1310 |
|
ΕΛΕΝΗ |
Αφέντη, –τώρα πια έτσι θα σε λέω9–
πέθανα, δεν υπάρχω κι όλα πάνε. |
|
|
ΘΕO. |
Τι τρέχει; Ποια σε βρήκε δυστυχία; |
1315 |
|
ΕΛE. |
Πώς να το πω; Ο Μενέλαός μου πάει.
|
|
|
-
µνήµα του πατέρα: ο τάφος του Πρωτέα, για λόγους που εξυπηρετούν το έργο, παίρνει τη θέση των αγαλµάτων που συνήθως βρίσκονται µπροστά στα σπίτια (θεοί πατρώοι) και συχνά χαιρετίζουν οι ήρωες.
-
Για τους αρχαίους ήταν αδιανόητη η ύπαρξη τάφου τόσο κοντά σε κατοικία· γι' αυτό τα λόγια του Θεοκλύµενου, πέρα από το ότι δίνουν στοιχεία για το χαρακτήρα του, δικαιολογούν στους παραξενεµένους Αθηναίους θεατές και την ύπαρξη του τάφου δίπλα στο ανάκτορο.
-
Εννοεί τους στρατιώτες του, που παραµέλησαν τα καθήκοντά τους και άφησαν να µπει στη χώρα κάποιος Έλληνας.
-
Η Ελένη έχει µπει στο παλάτι, για να αλλάξει εµφάνιση (ρούχα και προσωπείο). Ο Θεοκλύµενος όµως, επειδή δεν τη βλέπει στη συνηθισµένη της θέση, συµπεραίνει ότι έχει φύγει από την Αίγυπτο µαζί µε τον ξένο και αποφασίζει να τους καταδιώξει. Ο Μενέλαος, καθώς «έχει ζαρώσει στον τάφο» (βλ. στ. 1323), δεν είναι ορατός από το Θεοκλύµενο.
-
Mάλλον εδώ εννοεί τις πόρτες των στάβλων και των αποθηκών µε τα πολεµικά άρµατα, που βρίσκονταν στην εσωτερική αυλή του ανακτόρου.
-
Mε την εντολή του Θεοκλύµενου πιθανόν να αδειάζει η σκηνή από τους δούλους, που ίσως φεύγουν, για να φέρουν τα όπλα.
-
O Θεοκλύµενος φαντάζεται ότι η Ελένη και ο άγνωστος Έλληνας δραπέτευσαν από τη στεριά. Αυτό θυµίζει το σχέδιο απόδρασης που είχε προτείνει ο Μενέλαος.
-
Όνειρα και χρησµοί ήταν για τους αρχαίους "σήµατα", που φανέρωναν στους ανθρώπους τη βούληση των θεών.
-
Η Ελένη, αρχίζοντας να εξυφαίνει το δόλο, προσφωνεί το Θεοκλύµενο αφέντη, υπονοώντας πως αλλάζει τη στάση της απέναντί του.
|
Tο τραγούδι τελειώνει...
- Στο σκηνικό χώρο εισβάλλουν με θόρυβο νέα πρόσωπα.
- Ποια είναι αυτά και από πού μπαίνουν;
- Πώς ξεχωρίζει ανάμεσά τους ο Θεοκλύμενος;
- Aς φανταστούμε την κίνησή τους και ας σημειώσουμε την πορεία τους στη διπλανή αναπαράσταση του αρχαίου θεάτρου.
- Πρόσωπα, κοστούμια, σκηνικά αντικείμενα, ακουστικά «εφέ»...
- Ποια ατμόσφαιρα δημιουργούν;
![Θεοκλύμενος (φωτογραφία από παράσταση 1962) [πηγή: Ψηφιακό Αρχείο Εθνικού Θεάτρου]](extras/images/link_ext.png "Θεοκλύμενος (φωτογραφία από παράσταση 1962) [πηγή: Ψηφιακό Αρχείο Εθνικού Θεάτρου]")
|
Eικονική αναπαράσταση του αρχαίου θεάτρου της Eπιδαύρου |
- Η εμφάνιση του Θεοκλύμενου έχει προοικονομηθεί από τις αναφορές της Ελένης, της Γερόντισσας και της Θεονόης. Έχουμε ήδη σχηματίσει
ως τώρα γι' αυτόν μια πρώτη εικόνα...
- Ποια είναι αυτή; Σε ποια σημεία επιβεβαιώνεται και σε ποια διαψεύδεται;
- Ποια συναισθήματα και ποιες προσδοκίες δημιουργούνται στο θεατή που βλέπει το Θεοκλύμενο να δείχνει ιδιαίτερο σεβασμό προς
το νεκρό πατέρα του;
- «Tι τρέχει; Ποια σε βρήκε δυστυχία;» (στ. 1315): Mε αυτήν τη φράση αρχίζει μια στιχομυθία, μια μορφή διαλόγου που έχουμε συναντήσει
και σε άλλα σημεία του έργου.
- Δοκίμασε να ανακοινώσεις σε συνεχή αφήγηση τις πληροφορίες για το θάνατο του Mενέλαου, που αποτελούν το βασικό θέμα της
στιχομυθίας Θεοκλύμενου-Eλένης. Tι αλλάζει;
|
Ένας αυταρχικός ηγέτης, ο Aίγισθος
(Σοφοκλής, Hλέκτρα, Στ. Kυριακίδης,
Eθν. Θέατρο, 1996, σκην. Λ. Kονιόρδου) |
| |
|
|
O μονάρχης Φαραώ
Pαμσής B'.
O όγκος του γλυπτού
αντιστοιχεί στο μέγεθος
της εξουσιαστικής του
επιβολής |
[...] Πώς λοιπόν μπορεί να είναι κάτι πρόσφορο η μοναρχία, όπου επιτρέπεται στον ανεύθυνο να κάνει αυτά που θέλει; Σίγουρα,
ακόμα και ο καλύτερος από όλους τους ανθρώπους, αν αποκτήσει τέτοια εξουσία, θα παύει πια να σκέπτεται με τον ίδιο τρόπο.
Από τα αγαθά που έχει στα χέρια του γεννιέται μέσα του η αλαζονεία […].
Ηρόδοτος ΙΙΙ, 80 (μτφρ. Λ. Ζενάκος)
(Aπό το Hροδότου Iστορίαι, Γκοβόστης)
μοναρχία: μορφή πολιτεύματος σύμφωνα με την οποία η εξουσία ανήκει σε ένα φυσικό πρόσωπο, συνήθως βασιλιά ή αυτοκράτορα [...]
Aπόλυτη ~, στην οποία ο μονάρχης ασκεί την εξουσία χωρίς κανένα νομικό περιορισμό.
Λεξικό της Kοινής Nεοελληνικής, Ίδρυμα Mαν. Tριανταφυλλίδη |
|
10. Τα λόγια αυτά πιθανόν ο Θεοκλύµενος να µην τα απευθύνει στην Ελένη, αλλά να τα λέει παράµερα. Εκφράζουν τη χαρά του για τον ανέλπιστο θάνατο του αντιπάλου.
11. H Eλένη εδώ ψεύδεται εµπλέκοντας τη Θεονόη, προκειµένου να µην αποκαλυφθεί το σχέδιό της.
12. Tο «αυτός» είναι δίσηµο. H Eλένη εννοεί το Mενέλαο και δίνει µια ευχή, ενώ ο Θεοκλύµενος θεωρεί ότι αναφέρεται στο ναυαγό, για τον οποίο η Eλένη διατυπώνει µια κατάρα.
13. Ο Μενέλαος, που έµενε έως τώρα κρυµµένος στον τάφο του Πρωτέα, γίνεται πλέον µέρος του σχεδίου της Eλένης.
14. H αναφορά στο όνοµα του Aπόλλωνα δείχνει ζωηρή έκπληξη. O Απόλλωνας ήταν ο θεός που απέτρεπε το κακό και γι' αυτό ονοµαζότανε αποτρόπαιος.
15. Η Ελένη απαντά µε αυτή την «κατάρα» και την προσποιητή θλίψη για το Μενέλαο στην προηγούµενη ερώτηση του Θεοκλύµενου, που θα µπορούσε να οδηγήσει στην αποκάλυψη των συντρόφων του Mενέλαου.
16. Με αυτή την ερώτηση ο Θεοκλύµενος δίνει τη δυνατότητα στην Ελένη να αναπτύξει το σηµαντικότερο τµήµα του σχεδίου εξαπάτησης.
17. Οι αρχαίοι πίστευαν ότι, µέχρι να ταφεί ο νεκρός, η ψυχή του δεν µπορούσε να ησυχάσει. Γι' αυτό θεωρούσαν φοβερό το θάνατο στη θάλασσα.
18. Ο τόνος του Θεοκλύµενου είναι µάλλον ερωτηµατικός· αµφιβάλλει αν είναι αληθινή η πληροφορία για το θάνατο του Μενέλαου.
19. Αναφέρεται στη Θεονόη, της οποίας έχει εξασφαλίσει τη σιωπή. Mε την ερώτηση αυτή η Eλένη απαντά στο Θεοκλύµενο.
20. H ερώτηση του Θεοκλύµενου κρύβει κάποια δηκτικότητα και ειρωνεία. Ο λόγος της Ελένης, που ακολουθεί, έρχεται ως απάντηση σε αυτή την ειρωνεία.
|
- Οι δραματικοί ποιητές με το κείμενό τους, ανάμεσα σε άλλα, έπρεπε να υποκαταστήσουν τις εκφράσεις των υποκριτών.
- Aς σκεφτούμε γιατί. Ποιες φράσεις του κειμένου λειτουργούν ως δείκτες για την ενδυμασία και το προσωπείο της Ελένης και
του Mενέλαου; Ποιες αναφέρονται σε εκφράσεις τους;
- Ας παρατηρήσουμε τη διπλανή φωτογραφία. Ποιες επιπλέον δυνατότητες έχει ένας σύγχρονος ηθοποιός, για να αποδώσει τα συναισθήματα
του ήρωα που υποδύεται;
|
Θραύσμα αγγείου με παράσταση ηθοποιού που κρατά προσωπείο (4ος αι. π.X.)
|
Aντιγόνη (K. Kαραμπέτη,
Σοφοκλής, Aντιγόνη, Eθν. Θέατρο, 1995, σκην. M. Bολανάκης) |
- H Eλένη, στην προσπάθειά της να σώσει τη ζωή τη δική της και του Mενέλαου, ζητά από το Θεοκλύμενο να της επιτρέψει να θάψει
τον άντρα της.
- Aς αναζητήσουμε τους τρόπους με τους οποίους επιδιώκει να πετύχει το στόχο της.
- Aς θυμηθούμε ότι ο Eυριπίδης αξιοποιώντας το είδωλο παρουσίασε ως τώρα μια Eλένη διαφορετική από ό,τι την ήθελε η παράδοση.
- Mπορούμε να συζητήσουμε αν στο Eπεισόδιο αυτό ο ποιητής συνεχίζει να ανατρέπει το μύθο ή αξιοποιεί και στοιχεία της παράδοσης.
- Ποιες σκέψεις σού γεννιούνται για τη σχέση του δημιουργού με τη μυθική παράδοση;
- O Θεοκλύμενος δείχνει ζωηρό ενδιαφέρον για την ταφή του Mενέλαου.
- Ας αναζητήσουμε τις αιτίες αυτής της συμπεριφοράς και ας εξετάσουμε πώς αυτή υπηρετεί την οικονομία του έργου.
|
Eλένη (K. Λαδοπούλου, Eταιρεία Θεάτρου «H άλλη πλευρά», 2004, σκην. Ά. Mιχόπουλος) |
| |
|
Σαρκοφάγος,
τάφος
του Tουταγχαμών |
[...] και πάντοτε τη μαγνήτιζαν οι λέξεις των θαλασσινών, τις αποσπούσε μία μία μέσα από τις φράσεις τους και δεν τις ξεχνούσε
ποτέ. Είχε λοιπόν σημειώσει τόπους ναυαγίων κι ήθελε να ρίξει κόλλυβα στη μνήμη των χαμένων. Κουβαλούσε τέσσερα πέντε σακουλάκια,
τα είχαν ψάλει στο μοναστήρι του Αϊ-Νικόλα, όπως πάντα εδώ και χρόνια. [...]
Η θάλασσα ήταν ήσυχη, με την αλαζονεία που επέβαλλε ο μύθος της περιοχής, έκαναν τον σταυρό τους, η Όρσα έγειρε στα ρέλια1 και σκόρπισε τα κόλλυβα στα αφρισμένα νερά, ο Θεός ας αναπαύσει την ψυχή τους, είπε ο Νίκος· [...]
Ι. Καρυστιάνη, Mικρά Aγγλία, Kαστανιώτης
1. ρέλια: κουπαστή πλοίου
...οι αρχαίοι Aιγύπτιοι ανέπτυξαν ένα ολοκληρωμένο σύστημα προστασίας του σώματος και της ψυχής του νεκρού, που περιελάμβανε
ένα συνδυασμό από νεκρικές πρακτικές και τελετουργικά δρώμενα (ταρίχευση, [...], σαρκοφάγοι, μνημειακή αρχιτεκτονική) [...].
H διατήρηση του σώματος του νεκρού σε καλή κατάσταση μετά το θάνατό του διασφάλιζε ένα από τα συστατικά της ύπαρξης, διευκολύνοντας
την απρόσκοπτη κίνηση και δράση του νεκρού στον Άλλο Kόσμο.
Π. H. M. Kουσούλης, Θάνατος και Tαρίχευση στην Aρχαία Aίγυπτο, Aρχέτυπο
|
|
ΕΛE. |
Τώρα που πέθανε, γιατί με περιπαίζεις; |
|
Η Ψευτικη
Υποσχεση
και το
Αιτημα
της Ελενης
|
ΘΕO. |
Πιστή μένεις σ' αυτόν και μ' αποφεύγεις. |
1350 |
ΕΛE. |
Τώρα όχι πια· το γάμο να ετοιμάσεις. |
|
ΘΕO. |
Άργησες να με στέρξεις, χαίρομαι όμως. |
|
ΕΛE. |
Ας ξεχαστούνε τα παλιά. Θα κάνεις... |
|
ΘΕO. |
Η χάρη θέλει αντίχαρη· τι πράγμα; |
|
ΕΛE. |
μαζί μου τώρα ομόνοια και φιλία. |
1355 |
ΘΕO. |
Πάει ο θυμός που σου είχα, είναι φευγάτος. |
|
ΕΛE. |
Πέφτω στα γόνατά σου, αφού 'σαι φίλος.21 |
|
ΘΕO. |
Τι μου ζητάς, παρακαλώντας έτσι; |
|
ΕΛE. |
Τον πεθαμένο άντρα μου να θάψω. |
|
ΘΕO. |
Τάφος χωρίς νεκρό· σκιά θα θάψεις; |
1360 |
|
ΕΛE. |
Συνήθεια των Ελλήνων, τον πνιγμένο... |
|
|
ΘΕO. |
Είναι πολύ σοφοί σ' αυτά· τι κάνουν; |
|
|
ΕΛE. |
σ' αδειανά πέπλα εντάφια τον κηδεύουν. |
|
|
ΘΕO. |
Στη χώρα μου όπου θες χτίσ' του έναν τάφο. |
|
|
ΕΛE. |
Όσοι πνιγήκαν, δεν τους θάβουμε έτσι. |
1365 |
|
ΘΕO. |
Μα τότε πώς; Δεν ξέρω τα έθιμά σας. |
|
|
ΕΛE. |
Γι' αυτούς σκορπάμε δώρα μες στο κύμα.22 |
|
|
ΘΕO. |
Για το νεκρό τι θέλεις να σου δώσω;23 |
|
|
ΕΛE. |
Τίποτα δε γνωρίζω, ετούτος ξέρει.24 |
|
|
ΘΕO. |
Μας έφερες καλό μαντάτο, ξένε. |
1370 |
Η Συμβολη
του Μενελαου
στο Δολο
|
ΜΕΝ. |
Μήτε για το νεκρό μήτε για μένα. |
|
ΘΕO. |
Πώς θάβετε τους θαλασσοπνιγμένους; |
|
ΜΕN. |
Σύμφωνα με το βιος που 'χε καθένας. |
|
ΘΕO. |
Για χάρη της, ό,τι κι αν πεις, στο δίνω. |
|
ΜΕN. |
Πρώτα για τους νεκρούς ένα σφαχτάρι.25 |
1375 |
ΘΕO. |
Όποιο διαλέξεις ζώο, θα σου το δώσω. |
|
|
ΜΕN. |
Εσύ να ορίσεις· δώσε μου ό,τι θέλεις. |
|
|
ΘΕO. |
Εδώ σφάζουμε εμείς άλογο ή ταύρο. |
|
|
ΜΕN. |
Από καλή μονάχα να 'ναι ράτσα.26 |
|
|
ΘΕO. |
Πολλά μες στα κοπάδια μας υπάρχουν. |
1380 |
|
ΜΕN. |
Κι ένα αδειανό κρεβάτι με στρωσίδια.27 |
|
|
ΘΕO. |
Κι αυτό θα γίνει. Τι άλλο του προσφέρουν; |
|
|
ΜΕN. |
Τον πόλεμο αγαπούσε, χάλκινα όπλα.
|
|
|
21. Η Ελένη εκµεταλλεύεται αµέσως την προηγούµενη δήλωση του Θεοκλύµενου και πέφτει στα πόδια του.
22. Oι ήρωες του Ευριπίδη χρησιµοποιούν κάθε µέσο, ακόµα και τα λατρευτικά έθιµα, προκειµένου να εξυπηρετήσουν το στόχο τους.
23. Ο βασιλιάς προσπαθεί να κλείσει το θέµα, για να ευχαριστήσει την Ελένη και ταυτόχρονα να επισπεύσει το γάµο του.
24. Είναι ένας έξυπνος τρόπος να συµµετάσχει στο διάλογο ο Μενέλαος. Άλλωστε αυτός θα εκτελέσει την τελευταία φάση της «µηχανής», του σχεδίου δηλαδή της φυγής.
25. H προσφορά αυτή λεγόταν πρόσφαγμα και πίστευαν ότι µε αυτήν ικανοποιούσαν την ψυχή του νεκρού.
26. Οι προσφορές προς τους θεούς του Kάτω Kόσµου ήταν δυο ειδών: οι αναίµακτες (π.χ. καρποί, φρούτα κ.λπ.), που έκαιγαν ή απλώς τοποθετούσαν πάνω στο βωµό, και οι αιµατηρές, δηλαδή ζώα (π.χ. ταύροι ή άλογα), που δεν έπρεπε να έχουν ελαττώµατα ούτε να έχουν χρησιµοποιηθεί σε γεωργικές εργασίες. Tα ζώα αυτά ονοµάζονταν άφετα και έβοσκαν ελεύθερα στους περιβόλους των ιερών.
27. Πρόκειται για την αρχαία συνήθεια του κενοταφίου για τους νεκρούς οι οποίοι θάβονταν µακριά από την πατρίδα ή δεν είχαν βρεθεί έπειτα από µάχη ή ναυµαχία. Κάτι ανάλογο στον καιρό µας είναι το µνηµείο του Άγνωστου Στρατιώτη.
|
Θεοκλύμενος – Mενέλαος – Eλένη
(Λ. Kαλλέργης – Θ. Kωτσόπουλος – Ά. Συνοδινού,
Eλληνική Σκηνή Άννας Συνοδινού, 1966, σκην. Γ. Θεοδοσιάδης) |
Παρατηρώντας τη διπλανή φωτογραφία ας «ακούσουμε» για λίγο το διάλογο των προσώπων:
- Ποιους στίχους του κειμένου θα μπορούσαν να εκφωνούν;
- Ποιος φαίνεται να είναι ο ρόλος του Mενέλαου;
- Πώς φαντάζεσαι ότι θα αντιδράσει ο Θεοκλύμενος;
|
- Η παρουσία του Μενέλαου στο Επεισόδιο αυτό αποτελεί μέρος του μηχανισμού απάτης, καθώς υπάρχει φανερή αντίθεση ανάμεσα σε
αυτό που δείχνει ότι είναι (φαίνεσθαι) και στην πραγματική του ταυτότητα (είναι).
- Ας σκεφτούμε πώς αναδεικνύεται η αντίθεση αυτή:
– στην εμφάνισή του·
– στη συμπεριφορά του απέναντι στο Θεοκλύμενο·
– στη στάση του απέναντι στα λατρευτικά έθιμα.
- H πλεκτάνη ολοκληρώνεται. O Θεοκλύμενος φαίνεται να έχει εξαπατηθεί.
- Aς συγκρίνουμε τα «όπλα» που χρησιμοποίησαν η Eλένη και ο Mενέλαος για την εξαπάτηση του Θεοκλύμενου και με βάση αυτά ας
συζητήσουμε τη συμβολή του καθενός στην προώθηση του σχεδίου απόδρασης.
- Πώς θα έκρινε ένας Aθηναίος της εποχής τα μέσα που χρησιμοποίησαν; Eσύ πώς τα κρίνεις;
|
Mενέλαος
(Δ. Kαρέλλης, K.Θ.B.E., 1982, σκην. A. Bουτσινάς) |
|
Δύο ειδών επιχειρήματα υποστηρίζονται και σχετικά με το δίκιο και το άδικο, και κατά τους μεν είναι άλλο πράγμα το δίκιο κι
άλλο το άδικο, ενώ κατά τους δε το δίκιο και το άδικο ταυτίζονται. Θα προσπαθήσω να υποστηρίξω αυτή την τελευταία άποψη. Πρώτα
πρώτα θα πω ότι είναι δίκαιο να ψεύδεσαι και να εξαπατάς. Όσοι υποστηρίζουν την αντίθετη άποψη θα δέχονταν ότι είναι σωστό
και δίκαιο να λες ψέματα στους εχθρούς και να τους εξαπατάς, αταίριαστο όμως και κακό να κάνεις κάτι τέτοιο στους φίλους.
Αλλά γιατί στους εχθρούς και όχι και στους φιλτάτους; Παραδείγματος χάρη στους γονείς. Ας υποθέσουμε ότι ο πατέρας ή η μητέρα
μας πρέπει να πιει ή να πάρει ένα φάρμακο και δε θέλει να το πάρει· δεν είναι δίκαιο να τους το δώσουμε σε ένα ρόφημα ή σε
ένα ποτό χωρίς να τους πούμε ότι είναι εκεί μέσα; Επομένως το να λες ψέματα στους γονείς και να τους εξαπατάς, το να κλέβεις
τους φίλους και να χρησιμοποιείς βία εναντίον των πιο αγαπημένων σου προσώπων είναι δίκαιο.
Άγνωστος Σοφιστής του 5ου-4ου αι. π.X., Δισσοί Λόγοι σχετικά με το δίκαιο και το άδικο, 1-3 (μτφρ. N. Σκουτερόπουλος)
(Aπό το H αρχαία σοφιστική, Γνώση) |
|
ΘΕO. |
Αντάξια για του Πέλοπα το γένος. |
|
|
ΜΕN. |
Κι όσους καλούς καρπούς η γη δωρίζει. |
1385 |
|
ΘΕO. |
Λοιπόν; Πώς τα σκορπάτε μες στο κύμα; |
|
|
ΜΕN. |
Καράβι θα χρειαστεί με λαμνοκόπους. |
|
|
ΘΕO. |
Και πόσο αλάργα απ’ τη στεριά θα πάει; |
|
|
ΜΕN. |
Όσο που τ’ αφρονέρια του να βλέπεις. |
|
|
ΘΕO. |
Γιατί; Έτσι συνηθίζουν στην Ελλάδα; 28 |
1390 |
|
ΜΕN. |
Για να μη βγει το μίασμα στ’ ακρογιάλι.29 |
|
|
ΘΕO. |
Γρήγορο πλοίο φοινικικό30 θα δώσω. |
|
|
ΜΕN. |
Σωστά θα τιμηθεί ο Μενέλαος έτσι. |
|
|
ΘΕO. |
Δίχως αυτήν εσύ δε φτάνεις τάχα; |
|
|
ΜΕN. |
Μάνας το έργο αυτό, γυναίκας, τέκνου. |
1395 |
|
ΘΕO. |
Πρέπει, όπως λες, αυτή να τόνε θάψει. |
|
|
ΜΕN. |
Ασέβεια το νεκρό να μην τιμήσει. |
|
|
ΘΕO. |
Λοιπόν ας γίνει κι έτσι· θέλω να ’χω
γυναίκα ευλαβική. Μες στο παλάτι |
|
Η Ολοκληρωση
της Πλεκανης
|
|
|
πήγαινε εσύ και διάλεξε όσα πρέπει
δώρα για το νεκρό· δε θα σε στείλω
στη γη σου μ’ αδειανά τα χέρια,31 αν δώσεις
σωστή σ’ αυτήν βοήθεια· μου ’χεις φέρει
καλά μαντάτα και γι’ αυτό θα λάβεις, |
1400 |
|
αντί για τα κουρέλια, πλούσια ρούχα
και τροφές να γυρίσεις στην πατρίδα,
γιατί η κακομοιριά σου είναι μεγάλη.
Δυστυχισμένη εσύ, μην τυραννιέσαι
για κάτι αγιάτρευτο· ο Μενέλαος βρήκε |
1405 |
|
τη μοίρα του, οι νεκροί δεν ξαναζούνε.32 |
1410 |
|
ΜΕN. |
Στο χρέος σου, κυρά· από δω και πέρα
πρέπει τον πρώτο σου άντρα να ξεχάσεις
και ν’ αγαπάς αυτόν που βλέπεις μπρος σου·
το πιο καλό είναι αυτό την ώρα τούτη. |
|
Αμοιβαιες Υποσχέσεις
|
|
Κι αν θα σωθώ και φτάσω στην Ελλάδα,
θα σβήσω την κακή σου φήμη, αν είσαι
φρόνιμη για τον άντρα σου γυναίκα. |
1415 |
EΛE. |
Θα γίνει αυτό· παράπονο δε θα ’χει·
και θα το δεις, αφού κοντά μου θα ’σαι. |
|
|
|
Πήγαινε τώρα, δόλιε, μέσα, πλύσου
κι άλλαξε ρούχα. Σύντομα από μένα
θα ωφεληθείς και τότε προθυμία
θα δείξεις, βοηθώντας να προσφέρω
στο λατρευτό Μενέλαο όσα πρέπει.
|
1420 |
|
28. H περιέργειά του ίσως είναι προσποιητή. Στην πραγµατικότητα µάλλον θέλει να σιγουρευτεί για την απόσταση, που του φαίνεται µακρινή.
29. Εννοεί το µίασµα που θα προέλθει από το αίµα των θυσιασµένων ζώων ή από τα αντικείµενα που χρησιµοποιούσαν στη νεκρώσιµη τελετή. Φυσικά δε χρειαζόταν τόση απόσταση από τη στεριά, αλλά έτσι το πλοίο του Μενέλαου θα µπορούσε να αποµακρυνθεί περισσότερο.
30. Οι Φοίνικες ήταν γνωστοί ως καλοί ναυτικοί και έµποροι. Γενικά, φοινικικό πλοίο = γρήγορο πλοίο.
31. Πρόκειται για συνήθεια που ισχύει και σήµερα, σύµφωνα µε την οποία αυτός που φέρνει καλές ειδήσεις ανταµείβεται. Εδώ βέβαια µε τις προσφορές του Θεοκλύµενου εξυπηρετείται και άλλος στόχος: µε τα ρούχα και τα τρόφιµα του Θεοκλύµενου ο Μενέλαος θα µπορέσει να επιστρέψει στην πατρίδα του.
32. Eίναι ένας συνηθισµένος τρόπος παρηγοριάς να προβάλλεται η µαταιότητα του θρήνου και του πόνου για τους πεθαµένους.
|
- H θεώρηση της Eλένης ως τραγωδίας ή τραγικωμωδίας διαφοροποιεί τη σκηνοθετική παρουσίαση των ηρώων.
- Στην παράπλευρη φωτογραφία ποια σκηνοθετική άποψη, κατά τη γνώμη σου, αποτυπώνεται;
- Ποιος νομίζεις ότι είναι ο Θεοκλύμενος;
|
(K. Aθανασόπουλος – Σ. Mαβίδης – Λ. Tασοπούλου,
Aμφιθέατρο, 1999, σκην. Σ. Eυαγγελάτος) |
- O Eυριπίδης στήνει και στο Eπεισόδιο αυτό ένα παιχνίδι ανάμεσα στην άγνοια και τη γνώση, ανάμεσα στο είναι και το φαίνεσθαι.
Tο παιχνίδι αυτό γίνεται φανερό τόσο στους σκόπιμα δίσημους λόγους του Mενέλαου και της Eλένης, όσο και στην τραγική ειρωνεία,
που προκύπτει από τα λόγια του ανυποψίαστου Θεοκλύμενου: λόγια που διαφορετικά ερμηνεύονται από όσους γνωρίζουν την αλήθεια
και διαφορετικά από όσους την αγνοούν.
- Aς αναζητήσουμε στο κείμενο δίσημους λόγους και σημεία με τραγική ειρωνεία.
- Oι θεατές, ακούγοντας αυτά, ποια εικόνα σχηματίζουν για τους ήρωες; Tι νιώθουν;
- Oρισμένοι μελετητές βασιζόμενοι σε διάφορα στοιχεία, ανάμεσα στα οποία και στην παρουσία του θεοκλύμενου, χαρακτηρίζουν την Eλένη όχι ως τραγωδία αλλά ως τραγικωμωδία*, δηλαδή τραγωδία με έντονα κωμικά στοιχεία.
- Aς αναζητήσουμε στο Eπεισόδιο στοιχεία που θα μπορούσαν να δικαιολογήσουν αυτόν το χαρακτηρισμό.
|
Hλέκτρα – Kλυταιμνήστρα (E. Παπά – A. Kατσέλη από την κινηματογραφική ταινία Hλέκτρα, σκην. M. Kακογιάννης) |
|
|
|
[H Hλέκτρα οδηγεί την Kλυταιμνήστρα στο σπίτι της, όπου θα τη σκοτώσει.]
|
ΗΛEKTPA |
Πέρασε μες στο φτωχικό μου· μόνο πρόσεξε μήπως
από τριγύρω η κάπνα σού λερώσει τα φορέματά σου.
Τώρα θα προσφέρεις τη θυσία
που χρωστάς στους θεούς. Τα προκαταρκτικά έχουν ήδη αρχίσει: ακονισμένο
περιμένει το μαχαίρι που έσφαξε τον ταύρο.
|
|
Eυριπίδης, Hλέκτρα, στ. 1139-1142 (μτφρ. N. Χουρμουζιάδης)
(Aπό το Eυριπίδου Hλέκτρα, Bικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη) |
|
|
|
|
|
Tραγικωμωδία δε σημαίνει ότι τα πάντα είναι κωμικά, αλλά ότι δεν είναι τα πάντα τραγικά.
|
H.D.F. Kitto
(Aπό το H.D.F. Kitto, H Aρχαία Eλληνική Tραγωδία,
μτφρ. Λ. Zενάκος, Παπαδήμας) |
|
