25ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΔΕΥΤΕΡΟΙ ΧΡΟΝΟΙ ΤΩΝ ΡΗΜΑΤΩΝ

1. Ενεργητικός και μέσος αόριστος β΄

310. Πολλά ρήματασχηματίζουν τον ενεργητικό και μέσο αόριστο από το θέμα με τις ολικές καταλήξειςτου αντίστοιχου παρατατικού στην οριστική και του αντίστοιχου ενεστώτα στις άλλεςεγκλίσεις (καθώς και στο απαρέμφατο και τη μετοχή). Ο αόριστος αυτός λέγεται (ενεργητικόςή μέσος) αόριστος δεύτερος. Π.χ. βάλλω, ενεργ. αόρ. β΄ ἔ-βαλ-ον,ἔ-βαλ-ες, ἔ-βαλ-ε κτλ., μέσ. αόρ. β΄ ἐ-βαλ-όμην, (ἐ-βάλ-εσο=) ἐ-βάλ-ου, ἐ-βάλ-ετο κτλ.

311. Παράδειγμα σχηματισμού ενεργητικού και μέσου αορίστου β΄

ρ. βάλλω (θ. βαλ-)

α) Ενεργητικός αόριστος β΄

(πβ.τα νεοελλ.: έβαλα, έβαλες, έβαλε κτλ.· να βάλω, βάλεις,βάλει κτλ.· βάλε κτλ.).

β) Μέσος αόριστος β΄

Παρατηρήσεις στο σχηματισμό του ενεργητ. και μέσου αορίστου β΄

312. Του ενεργητικού αορίστου β΄:

1.   Το απαρέμφατο και η μετοχή τονίζονται πάντοτε στηλήγουσα (το απαρέμφατο με περισπωμένη και η μετοχή αρσενικού με οξεία)· μαθεῖν,ἐλθεῖν - μαθών, ἐλθών.

2.   Το β΄ ενικό πρόσ. της προστακτικής των ρ. ἔρχομαι,εὑρίσκω, λαμβάνω, λέγω και ὁρῶ, όταν δεν είναι σύνθετο,τονίζεται στή λήγουσα: (ἔρχομαι - ἦλθον) ἐλθέ, (εὑρίσκω- ηὗρον) εὑρέ, (λαμβάνω - ἔλαβον) λαβέ, (λέγω- εἷπον) εἰπέ, (ὁρῶ - εἶδον) ἰδὲ (αλλά: ἄπελθε,ἔξευρε, παράλαβε, πρόειπε, πάριδε).

313.Του μέσου αορίστου β΄:

1.   Το απαρέμφατο (είτε απλό είτε σύνθετο) τονίζεται στηνπαραλήγουσα: γενέσθαι, λαβέσθαι - συγγενέσθαι, ἀντιλαβέσθαι.

2.   Το β΄ ενικό πρόσ. της προστακτικής (είτε απλό είτεσύνθετο) κανονικά τονίζεται στη λήγουσα και παίρνει περισπωμένη: γενοῦ, λαβοῦ- συγγενοῦ, ἀντιλαβοῦ· αν όμως είναι μονοσύλλαβο και σύνθετο με δισύλλαβηπρόθεση, ανεβάζει τον τόνο στην παραλήγουσα: (ἔχομαι - ἐσχόμην) σχοῦ- παράσχου, (ἕπομαι - ἑσπόμην) σποῦ - ἐπίσπου.

314. 1. Ο αόρ.β΄, όπως είδαμε (§ 310), στην οριστική έχει τις καταλήξεις του αντίστοιχου παρατατικούκαι στις άλλες εγκλίσεις έχει τις καταλήξεις του αντίστοιχου ενεστώτα.Ξεχωρίζεται όμως από το θέμα του, που είναι διαφορετικό από το θέμα του ενεστώτακαι του παρατατικού. Έτσι σε μερικά ρήματα ο αόρ. β΄ σχηματίζεται:

α) από το καθαρό ρηματ. θέμα, χωρίς τα προσφύματα του ενεστώτακαι του παρατατικού: (αἰσθ-άν-ομαι) ᾐσθ-όμην, αἴσθ-ωμαι, αἰσθ-οίμηνκτλ., (ἁμαρτ-άν-ω) ἥμαρτ-ον, ἁμάρτ-ω, ἁμάρτ-οιμι κτλ. (λα(ν)θ-άν-ω)ἔ-λαθ-ον, λάθ-ω, λάθ-οιμι κτλ.·

β) από το ρηματ. θ. με συγκοπή: (ἕπ-ομαι, θ. σεπ-)ἑ-σπ-όμην (η δασεία της αύξησης από αναλογική επίδραση του ἕπομαι),(ἔχ-ω, θ. σεχ-) ἔ-σχ-ον·

γ) από το ρηματ. θ. χωρίς τον αναδιπλασιασμό του ενεστώτα:(γί-γνομαι, θ. γε-) ἐ-γεν-όμην, (πί-πτ-ω, θ. πετ-,πεσ-) ἔ-πεσ-ον·

δ) από το ρηματ. θ. με αναδιπλασιασμό: (ἄγ-ω) ἤγαγ-ον, ἀγάγ-ω κτλ.·

ε) από το ρηματ. θ. με τροπή του φωνήεντος: (τρέπ-ω,θ. τρεπ-) ἔ-τραπ-ον·

ς) από το αδύνατο ρηματ. θ. (λείπ-ω, θ. λειπ-,λιπ-) ἔ-λιπ-ον.

2. Μερικά ρήματα σχηματίζουν τον αόρ. β΄ με θέμα διαφορετικό(από συνώνυμες ρίζες): αἱρέω-ῶ: αόρ. β΄ (με θ. Ϝελ-) ἔ-Ϝελ-ον:εἷλ-ον, υποτ. ἕλ-ω κτλ. - ὁράω-ῶ, αόρ. β΄ (με θ. Ϝιδ-) ἔ-Ϝιδ-ov: εἶδον, υποτ. ἴδω κτλ.

2. Παθητικός μέλλοντας β΄. Παθητικός αόριστος β΄

315. Μερικά ρήματασχηματίζουν τον παθητ. μέλλοντα και τον παθητ. αόριστο με το χρονικό πρόσφυμα η-και ε- αντί θη- και θε-, δηλ. χωρίς το σύμφωνο θ: γραφ-ή-σομαι,ἐ-γράφ-η-ν, γραφ-ε-ίη-ν, γραφ-έ-ντων κτλ., αντί γραφ-θή-σομαι,ἐ-γράφ-θη-ν, γραφ-θε-ίη-ν, γραφ-θέ-ντων κτλ. (όπως και στηνέα: γράφ-τη-κα και γράφ-η-κα κτλ.).

Ο παθητ. μέλλοντας και ο παθητ. αόριστος που σχηματίζονταιμ' αυτόν τον τρόπο λέγονται παθητικός μέλλοντας β΄ και παθητικός αόριστοςβ΄.

Οι δεύτεροι αυτοί παθητικοί χρόνοι κλίνονται ακριβώς όπωςκαι οι πρώτοι, αλλά στο β΄ ενικό πρόσωπο της προστακτικής του αορ. β΄ μένει αμετάβλητηη αρχική κατάληξη -θι: γράφη-θι.

316. Παράδειγμα σχηματισμού παθητ. μέλλοντα β΄ και παθητ. αορ. β΄

Παρατηρήσεις στους δεύτερους παθητικούς χρόνους

317. 1) Όσα ρήματαέχουν μονοσύλλαβο ρηματικό θέμα με φωνήεν ε τρέπουν στους δεύτερους παθητ.χρόνους το ε σε α βραχύχρονο: (κλέπτω, θ. κλεπ-) ἐ-κλάπ-ην,(πλέκ-ω) ἐ-πλάκ-ην, (τρέπ-ω) ἐ-τράπ-ην, (στρέφ-ω)στραφ-ήσομαι, ἐ-στράφ-ην, (τρέφ-ω) τραφ-ήσομαι, ἐ-τράφ-ην(πβ. § 309, β). Εξαιρούνται τα σύνθετα του ρ. -λέγω (= συλλέγω): συλ-(ἐκ)-λεγ-ήσομαι,συν-(ἐξ)-ε-λέγ-ην.

2) Όσα ρήματα έχουν μονοσύλλαβο ρηματ. θέμα με φωνήεν ησυ­στέλλουν στους β΄ παθητ. χρόνους το η αυτό σε α βραχύχρονο: (σή-π-ω)σαπ-ήσομαι, ἐ-σάπ-ην, (τήκ-ω) τακ-ήσομαι, ἐ-τάκ-ην, (ἐκ-πλήττω,θ. πληγ-) ἐκ-πλαγ-ήσομαι, ἐξ-ε-πλάγ-ην, (κατα-πλήττω) κατα-πλαγ-ήσομαι,κατ-επλάγ-ην. Εξαιρείται το απλό πλήττω (θ. πληγ-) πληγ-ήσομαι,ἐ-πλήγ-ην.

3. Ενεργητικός παρακείμενος και υπερσυντέλικος β΄

318. Μερικά συμφωνόληκταρήματα σχηματίζουν τον ενεργητικό παρακείμενο και υπερσυντέλικο χωρίς το χρονικόχαρακτήρα κ ή χωρίς να τρέπουν τον ψιλόπνοο ή μέσο χαρακτήρα του ρηματικούθέματος σε δασύπνοο: (φεύγ-ω) πέ-φευγ-α, ἐ-πε-φεύγ-ειν· (λείπ-ω)λέ-λοιπ-α, ἐ-λε-λοίπ-ειν (πβ. § 285 και § 296).

Ο παρακείμενος ή ο υπερσυντέλικος που σχηματίζεται με αυτόντον τρόπο λέγεται ενεργητικός παρακείμενος δεύτερος ή ενεργητικός υπερσυντέλικοςδεύτερος.

319. Ο ενεργ.παρακείμενος β΄ και ο ενεργ. υπερσυντέλικος β΄ κλίνονται όπως οι πρώτοι, αλλά τοφωνήεν ε του θέματος τρέπεται σε ο και το ᾰ εκτείνεται σε η(ή σε ᾱ, αν προηγείται ρ):

Σημ. Βλ. και κατάλογο ανώμ. ρημάτων (Παράρτημα).

4. Γενικές παρατηρήσεις στους δεύτερους χρόνους

320. Πολύ σπάνιαο ίδιος χρόνος ενός ρήματος (μέλλοντας ή αόριστος ή παρακείμενος ή υπερσυντέλικος)σχηματίζεται και ως α΄ και ως β΄ χωρίς διαφορά σημασίας:

ἀλλάττω: παθ. αόρ. α΄ ἠλλάχθην και β΄ ἠλλάγην·

βλάπτω: παθ. αόρ. α΄ ἐβλάφθην και β΄ ἐβλάβην·

λέγω: ενεργ.αόρ. α΄ ἔλεξα και εἶπα (που έχει εύχρηστους τύτους: οριστ. β΄ εν.εἶπας, β΄ πληθ. εἴπατε, ευκτ. α΄ πληθ. εἴπαιμεν, προστ. β΄πληθ. εἴπατε) και ενεργητ. αόρ. β΄ εἶπον (χωρίς β΄ πληθ. της οριστ.που παίρνεται από το εἶπα)·

συλ-λέγω: παθ.αόρ. α΄ συνελέχθην και β΄ συνελέγην·

φέρω: ενεργ.αόρ. α΄ ἤνεγκα (που έχει εύχρηστους όλους τους τύ­πους, εκτός από τη μετοχήκαι το β΄ εν. πρόσ. της προστ.) και ενεργητ. αόρ. β΄ ἤνεγκον (που έχει εύχρ.τύπους: οριστ. μόνο το α΄ εν. και μόνο σύνθ. διήνεγκον, υποτ. ἐνέγκωκτλ., ευκτ. ἐνέγκοιμι κτλ., προστ. μόνο ἔνεγκε - ἐνεγκέτω,απαρ. ἐνεγκεῖν, μετ. ἐνεγκών)·

δια-φθείρω:ενεργ. πρκμ. α΄ διέφθαρκα και β΄διέφθορα κ.ά.

321. Συνήθως,όταν ο ίδιος χρόνος ενός ρήματος βρίσκεται και ως α΄ και ως β΄, ο ένας τύπος έχειδιαφορετική σημασία από τον άλλο:

ἐτρεψάμην (μτβ.= έτρεψα κάποιον σε φυγή) - ἐτραπόμην (= έτρεψα τον εαυτό μου προς κάτι,διευθύνθηκα)·

ἐφάνθην (= φανερώθηκααπό άλλον) - ἐφάνην (= φανέρωσα τον εαυτό μου)·

πέπεικα (= έχωπείσει κάποιον) - πέποιθα (= είμαι πεισμένος, έχω πεποίθηση)·

πέπραχα (= έχωκάμει κάτι) - πέπραγα (αμετάβ. = βρίσκομαι σε κάποια κατάσταση).