23ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΑΦΩΝΟΛΗΚΤΩΝ ΡΗΜΑΤΩΝ

1. Ενεστώτας και παρατατικός ενεργητ. και μέσης φωνής

292. Από τα αφωνόληκταρήματα (δηλ. όσα έχουν ρηματικό χαρακτήρα π, β, φ - κ, γ, χ- τ, δ, θ) μερικά σχηματίζουν τον ενεστώτα (και τον παρατατικό) από το ρηματικόθέμα αμετάβλητο: βλέπ-ω, δρέπ-ω,ἕπ-ομαι, ἕρπ-ω, λείπ-ω, πέμπ-ω, πρέπ-ει (βλ.§ 361), ῥέπ-ω, σήπ-ω, τέρπ-ω· ἀμείβ-ω, θλῑ 'β-ω,λείβ-ω (= στάζω), σέβ-ω, τρίβ-ω· ἀλείφ-ω, γλῠ΄φ-ω(= σκαλίζω), γρᾰ'φ-ω, μέμφ-ομαι, νῑ΄φ-ω (= χιονίζω), στέφ-ω,στρέφ-ω, τρέφ-ω ǁ διώκ-ω, εἴκ-ω (= υποχωρώ), ἕλκ-ω,ἥκ-ω (= έχω έρθει), πλέκ-ω, τήκ-ω· ἄγ-ω (ᾰ),ἀρήγ-ω (= βοηθώ), ἐπείγ-ω (= βιάζω, επιταχύνω), λήγ-ω, ὀρέγ-ω,πνῑ'γ-ω, φεύγ-ω· ἄρχ-ω, βρέχ-ω, γλίχ-ομαι (=επιθυμώ), δέχ-ομαι, ἐλέγχ-ω, ἔρχ-ομαι, εὔχ-ομαι, ἔχ-ω,μάχ-ομαι, τρέχ-ω, ψήχ-ω (= τρίβω), ψῡ'χ-ω || πέτ-ομαι(= πετώ)· ᾄδ-ω, ἐρείδ-ω (= στηρίζω), ἥδ-ομαι (= ευχαριστιέμαι),καθεύδ-ω (= κοιμούμαι), κυλίνδ-ω (= κυλώ), σπένδ-ω (= κάνωσπονδή, στάζω), σπεύδ-ω, φείδ-ομαι, ψεύδ-ομαι· αἴθ-ω(= καίω), κλώθ-ω, πείθ-ω, πλήθ-ω (= είμαι γεμάτος) κ.ά.

Τα περισσότερα όμως αφωνόληκτα ρήματα σχηματίζουν τον ενεστώτακαι τον παρατατικό από το ρηματικό θέμα μετασχηματισμένο.Δηλαδή:

1. Τα χειλικόληκτα ρήματα, για να σχηματίσουν τοχρονικό θέμα του ενεστώτα και του παρατατικού στην ενεργ. και μέση φωνή, παίρνουνστο τέλος του ρηματικού θέματος το πρόσφυμα τ και έτσι με τηντροπή του χαρακτήρα β ή φ σε π λήγουν σε -πτω, -πτομαι(βλ. § 70, 1):

Έτσι και τα ρ. ἀστράπ-τ-ω, κλέπ-τ-ω, ῥίπ-τ-ω·σκήπ-τ-ω (= στηρίζω), τύπ-τ-ω· (καλύβ-τ-ω =) καλύπ-τ-ω·(ἅφ-τ-ω =) ἅπ-τ-ω, (θάφ-τ-ω =) θάπ- τ-ω, (κύφ-τ-ω=) κύπ-τ-ω, (ῥάφ-τ-ω =) ῥάπ-τ-ω, (σκάφ-τ-ω =) σκάπ-τ-ωκ.ά.

2.   Τα ουρανικόληκτα ρήματα, για να σχηματίσουντο χρονικό θέμα του ενεστώτα και του παρατατικού στην ενεργητική και μέση φωνή,παίρνουν στο τέλος του ρηματικού θέματος το πρόσφυμα j (βλ. § 16, σημ.) και συγχωνεύουν τον ουρανικό χαρακτήρα κ, γ, χ με το j σε ττ ή σσ(βλ. § 67, 2, α)· έτσι λήγουν σε -ττω, -ττομαι (ή -σσω, -σσομαι):

Έτσι και τα ρ. (ἑλίκ-j-ω=) ἑλίττω - (κηρύκ-j-ω =) κηρύττω - (πτή-κ-j-ω =) πτήσσω(= ζαρώνω από φόβο) - (φρίκ-j-ω =) φρίττω - (χαρά-κ-j-ω =) χαράττω·(ἀίγ-j-ω = ἀίττω=) ᾄττω (= κινούμαι, με ορμή)- (μάγ-j-ω =) μάττω(= ζυμώνω, δουλεύω κάτι με τα χέρια, σφουγγίζω) - (πατάγ-j-ω =) πατάσσω- (πλήγ-j-ω =) πλήττω- (πράγ-j-ω =) πράττω- (ῥάγ-j-ω=) ῥάσσω (= χτυπώ) - (σπαράγ-j-ω =) σπαράττω - (συ-ρίγ-j-ω =) συ-ρίττω - (σφάγ-j-ω=) σφάττω - (τάγ-j-ω=) τάττω - (φράγ-j-ω=) φράττω· (ἀνα-πτύχ-j-ω =) ἀναπτύσσω- (ὀρύχ-j-ω =) ὀρύττωκ.ά.

3.   Τα οδοντικόληκτα ρήματα, για να σχηματίσουντο χρονικό θέμα του ενεστώτα και του παρατατικού στην ενεργητική και μέση φωνή,παίρνουν στο τέλος του ρηματικού θέματος το πρόσφυμα j και έπειτα ό­σαέχουν ρηματικό χαρακτήρα θ ή τ τον συγχωνεύουν με το j σε ττ (ήσσ), ενώ όσα έχουν ρηματικό χαρακτήρα δ τόν συγχωνεύουν με το j σε ζ (βλ.§ 67, 2, α και β):

Έτσι και τα ρ. (ἐρέτ-j-ω =) ἐρέσσω (= τραβώ κουπί) - (ἐρίδ-j-ω =) ἐρίζω - (κομίδ-j-ω =) κομίζω - (ληίδ-j-ομαι =) λῄζομαι (= ληστεύω) - (σφραγίδ-j-ω =) σφραγῐ΄ζω - (σχίδ-j-ω =) σχῐ΄ζω - (φροντίδ-j-ω =) φροντῐ΄ζω - (ψηφίδ-j-ω =) ψηφῐ΄ζω - (κλύδ-j-ω =) κλύζω (= περιβρέχω, ορμώ και σκεπάζω με τα κύματα) - (φράδ-j-ω =) φράζω (= λέγω) κ.ά.

2. Ενεργητικός και μέσος μέλλοντας.

Ενεργητικός και μέσος αόριστος α΄

293. Στον ενεργητικόκαι μέσο μέλλοντα και στον ενεργητικό και μέσο αόριστο α΄ ο ρηματικός χαρακτήραςτων αφωνόληκτων ρημάτων, όταν βρεθεί εμπρός από το χρονικό χαρακτήρα σ (βλ.§ 284), παθαίνει τις κανονικές μεταβολές (βλ. § 67, 1 και § 64, 5), δηλαδή:

α) ο χειλικός χαρακτήρας (π, β, φ) ενώνεταιμε το χρονικό χαρακτήρα σ σε ψ:

(τρέπ-ω, θ. τρεπ-) τρέψω, ἔτρεψα - τρέψομαι,ἐτρεψάμην

(τρίβ-ω, θ. τριβ-) τρίψω, ἔτριψα - τρίψομαι,ἐτριψάμην

(κρύπτω, θ. κρυφ-) κρύψω, ἔκρυψα - κρύψομαι,ἐκρυψάμην

β) ο ουρανικός χαρακτήρας (κ, γ, χ) ενώνεταιμε το χρονικό χαρακτήρα σ σε ξ:

(φυλάττ-ω, θ. φυλακ-) φυλάξω, ἐφύλαξα - φυλάξομαι,ἐφυλαξάμην

(τάττ-ω, θ. ταγ-) τάξω, ἔταξα - τάξομαι, ἐταξάμην

γ) ο οδοντικός χαρακτήρας (τ, δ, θ) εμπρόςαπό το χρονικό χαρακτήρα σ αποβάλλεται:

(ἁρμόττ-ω, θ. ἁρμοτ-) ἁρμόσω, ἥρμοσα

(ψεύδ-ομαι, θ. ψευδ-) ψεύσομαι, ἐψευσάμην

(πείθ-ω, θ. πειθ-) πείσω, ἔπεισα - πείσομαι,ἐπεισάμην.

294. Παραδείγματα σχηματισμού ενεργητ. και μέσου μέλλοντα

και ενεργητ. και μέσου αορ. α΄ των αφωνόληκτων ρημάτων

Ρήματα τρέπω (θ. τρεπ-), τάττω (θ.ταγ-), πείθω (θ. πειθ-)

295. Τα υπερδισύλλαβαρήματα σε -ίζω, όσα έχουν ρηματικό χαρακτήρα δ, σχηματίζουν τον ενεργητ.και μέσο μέλλοντα χωρίς το χρονικό χαρακτήρα σ σε -ιῶ και -ιοῦμαι(που κλίνεται κατά τα συνηρημένα σε -έω, πβ. § 323, β). Π.χ. του ρ. κομίζω(θ. κομιδ-):

Όμοια και πορίζω - ποριῶ, ποριοῦμαι· νομίζω- νομιῶ· ἀγωνίζομαι - ἀγωνιοῦμαι· λογίζομαι - λογιοῦμαι·φροντίζω - φροντιῶ κ.ά. (αλλά: κτίζω - κτίσω, σχίζω- σχίσω κτλ.).

3. Ενεργητικός παρακείμενος και υπερσυντέλικος

296. Από τα αφωνόληκτα ρήματα:

1.   Τα οδοντικόληκτα σχηματίζουν τον ενεργητ. παρακείμενοκαι υπερσυντέλικο όπως τα φωνηεντόληκτα, δηλ. με το χρονικό χαρακτήρα κ·αλλά εμπρός από αυτόν αποβάλλουν τον οδοντικό χαρακτήρα του ρηματικού θέματος:

κομίζω (θ. κομιδ-), παρακείμ. κε-κόμι-κα, υπερσ.ἐ-κε-κομί-κειν

πείθω (θ. πειθ-),       » πέ-πει-κα, » ἐ-πε-πεί-κειν.

2.   Τα χειλικόληκτα και ουρανικόληκτα σχηματίζουντον ενεργητικό παρακείμενο και υπερσυντέλικο χωρίς το χρονικό χαρακτήρα κ,αλλά το χαρακτήρα του ρηματ. θέματος, αν είναι άφωνο ψιλόπνοο ή μέσο, τον τρέπουνστο αντίστοιχό του δασύπνοο (δηλ. το π ή β σε φ και το κή γ σε χ· βλ. § 22):

3.Όσα έχουν ε εμπρός από τον ρηματ. χαρακτήρα τρέπουν συνήθως στον ενεργ. παρακείμενοκαι υπερσυντέλικο το ε αυτό σε ο:

(αλλά:πλέκ-ω, πέ-πλεχ-α, ἐ-πε-πλέχ-ειν).

4. Παθητικός μέλλοντας α΄ και παθητ. αόριστος α΄

297. Στον παθητ.μέλλοντα α΄ και τον παθητ. αόριστο α΄ ο ρηματικός χαρακτήρας των αφωνόληκτων ρημάτωνεμπρός από το θ του χρονικού προσφύματος θη (θε) παθαίνει τις κανονικέςμεταβολές (βλ. § 70, 1 και 3), δηλαδή:

α) αν είναι ψιλόπνοο ή μέσο χειλικό (π, β), τρέπεταιστο αντίστοιχό του δασύπνοο φ:

β) αν είναι ψιλόπνοο ή μέσο ουρανικό (κ, γ), τρέπεταιστο αντίστοιχό του δασύπνοο χ:

γ)αν είναι οδοντικό (τ, δ, θ) τρέπεται σε σ:

1. Το ρ. ἁρμόττω έχει και παράλληλο τύπο ἁρμόζω με θ. ἁρμοδ-(πβ. ἁρμόδ-ιος) και ἁρμογ- (πβ. ἁρμογή, ἐφαρμογή).

5. Παρακείμενος και υπερσυντέλικος της μέσης φωνής

298. Τα αφωνόληκταρήματα σχηματίζουν τον παρακείμενο και τον υπερσυντέλικο της μέσης φωνής, όπως ταφωνηεντόληκτα, με τις καταλήξεις -μαι (-σαι, -ται κτλ.) και-μην (-σο, -το κτλ.), αλλά κατά το σχηματισμό των τύπων στουςχρόνους αυτούς συμβαίνουν τα κανονικά πάθη του χαρακτήρα εμπρός από τις προσωπικέςκαταλήξεις· π.χ. γέ-γραφ-μαι = γέ-γραμ-μαι, γέ-γραφ-σαι= γέ-γραψαι κτλ.