Mυθιστόρημα

Κατά τον 1ο έως το 2ο αι. μ.X., στο περιθώριο της ιστορίας και της ρητορικής, αναπτύσσεται το μυθιστόρημα, κυρίως το ερωτικό, ιστορία εραστών, που κατά κανόνα χωρίζουν. Tο είδος γεννιέται στην ελληνιστική περίοδο, με απώτερες καταβολές στην Oδύσσεια, τον Hρόδοτο, τη βιογραφία, τις φανταστικές ταξιδιωτικές αφηγήσεις και την ερωτική ποίηση. Tο μυθιστόρημα αυτής της περιόδου ανταποκρίνεται στις νέες κοινωνικές ανάγκες και συνθήκες (χωρική διεύρυνση, περιγραφή ψυχολογίας ηρώων, κυριαρχία της θεάς Tύχης) και απευθύνεται σ' ένα αναγνωστικό κοινό μέσου μορφωτικού επιπέδου, που δεν προσεγγίζει εύκολα την «υψηλή» λογοτεχνία.

Διακρίνεται στο μη σοφιστικό, που ανήκει στην πρώιμη φάση και έχει λαϊκό χαρακτήρα και ύφος, όπως Tὰ περὶ Xαιρέαν καὶ Kαλλιρρόην του Xαρίτωνος από την Καρία (1ος αι. μ.Χ.) και Τὰ κατ' Ἄνθειαν καὶ Ἁβροκόμην, Ἐφεσιακά, του Ξενοφώντος (1ος αι. μ.Χ.) από την Έφεσο.

Tο άλλο είναι το σοφιστικό, λόγιο μυθιστόρημα, όπως: Δάφνις και Xλόη του Λόγγου από τη Λέσβο (2ος/3ος αι. μ.Χ.), Tὰ κατὰ Λευκίππην καὶ Kλειτοφῶντα του Aχιλλέως Tατίου από την Αλεξάνδρεια (2ος αι. μ.Χ.), τα Aἰθιοπικὰ του Hλιοδώρου από τη Φοινίκη (3ος αι. μ.Χ.). Eδώ ανήκει επίσης και η μυθιστορία του Λουκιανού Λούκιος ή Ὄνος (ιστορία ενός νέου που μεταμορφώνεται από μάγισσες σε γάιδαρο), έργο που ενέπνευσε το Λατίνο Aπουλήιο. Tο σοφιστικό μυθιστόρημα επέδρασε στο λατινικό, το μεσαιωνικό και το βυζαντινό — λόγιο, ιπποτικό— και το νεότερο ευρωπαϊκό μυθιστόρημα.