8η Ενότητα - Παρατακτική Σύνδεση-Ασύνδετο σχήμα

Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής

ΠAPATAKTIKH ΣYNΔEΣH – AΣYNΔETO ΣXHMA Β

B1 Περίοδοι λόγου – Kύριες και δευτερεύουσες προτάσεις

Aκούω και μιλώ

• Βρείτε και υπογραμμίστε τα ρήματα σε κάθε απόσπασμα που ακολουθεί.
• Μπορείτε να πείτε σε ποια πρόταση ανήκει το κάθε ρήμα;

• Χωρίστε κάθε απόσπασμα στις προτάσεις που το αποτελούν.
α. «Όσο διαρκούσε η ιερή εκεχειρία, οι Έλληνες παραμέριζαν τις διαμάχες τους και επιδίδονταν σε ειρηνικά έργα» (κείμ. 2)
β. «Στον χώρο της συνειδητοποιούσαν οι Έλληνες την πνευματική τους ενότητα πάνω από τις επιμέρους διαφορές που τους χώριζαν» (κείμ. 2)
γ. «O Κηρολίβανος έφυγε σαΐτα πρώτος και χάθηκε στον ορίζοντα» (κείμ. 1)
δ. «Θα τρως, τέλος πάντων, ό,τι θέλεις» (κείμ. 3).
Ποιες από τις προτάσεις που εντοπίσατε στη δραστηριότητα 1 συμπληρώνουν το νόημα άλλων προτάσεων και δεν μπορούν να σταθούν στον λόγο μόνες τους; • Ποιες από τις προτάσεις των ίδιων αποσπασμάτων δεν εξαρτώνται από καμιά άλλη πρόταση;
Μερικές από τις προτάσεις που βρήκατε στην προηγούμενη δραστηριότητα ξεκινούν με μια λέξη που τις συνδέει με μια άλλη πρόταση. Μπορείτε να βρείτε τις λέξεις αυτές;

Mαθαίνω ότι:

◗ Ένα τμήμα του λόγου που εκτείνεται από τελεία σε τελεία λέγεται περίοδος.
◗ H περίοδος μπορεί να αποτελείται μόνο από μία ή και από περισσότερες προτάσεις.
◗ Μια πρόταση που δεν εξαρτάται από καμιά άλλη λέγεται κύρια/ανεξάρτητη πρόταση. Μια πρόταση που συμπληρώνει το νόημα μιας άλλης και εξαρτάται από αυτήν λέγεται εξαρτημένη/δευτερεύουσα πρόταση.
◗ Oι λέξεις που συνδέουν κύριες ή δευτερεύουσες προτάσεις μεταξύ τους λέγονται σύνδεσμοι, π.χ. και, όμως, ότι, μήπως κτλ.

Διαβάζω και γράφω

«Kατά το διάστημα αυτό σοφοί και λόγιοι… ελληνικές πόλεις» (κείμ. 2): Χωρίστε το απόσπασμα σε περιόδους λόγου. • Στη συνέχεια προσπαθήστε να χωρίσετε τις περιόδους σε προτάσεις. • Τέλος εντοπίστε και καταγράψτε τους συνδέσμους που υπάρχουν στο απόσπασμα και συνδέουν τις προτάσεις.
• Χωρίστε τις τρεις περιόδους λόγου που ακολουθούν σε προτάσεις:
α. «Το κύπελλο, που θα δώσουμε σε σένα, θα το γεμίσουμε με φασουλάδα» (κείμ. 3)
β. «Πολλοί έδειχναν να δυσφορούν με το θέαμα» (κείμ. 1)
γ. «Ξεφυσούσαν και χειρονομούσαν» (κείμ. 1)
• Ποιες από τις προτάσεις αυτές είναι κύριες και ποιες δευτερεύουσες;

• Καταγράψτε τους συνδέσμους των τριών αυτών περιόδων.

B2 Παρατακτική σύνδεση προτάσεων-περιόδων

Kείμενο 5 [Βιογραφία του Σπύρου Λούη]

Λούης, Σπύρος (Μαρούσι, 1872 – Αθήνα, 1940). Νικητής του Μαραθώνιου δρόμου κατά τους πρώτους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1896. Θρυλική μορφή του ελληνικού αθλητισμού. Ήταν νερουλάς, μετέφερε δηλαδή με το κάρο του νερό από το Μαρούσι στην Αθήνα. Επέδειξε ικανότητες δρομέα αντοχής κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής του θητείας και με προτροπή γνωστών του αποφάσισε να πάρει μέρος στην Ολυμπιάδα των Αθηνών. Το αγώνισμα τελέστηκε στις 10 Απριλίου (παλιό ημερολόγιο: 28 Μαρτίου 1896) από το Μαραθώνα προς την Αθήνα (απόσταση 42.152 μ.) και πήραν μέρος σ' αυτό άλλοι 12 Έλληνες. Ο Λούης ξεκίνησε συντηρητικά τον αγώνα, άφησε τους αντιπάλους του να προηγηθούν και να καταπονηθούν και στη συνέχεια, με υπερένταση δυνάμεων, πέτυχε να τους υποσκελίσει στο ύψος της Αγίας Παρασκευής, 9 χλμ. πριν από το τέρμα, και να τεθεί επικεφαλής. Τερμάτισε πρώτος στο Παναθηναϊκό Στάδιο (σε 2 ώρες 58' 50''), όπου του έγινε θεαματική υποδοχή από το κοινό.

Στα χρόνια που ακολούθησαν, ο Λούης τιμήθηκε επανειλημμένα για τον άθλο του εκείνο, που πρόσφερε στην Ελλάδα το πρώτο χρυσό της ολυμπιακό μετάλλιο. Το 1936 μάλιστα, κλήθηκε στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Βερολίνου και μπήκε πρώτος στο στάδιο, φορώντας τη φουστανέλα του, επικεφαλής της ελληνικής ομάδας.

Παγκόσμιο Bιογραφικό Λεξικό, Eκδοτική Aθηνών, 1986

Aκούω και μιλώ

Χωρίστε τις τέσσερις περιόδους που ακολουθούν σε προτάσεις. • Ποιες από τις προτάσεις αυτές είναι κύριες και ποιες δευτερεύουσες;
α. «Επέδειξε ικανότητες δρομέα αντοχής κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής του θητείας και με προτροπή γνωστών του αποφάσισε να πάρει μέρος στην Ολυμπιάδα των Αθηνών» (κείμ. 5)
β. «Η Ολυμπία δεν οδήγησε βέβαια σε μια πανελλήνια πολιτική ένωση, κατόρθωσε όμως κάτι σπουδαιότερο» (κείμ. 2)
γ. «Κατά το διάστημα αυτό σοφοί και λόγιοι είχαν την ευκαιρία να διαβάσουν στην Ολυμπία τα έργα τους και να προτρέψουν τους Έλληνες σε ομόνοια» (κείμ. 2)
δ. «Ήταν νερουλάς, μετέφερε δηλαδή με το κάρο του νερό από το Μαρούσι στην Αθήνα» (κείμ. 5).
Tι είδους προτάσεις, κύριες ή δευτερεύουσες, συνδέουν οι υπογραμμισμένοι σύνδεσμοι σε καθεμιά από τις παραπάνω περιόδους λόγου; • Σε ποια περίπτωση έχει χρησιμοποιηθεί κόμμα ανάμεσα στις προτάσεις της κάθε περιόδου;

Mαθαίνω ότι:

◗ Όταν δύο ή περισσότερες προτάσεις συνδέονται με συνδέσμους, όπως οι:
και, ούτε, ή, είτε, αλλά, παρά, όμως, δηλαδή, όχι μόνο – αλλά και, λοιπόν, ωστόσο,

τότε λέμε ότι συνδέονται παρατακτικά.
◗ Παρατακτικά συνδέονται όμοιες προτάσεις, δηλαδή κύριες με κύριες ή δευτερεύουσες με δευτερεύουσες.

Διαβάζω και γράφω

Καταγράψτε και μελετήστε τους υπογραμμισμένους συνδέσμους που χρησιμοποιούνται στα αποσπάσματα της δραστηριότητας 1 (Ακούω και μιλώ). • Γράψτε ποια σημασία έχει ο καθένας από αυτούς. • Πώς συνδέει την πρόταση που εισάγει με την προηγούμενη;
Βρείτε στη σχολική γραμματική όλους τους συνδέσμους που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην παρατακτική σύνδεση προτάσεων και καταγράψτε τους στο τετράδιό σας. • Στη συνέχεια φτιάξτε δικές σας περιόδους λόγου χρησιμοποιώντας μερικούς από τους συνδέσμους αυτούς.

Kείμενο 6 Δε σταματώ να τραγουδώ ποτέ!

Στο μυαλό μου ξετυλίγονται μία μία οι εικόνες. Από εκείνο το πρωινό της 12ης Ιουνίου, όταν ξημερώματα άυπνος έφευγα για το Πόρτο μέσω Φρανκφούρτης. Τότε είχα υπολογίσει να λείψω 10 ημέρες για τα τρία ματς με την Πορτογαλία, την Ισπανία και τη Ρωσία. Δεν είχαν περάσει παρά λίγες ώρες παραμονής μου στην Πορτογαλία, όταν έγινε το πρώτο θαύμα. Η Ελλάδα κέρδισε με 2-1 την οικοδέσποινα Πορτογαλία στο «Ντραγκάο» και από το πρώτο κιόλας ματς έθεσε τις βάσεις για την πρόκριση στη δεύτερη φάση. Ακολούθησε στο «Μπέσα» το 1-1 με την Ισπανία, εκείνος ο βαθμός «χρυσάφι» που ουσιαστικά «σφράγισε» την πρόκριση. Από το Πόρτο στο Φάρο για την πιο γλυκιά ήττα στην ιστορία του ελληνικού ποδοσφαίρου. Χάσαμε με 2-1 από τη Ρωσία στο «Αλγκάρβε», αλλά η πρόκριση ήταν δικιά μας. Παράταση μιας βδομάδας στο ταξίδι και από το Φάρο στη Λισαβόνα για τον προημιτελικό με τη Γαλλία. Στο μεταξύ μεγάλες δυνάμεις του ευρωπαϊκού ποδοσφαίρου έλεγαν αντίο. Ισπανία, Γερμανία, Ιταλία, Αγγλία έβγαιναν νοκ άουτ. Εκείνο το βράδυ της 25ης Ιουνίου στο «Ζοσέ Αβαλάδε» ήμουν σίγουρος. Το έλεγα πολύ πριν αρχίσει ο προημιτελικός ότι θα κερδίσουμε τη Γαλλία. Κάποιοι με περνούσαν για τρελό. Το πίστευα όμως ότι θα περάσουμε. Και με δικαίωσε ο… Χαριστέας. Επιστροφή στο Πόρτο και στο «Ντραγκάο» και ημιτελικός με την Τσεχία. Αυτό ήταν και το δυσκολότερο παιχνίδι. Ωστόσο αντέξαμε στην πίεση των Τσέχων και σε… νεκρό χρόνο ο Δέλλας σκόραρε και μας έδωσε το εισιτήριο για τον τελικό. Κυριακή 4 Ιουλίου. Στο στάδιο «Λουζ» της Λισαβόνας η ιστορία γράφει ότι η Ελλάδα είναι η πρωταθλήτρια Ευρώπης. Όλος ο κόσμος υποκλίνεται. Δεύτερη νίκη κατά της Πορτογαλίας με 1-0 αυτή τη φορά. Ακολούθησαν σκηνές απίστευτες, ονειρεμένες. Ο κόσμος ένα κουβάρι να τραγουδάει ασταμάτητα. Το λέει άλλωστε και το σύνθημα. «Δε σταματώ να τραγουδώ ποτέ…» Και δε θα σταματήσουμε ποτέ να τραγουδάμε γι' αυτή την ομάδα, για αυτούς τους παίκτες, αυτό τον προπονητή, που μας χάρισαν τη μεγαλύτερη χαρά. Μας απογείωσαν, μας τρέλαναν. Tους ευχαριστούμε.

εφημ. Πρωταθλητής, 2004

Διαβάζω και γράφω

«Xάσαμε με 2-1 από τη Pωσία, αλλά η πρόκριση ήταν δικιά μας»: Χωρίστε την περίοδο σε προτάσεις. • Tι είδους πρόταση είναι η καθεμιά, κύρια ή δευτερεύουσα; • Mε ποιο σύνδεσμο συνδέονται οι δύο προτάσεις; •Ποια σημασία έχει αυτός ο σύνδεσμος;
Στα παρακάτω αποσπάσματα βρείτε και υπογραμμίστε τους συνδέσμους που συνδέουν παρατακτικά τις περιόδους κάθε αποσπάσματος. • Ποια σημασία έχει ο καθένας από τους συνδέσμους αυτούς; • Tι προσθέτει καθένας τους στο νόημα των αποσπασμάτων αυτών; • Ποιο σημείο στίξης υπάρχει ανάμεσα στις δύο περιόδους που συνδέονται παρατακτικά;
α. «Kάποιοι με περνούσαν για τρελό. Tο πίστευα όμως ότι θα περάσουμε» (κείμ. 6)
β. «Aυτό ήταν και το δυσκολότερο παιχνίδι. Ωστόσο αντέξαμε στην πίεση των Tσέχων» (κείμ. 6)
γ. «"Δε σταματώ να τραγουδώ ποτέ…" Kαι δε θα σταματήσουμε ποτέ να τραγουδάμε γι' αυτή την ομάδα» (κείμ. 6)
δ. «Aς αφήσουμε τώρα τα αστεία και να κοιτάξουμε τη δουλειά μας. Λοιπόν, Kαραγκιόζη, από αύριο αρχίζει η συστηματική προπόνηση» (κείμ. 3)

Διαπιστώνω για τη στίξη στην παρατακτική σύνδεση

◗ Πριν από τους συνδέσμους και, ή / είτε συνήθως δε βάζουμε κόμμα.

◗ Συνήθως δε βάζουμε κόμμα πριν από το όμως, ενώ βάζουμε κόμμα πριν από το αλλά.

◗ Bάζουμε πάντα κόμμα πριν από το αλλά και (π.χ. όχι μόνο νίκησαν, αλλά και θριάμβευσαν).

◗ Συνήθως με το ωστόσο αρχίζει νέα περίοδος και έτσι πριν από αυτό υπάρχει τελεία.
Περιγράψτε και σχολιάστε σε μια παράγραφο το σκίτσο-κείμενο 4 χρησιμοποιώντας κυρίως παρατακτικό λόγο. • Προσέξτε τους συνδέσμους που θα χρησιμοποιήσετε, όπως και τα σημεία στίξης.

B3 Ασύνδετο σχήμα

Aκούω και μιλώ

Χωρίστε τα παρακάτω αποσπάσματα σε προτάσεις:
α. «Εκείνη τη στιγμή ο γυμναστής πυροβόλησε στον αέρα, ο κόσμος αλάλαζε, οι αθλητές ξεχύθηκαν μπροστά» (κείμ. 1)
β. «Ο Πέτρος έκοψε θριαμβευτικά την κορδέλα, την τράβηξε μαζί του με το ένα χέρι, την έσυρε πίσω του» (κείμ. 1)
γ. «Οι αθλητές δεν πληρώνονται, αγωνίζονται για το στεφάνι» (κείμ. 3).
Τι είδους είναι οι προτάσεις αυτές, κύριες ή δευτερεύουσες; • Χρησιμοποιείται κάποιος σύνδεσμος για να συνδέσει τις προτάσεις κάθε περιόδου; • Ποιο σημείο στίξης παρεμβάλλεται και χωρίζει τις προτάσεις σε καθεμιά από τις παραπάνω περιόδους;
«Εκεί μπροστά, στην εξέδρα … του χορού τους» (κείμ. 1): Πόσες προτάσεις υπάρχουν στο απόσπασμα; • Tι είδους είναι, κύριες ή δευτερεύουσες; • Συνδέονται οι προτάσεις αυτές μεταξύ τους; • Ποιο σημείο στίξης παρεμβάλλεται και χωρίζει τις προτάσεις στο απόσπασμα;

Διαβάζω και γράφω

«Mας απογείωσαν, μας τρέλαναν. Tους ευχαριστούμε» (κείμ. 6): Tο απόσπασμα αυτό περιλαμβάνει τρεις προτάσεις, τη μία μετά την άλλη. Έχουμε παρατακτική σύνδεση ή ασύνδετο σχήμα στο απόσπασμα αυτό; • Γιατί; • Ποια σημεία στίξης χρησιμοποιούνται; • Για ποιους λόγους;
Προσέξτε τα αποσπάσματα που ακολουθούν από το κείμενο 1:
α.«Τα μάτια ήταν γουρλωμένα αφύσικα, πεταμένα από την υπερπροσπάθεια έξω από τις κόγχες τους».
β.«…να βγει η ψυχή από το εξοντωμένο σώμα, το ταλαιπωρημένο».
γ.«…μια γλυκιά λάμψη, ένα φως γαλάζιο, είχε περιχυθεί στο πρόσωπό του».
Υπογραμμίστε τα κατηγορούμενα της λέξης «μάτια» στο απόσπασμα α και τους επιθετικούς προσδιορισμούς της λέξης «σώμα» στο απόσπασμα β. • Οι επιθετικοί αυτοί προσδιορισμοί και τα κατηγορούμενα βλέπουμε ότι μπαίνουν στον λόγο το ένα μετά το άλλο ασύνδετα. Ποιο σημείο στίξης χρησιμοποιείται για να τους χωρίσει; • Ποιο είναι το υποκείμενο του ρήματος στο απόσπασμα γ; • Τι είχε περιχυθεί στο πρόσωπο του νικητή; • Υπογραμμίστε τις δύο φράσεις που δίνουν την απάντηση. • Ποιο σημείο στίξης χρησιμοποιεί ο συγγραφέας για να χωρίσει τις δύο αυτές φράσεις;

Mαθαίνω ότι:

◗ Ασύνδετο σχήμα έχουμε, όταν λέξεις ή φράσεις βρίσκονται στο λόγο η μία μετά την άλλη χωρίς κάποια συνδετική λέξη ανάμεσά τους. Tις λέξεις ή φράσεις αυτές, όταν γράφουμε, πάντα τις χωρίζουμε με κόμμα.
«Και δε θα σταματήσουμε ποτέ να τραγουδάμε … τη μεγαλύτερη χαρά» (κείμ. 6): Βρείτε το ασύνδετο σχήμα που περιέχεται στο απόσπασμα και υπογραμμίστε τους όρους που έχουν παρατεθεί ασύνδετα σ' αυτό.