17.1 Παραγωγή

17.1 Παραγωγή

A. Παράγωγα ρήματα

Κυρίως από ουσιαστικά ή επίθετα:	Αλλά και:
νεύρο – νευριάζω φυτό – φυτεύω κόπος – κοπιάζω τέλος – τελειώνω ζέστη – ζεσταίνω όμορφος – ομορφαίνω σημάδι – σημαδεύω κλειδί – κλειδώνω	1) Από άλλα ρήματα: φέγγω – φεγγίζω βάφω – ξεβάφω διψώ – ξεδιψώ 2) Από άκλιτα μέρη του λόγου (επιρρήματα, επιφωνήματα κτλ.): συχνά – συχνάζω σιμά – σιμώνω χαμηλά – χαμηλώνω

Β. Παράγωγα ουσιαστικά

Από ρήματα:

Από ουσιαστικά:

τραγουδώ – τραγουδιστής
έρχομαι – ερχομός
κλαδεύω – κλάδεμα
τρέχω – τρέξιμο
ανασαίνω – ανάσα
γυμνάζω – γυμναστήριο

Τα ουσιαστικά που παράγο-
νται από ρήματα σημαίνουν
κυρίως:
α) το πρόσωπο που ενεργεί
(π.χ. τραγουδιστής)
β) την ενέργεια ή το αποτέ-
λεσμά της (π.χ. κλάδεμα)
γ) το όργανο, το μέσο ή
τον τόπο μιας ενέργειας
(π.χ. γυμναστήριο)

α. Υποκοριστικά
Δείχνουν ότι κάτι είναι μικρό ή ότι το νιώθουμε ως
αγαπητό/οικείο. Π.χ. παιδί – παιδάκι
Καταλήξεις: -άκι, -ίτσα, -άκος, -άκης,
-ούλα, -ούλης, -ούλι, -ούδα, -ούδι

β. Μεγεθυντικά
Δείχνουν ότι κάτι είναι πιο μεγάλο από αυτό στο οποίο
αναφέρεται η λέξη από την οποία προέρχεται.
Π.χ. κολοκύθι – κολοκύθα
Καταλήξεις: -α, -άρα, -αράς, -αρος

γ. Περιεκτικά
Δείχνουν ότι πολλά όμοια πράγματα βρίσκονται στο ίδιο
μέρος. Π.χ. άμμος – αμμουδιά, αμπέλι – αμπελώνας
Καταλήξεις: -ια, -ώνας, -ιώνας

δ. Τοπικά
Δείχνουν τόπο. Π.χ. εστιάτορας – εστιατόριο,
Πατριάρχης – Πατριαρχείο

ε. Εθνικά
Δείχνουν τον άνθρωπο που κατάγεται από συγκεκριμένο
τόπο. Έχουν πολλά είδη καταλήξεων.
Π.χ. Ανατολή – Ανατολίτης, Ψαρά – Ψαριανός

στ. Επαγγελματικά
Δηλώνουν επάγγελμα. Π.χ. βιβλιοθήκη – βιβλιοθηκάριος,
βάρκα – βαρκάρης, γάλα – γαλατάς

ζ. Διάφορα άλλα
-αινα: π.χ. Γιώργος – Γιώργαινα
-ινα: π.χ. γιατρός – γιατρίνα
-ισμος: π.χ. χριστιανός – χριστιανισμός
-ιά: π.χ. νύχτα – νυχτιά, λεβέντης – λεβεντιά

Από επίθετα:

Είναι αφηρημένα και φανερώνουν ιδιότητα
Π.χ. αθώος – αθωότητα, αγράμματος – αγραμματοσύνη, μαύρος – μαυρίλα, γλυκός –
γλύκα, κόκκινος – κοκκινίλα, βαρύς – βαρύτητα

Γ. Παράγωγα επίθετα

Από ρήματα:	Από ουσιαστικά:
δροσίζω – δροσιστικός μελετώ – μελετηρός λάμπω – λαμπερός κινώ – κινητήριος Τα παράγωγα επίθετα σε -τος λέγονται ρηματικά επίθετα: σκύβω – σκυφτός βάζω – βαλτός	ζήλια – ζηλιάρης άνοιξη – ανοιξιάτικος στάχτη – σταχτής αιώνας – αιώνιος βροχή – βροχερός μετάξι – μεταξωτός κορίτσι – κοριτσίστικος αρνί – αρνίσιος μαλλί – μάλλινος
Από επίθετα:	Από επιρρήματα:
Αυτά είναι κυρίως υποκοριστικά: κοντός – κοντούλης ζεστός – ζεστούτσικος Ή φανερώνουν ιδιότητα: άγριος – αγριωπός άσπρος – ασπριδερός παχύς – παχουλός Επίσης σχηματίζονται με το στερητικό α(ν)-: επίσημος – ανεπίσημος ακριβής – ανακριβής πιθανός – απίθανος	κοντά – κοντινός βόρεια – βορινός αύριο – αυριανός

Δ. Παράγωγα επιρρήματα

Τα παράγωγα επιρρήματα προέρχονται κυρίως από επίθετα.
Παράγονται με τις καταλήξεις -α και -ως (βλ. ενότητα 12.2).
όμορφος – όμορφα
ειλικρινής – ειλικρινώς
άμεσος – άμεσα και αμέσως

Πιο σπάνια, μπορεί να βρούμε επιρρήματα που
παράγονται από αντωνυμίες (π.χ. άλλος – αλλού)
ή από άλλα επιρρήματα (π.χ. εκεί – εκείθε).