ENOTHTA 17

Πώς φτιάχνω νέες λέξεις;

Παραγωγική μορφολογία - Σύνθεση

Όλοι
μας χρησιμοποιούμε
τελικά χιλιάδες λέξεις.
Απορώ πώς μπορούμε και
τις θυμόμαστε!

Ναι, αλλά πολλές
λέξεις φτιάχνονται από
άλλες. Να, δες, στο λεξικό ένα
σωρό ρήματα φτιάχνονται
από ουσιαστικά.

Όταν φτάνω στο τέλος → τελειώνω,
όταν ξεκινώ απ' την αρχή → αρχίζω,
όταν βλέπω ένα όνειρο → ονειρεύομαι,
κι όταν πιάσουν οι ζέστες, ε τότε → ζεσταίνομαι για τα καλά.

Γίνεται, όμως, και
το αντίθετο, έχουμε
δηλαδή ουσιαστικά από
ρήματα.

H αδελφή μου γυμνάζεται → στο γυμναστήριο.
Συχνά κολυμπάει → της αρέσει δηλαδή το κολύμπι.

Κατασκευάζουμε
επίσης και ουσιαστικά από
ουσιαστικά.

Η μικρή γάτα λέγεται → γατάκι
ο σκύλος → σκυλάκι.
Ένα σπουδαίο γκολ είναι → γκολάρα,
μια έκταση με ελιές → ελαιώνας,
κι όταν συγκεντρώνονται πολλά σκουπίδια στο δωμάτιό μου
η μητέρα μου λέει ότι μοιάζει με → σκουπιδαριό.

Και επίθετα μπορώ να
φτιάξω με τις κατάλληλες
καταλήξεις.

Επίθετα;

Αυτός που φτιάχνεται από ασήμι είναι → ασημένιος,
κι αυτός που μας ενοχλεί → ενοχλητικός.
Ο συμμαθητής μου, ο Σταύρος, που μελετά συστηματικά
είναι πολύ → μελετηρός.
Εγώ πολλές φορές ξεχνώ τις ασκήσεις που έχω για αύριο.
Κι όταν φτάνει η → αυριανή μέρα τρέχω για να προλάβω.

Μπορώ να φτιάξω νέες λέξεις προσθέτοντας καταλήξεις σε λέξεις που ήδη υπάρχουν.
Η διαδικασία αυτή λέγεται παραγωγή.

Όταν ένα σχήμα είναι στενό και μακρύ το λέμε → στενόμακρο.
Όταν ανεβαίνω και κατεβαίνω άσκοπα τις σκάλες του σπιτιού μου, όλοι αναρωτιούνται
γιατί → ανεβοκατεβαίνω χωρίς λόγο.
Όταν ο ήλιος βασιλεύει, μου αρέσει να χαζεύω το → ηλιοβασίλεμα.

Μπορώ επίσης να ενώσω λέξεις και να φτιάξω ακόμα μεγαλύτερες. Η διαδικασία αυτή
λέγεται σύνθεση.