Γ. Φωνή και μεταβατικότητα

α. Ενεργητική και παθητική φωνή

 

 

ντύνω – ντύνομαι

 

πλένω – πλένομαι

 

χτενίζω – χτενίζομαι

 

 

 

Μερικά ρήματα σχηματίζουν μόνο τύπους παθητικής φωνής.
Τα ρήματα αυτά τα λέμε αποθετικά (π.χ. γίνομαι, αισθάνομαι,
φοβάμαι, εύχομαι, θυμάμαι, σέβομαι, κοιμάμαι, συλλογίζομαι,
μεταχειρίζομαι).

Μερικές φορές, όμως, τύποι σε -ω δείχνουν ότι το υποκείμενο
δεν ενεργεί αλλά παθαίνει:
π.χ. Ο Βρασίδας έχασε το καπέλο του.

Άλλες φορές, τύποι σε -μαι δείχνουν ότι το υποκείμενο δεν
παθαίνει κάτι, αλλά είτε ενεργεί είτε βρίσκεται σε μια κατά-
σταση:
π.χ. Η μητέρα μου εργάζεται σε μια εισαγωγική εταιρία.
π.χ. Ο πατέρας μου κοιμάται.

β. Ρήματα μεταβατικά και αμετάβατα
Τα ρήματα που δηλώνουν ότι το υποκείμενο ενεργεί (συνήθως εκείνα που λήγουν σε -ω, αλλά όχι μόνο αυτά) συνοδεύονται από ένα ουσιαστικό ή μια ονοματική φράση που μας δείχνει σε ποιον μεταβαίνει η ενέργεια που δηλώνουν.

Το ουσιαστικό αυτό λέγεται αντικείμενο του ρήματος, είναι σε αιτιατική πτώση και το βρίσκουμε αν απαντήσουμε την ερώτηση «ποιον/ποια/τι;» (βλ. ενότητα 16.1).

 

Ο Ορέστης φίλησε τη Μαρία.

Ποια φίλησε ο Ορέστης; Τη Μαρία.

Τα ενεργητικά ρήματα που παίρνουν αντικείμενο λέγονται μεταβατικά, επειδή η ενέρ-
γειά τους μεταβαίνει σε έναν άνθρωπο, ζώο ή πράγμα.

 

Προσοχή όμως. Μερικά μεταβατικά ρήματα παίρνουν δύο αντικείμενα.
Αυτά λέγονται δίπτωτα ρήματα. Τα δύο αντικείμενά τους τα ονομά-
ζουμε άμεσο (σε αιτιατική πτώση) και έμμεσο αντικείμενο (σε γενική
πτώση ή με Προθετική Φράση, βλ. ενότητα 16.2 Γ):

 

 

Ο ταχυδρόμος	έδωσε	ένα δέμα	στη μητέρα / της μητέρας.
	δίπτωτο ρήμα	άμεσο αντικείμενο	έμμεσο αντικείμενο

Υπάρχουν και ενεργητικά ρήματα που δεν παίρνουν αντικείμενο, γιατί η ενέργειά τους
δε μεταβαίνει σε κάποιον άνθρωπο, ζώο ή πράγμα. Αυτά τα λέμε αμετάβατα.

Ο Ορέστης τρέχει.
Ο Βρασίδας ροχαλίζει.

Συνδετικά λέμε τα ρήματα που συνδέουν το υποκείμενο της πρότασης (για το υποκείμε-
νο βλ. ενότητα 16.1) με κάποια άλλη φράση, που ονομάζεται κατηγορούμενο. Αυτή η
φράση φανερώνει μια ιδιότητα ή ένα χαρακτηριστικό που έχει το υποκείμενο.

Ο Βρασίδας έγινε επιστήμονας.
Η Αγγελίνα είναι έξυπνη.