Β. Ποιόν ενεργείας και χρόνοι

Ο άνθρωπος μαγείρευε στη φωτιά.	Η μητέρα μου μαγειρεύει το φαγητό στους 180 βαθμούς.	Ένα ρομπότ θα μαγειρεύει το φαγητό στα δισέγγονά μας.
παρελθόν	παρόν	μέλλον

Τώρα, για να φτιάξουμε τις κατηγορίες κλίσης του ρήματος της γλώσσας μας, συνδυάζουμε
τις χρονικές βαθμίδες με το ποιόν ενεργείας.

Έτσι μπορούμε να δείξουμε ταυτόχρονα:

• α. ΠΟΤΕ γίνεται μια ενέργεια/πράξη
  (αν γίνεται στο παρελθόν, στο παρόν ή στο μέλλον)
  και
  β. ΤΟΝ ΤΡΟΠΟ ΜΕ ΤΟΝ ΟΠΟΙΟ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΩ, δηλαδή το ποιόν ενεργείας 
  (εξακολουθητικό – επαναλαμβανόμενο, συνοπτικό – στιγμιαίο, συντελεσμένο).

ΧΡΟΝΙΚΗ ΒΑΘΜΙΔΑ ΠΟΙΟΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ	Παρελθόν	Παρόν	Μέλλον
Εξακολουθητικό – Επαναλαμβανόμενο	έ-γραφα παρατατικός	γράφω ενεστώτας	θα γράφω εξακολουθητικός μέλλοντας
Συνοπτικό – Στιγμιαίο	έ-γραψα αόριστος	γράψω   ;	θα γράψω συνοπτικός μέλλοντας
Συντελεσμένο	είχα γράψει υπερσυντέλικος	έχω γράψει παρακείμενος	θα έχω γράψει συντελεσμένος μέλλοντας

Ο τύπος γράψω, γράψεις, γράψει... δε χρησιμοποιείται μόνος του στη γλώσσα μας (εκτός από
λίγες εξαιρέσεις). Τον βρίσκουμε πάντα μαζί με μόρια ή με το ρήμα «έχω», από τα οποία και
εξαρτάται. Για τον λόγο αυτό, τον λέμε εξαρτημένο.

Χρησιμοποιούμε τον εξαρτημένο μαζί με τα μόρια θα και να για να σχηματίσουμε τον συνο-
πτικό μέλλοντα και την υποτακτική (βλ. παρακάτω: εγκλίσεις):

θα γράψω ένα γράμμα – να γράψω ένα γράμμα

Επίσης χρησιμοποιούμε το Γ' ενικό πρόσωπο του εξαρτημένου ως άκλιτο τύπο για να σχη-
ματίσουμε τους συντελεσμένους χρόνους:

έχω γράψει ένα γράμμα – είχα γράψει ένα γράμμα – θα έχω γράψει ένα γράμμα

Σχηματίζω τους παροντικούς χρόνους:

Σχηματίζω τους μελλοντικούς χρόνους:

Οι μελλοντικοί χρόνοι μάς μιλούν για πράξεις που θα γίνουν ή θα έχουν ολοκληρωθεί στο μέλ-
λον.

Ο συνοπτικός μέλλοντας μας
δείχνει μια ενέργεια που θα
γίνει σε κάποια στιγμή στο
μέλλον.

Ο εξακολουθητικός μέλλοντας
μας δείχνει μια ενέργεια που θα
γίνεται στο μέλλον είτε
εξακολουθητικά (συνεχώς) είτε
επαναλαμβανόμενα.

Ο συντελεσμένος μέλλοντας
μιλά για μια ενέργεια (ή για μια
σειρά από ενέργειες) που θα
γίνει στο μέλλον και θα έχει
τελειώσει πριν από κάποιο χρο-
νικό σημείο.

Σχηματίζω τους μελλοντικούς χρόνους βάζοντας το μόριο θα μπροστά από τον κατάλληλο
τύπο του ρήματος.

Ο Ορέστης θα παίξει μπάλα σήμερα το απόγευμα.
Ο Ορέστης θα παίζει μπάλα σχεδόν κάθε μέρα αυτό το μήνα.
Ο Ορέστης θα έχει παίξει μπάλα περισσότερο από κάθε άλλο παιδί στη γειτονιά όταν θα ξεκι-
νήσουν οι μαθητικοί αγώνες ποδοσφαίρου.

Το θα συνοδεύεται από τον κατάλληλο τύπο για να μας δώσει τους τρεις μέλλοντες:

Σχηματίζω τους παρελθοντικούς χρόνους:

Οι παρελθοντικοί χρόνοι μάς μιλούν για πράξεις που έγιναν στο παρελθόν.

Ο αόριστος μας δείχνει μια ενέργεια
που έγινε στο παρελθόν και είχε
συνοπτικό χαρακτήρα (χωρίς να
ενδιαφερόμαστε για το αν η ενέργεια
αυτή είχε μικρή ή μεγάλη διάρκεια).

Ο παρατατικός μάς δείχνει μια
ενέργεια που γινόταν στο παρελθόν
είτε εξακολουθητικά (συνεχώς) είτε
επαναλαμβανόμενα.

Ο υπερσυντέλικος μιλά για μια
ενέργεια που έγινε στο
παρελθόν και που είχε
ολοκληρωθεί πριν από κάποια
άλλη χρονική στιγμή στο
παρελθόν.

Χρειαζόμαστε την αύξηση μόνο στους ρηματικούς τύπους που τους λείπει η προπαραλήγου-
σα. Στους τύπους αυτούς, το έ- μπαίνει για να πάρει τον τόνο του ρήματος (στους χρόνους
αυτούς, ο τόνος πέφτει πάντα στην προπαραλήγουσα):

΄ παι ζω

΄       παι ζα

΄     ε παι ζα

Υπάρχουν και τρία πολύ συνηθισμένα ρήματα που παίρνουν
αύξηση ή- :
ξέρω → ήξερα
θέλω → ήθελα
πίνω → αόριστος: ήπια, όμως ο παρατατικός: έπινα

Στα ρήματα που έχουν ως πρώτο συνθετικό τους μια πρόθεση
(βλ. ενότητα 18.2), βάζουμε την αύξηση (όταν χρειάζεται) ανάμεσα στην πρόθεση και το ρήμα.
Αυτή η αύξηση λέγεται εσωτερική αύξηση:                
επι + λέγω → επέλεγα                 
προ + βάλλω → προέβαλλα

α) Σε μερικά τέτοια ρήματα η εσωτερική αύξηση δε χρησιμοποιείται ποτέ,                  
π.χ. προτείνω → πρότεινα.

β) Μερικά ρήματα σχηματίζονται με δύο προθέσεις, π.χ. συμ-περι-λαμβάνω. Σε
τέτοιες περιπτώσεις, η αύξηση εμφανίζεται ανάμεσα στη δεύτερη πρόθεση και
το ρήμα:
Π.χ. συμ-περι-έ-λαβα