Ενότητα 2

Με τι θα ασχοληθούμε:

• Πώς περιγράφουμε ένα κτίσμα
• Ποιος είναι ο ρόλος του επιθέτου σε ένα περιγραφικό κείμενο
• Ποιες λέξεις ή φράσεις δηλώνουν τόπο

Το σπίτι του ποιητή Καβάφη

Το σπίτι του Καβάφη βρίσκεται στην οδό Λέψιους, έναν δρόμο στην καρδιά της Αλεξάνδρειας. Ο ποιητής κατοικούσε στον δεύτερο όροφο ενός μεγάρου, βαμμένου σε πορτοκαλί χρώμα. Από εκεί φαινόταν απέναντι το νοσοκομείο, χτισμένο ανάμεσα σε μικρά χαμηλά σπιτάκια.   

Ο Καβάφης ήταν, χωρίς αμφιβολία, μανιώδης με την πρωτοτυπία. Από το διαμέρισμά του είχε βγάλει όχι μονάχα το τηλέφωνο και το ραδιόφωνο αλλά και το ηλεκτρικό και στη θέση του είχε βάλει κεριά και λάμπες πετρελαίου.

Το διαμέρισμα, όπως και η πρόσοψη του μεγάρου, δεν έχει τίποτα το ξεχωριστό, που να εντυπωσιάζει τον επισκέπτη, τίποτα το μοντέρνο. Επιπλωμένο, χωρίς πίνακες. Στην πλατιά ορθογώνια είσοδο, από το κατώφλι ακόμα, ένα μόνο πράγμα «χτυπάει»: η μακριά και ψηλή βιβλιοθήκη σαν ερμάρι, με τα περισσότερα φύλλα τζαμένια, που σκεπάζει όλο τον τοίχο, και τα στοιβαγμένα στα ράφια βιβλία, μεγάλα και μικρά, σχεδόν όλα δεμένα. 'Eνα έπιπλο επιβλητικό που και μόνο του χαρακτηρίζει τον ένοικο. Στο σαλόνι, εκεί όπου ο ποιητής συνήθιζε να δέχεται τους φίλους, ένας καναπές τούρκικος, αρκετές πολυθρόνες και καρέκλες, ντυμένες με παλιά χρυσοΰφαντα υφάσματα, μερικά τραπεζάκια από σκαλιστό ξύλο και πάνω τους ένα κηροπήγιο από ατόφιο ασήμι ή μια λάμπα πετρελαίου με θαμπό γυαλί. Πολλά χαλιά, μερικές φτηνές χαλκογραφίες στους τοίχους, μια κορνίζα από έβενο στολισμένη με φίλντισι, που πλαισιώνει ένα ανάγλυφο γύψινο με την αυτοκράτειρα Θεοδώρα, δουλειά ερασιτεχνική, και μια μεγάλη φωτογραφία, με τζάμι, κορνιζαρισμένη, που παριστάνει τη μητέρα του ποιητή, τη Χαρίκλεια Φωτιάδη.  

Χτυπητή αντίθεση με τούτη την επίπλωση αποτελεί το δωμάτιό του. 'Eνα στενό κι απλό κρεβάτι, ένα τραπεζάκι από ακατέργαστο ξύλο, μια καρέκλα ψάθινη κι ένα σιδερένιο τρίποδο σκουριασμένο που είχε πάνω του μια λεκάνη με μια κανάτα σμαλτωμένη. Τις ζεστές νύχτες του καλοκαιριού ο ποιητής προτιμούσε, αντί να πηγαίνει στο λουτρό και έτσι να διακόπτει την κουραστική δουλειά του, να βουτάει μια πετσέτα στο νερό αυτής της λεκάνης για να δροσίζει το πρόσωπό του. Γιατί συχνά έμενε εκεί ως αργά, σκυμμένος πάνω στο χοντροφτιαγμένο τραπεζάκι, να χτενίζει ένα στίχο ή να ψάχνει για μια λέξη που θα έδινε πιο πιστά την ιδέα του.

Σ' αυτό το γυμνό δωμάτιο, το κρυφό του σπουδαστήριο, γεννιούνται ύστερα από τις πρώτες δοκιμές, μέσα σ' ένα τέταρτο του αιώνα, τα ποιήματά του, που, ακατανόητα στην αρχή για πολύ καιρό, θα προκαλέσουν αργότερα τον θαυμασμό ακόμα και στις πιο μακρινές χώρες. Ο Καβάφης είναι, πραγματικά, ο περισσότερο μεταφρασμένος στο εξωτερικό Nεοέλληνας ποιητής.

Δημήτρης Δασκαλόπουλος – Μαρία Στασινοπούλου, Ο βίος και το έργο του Κ.Π. Καβάφη,
εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα, 2002 (διασκευή)

1. Προσπαθήστε να απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις, βρίσκοντας μέσα στο κείμενο τις πληροφορίες που χρειάζεστε:

1. Tι περιγράφει ο συγγραφέας; Ποιος κατοικούσε στο σπίτι;
2. Πού βρίσκεται το σπίτι; 'Eχουμε πληροφορίες για το πώς ήταν απ' έξω;
3. Πώς είναι το σπίτι από μέσα με τη σειρά που βλέπει τους χώρους ο συγγραφέας;
4. Ποια στοιχεία δείχνουν πώς ήταν η ζωή του ποιητή μέσα σ' αυτό;
5. Ποιες είναι οι σκέψεις και τα σχόλια του συγγραφέα;

2. α. Ο συγγραφέας προτιμάει τον ενεστώτα στην περιγραφή του, ενώ, όταν αφηγείται στιγμές από τη ζωή του ποιητή, χρησιμοποιεί παρελθοντικούς χρόνους και κυρίως παρατατικό. Γιατί νομίζετε ότι συμβαίνει αυτό;

β. Στο κείμενο συναντάμε πολλά επίθετα που

• μας δίνουν περισσότερες πληροφορίες για τα πράγματα που περιγράφονται και κάνουν την περιγραφή πιο ζωντανή, σαφή, ακριβή και παραστατική.
• μας μεταφέρουν ένα σχόλιο που θέλει να κάνει ο συγγραφέας για ό,τι βλέπει και περιγράφει.

Τα επίθετα μας δείχνουν δηλαδή την οπτική γωνία, την προσωπική ματιά του συγγραφέα, το πώς βλέπει αυτός τα πράγματα που περιγράφει.

Μπορείτε να βρείτε μερικά επίθετα στο κείμενο που απλώς περιγράφουν και μερικά που ταυτόχρονα σχολιάζουν;

γ. Τα επίθετα περιγράφουν με σύντομο τρόπο ένα χαρακτηριστικό των ουσιαστικών που συνοδεύουν. Δείτε πώς θα περιγράφαμε χρησιμοποιώντας στη θέση των επιθέτων περισσότερες λέξεις:

Στο δωμάτιο υπάρχει ένα τραπεζάκι από ακατέργαστο ξύλο (από ξύλο που δεν το έχουν κατεργαστεί), μια καρέκλα ψάθινη (από ψάθα) κι ένα σιδερένιο τρίποδο (από σίδερο).

Προσπαθήστε να αντικαταστήσετε τα υπογραμμισμένα επίθετα του κειμένου με φράσεις που να περιγράφουν τα ουσιαστικά που συνοδεύουν.

δ.Κάντε το αντίστροφο στο κείμενο που ακολουθεί:

Για πολλά χρόνια το σπίτι εκείνο, το σπίτι-φάντασμα των παιδικών μου χρόνων, δεν κατοικούνταν. Δεν έχανα όμως ευκαιρία να το επισκέπτομαι, με κάποιο φόβο κάθε φορά, που δεν μπορούσα να εξηγήσω. Το σπίτι είχε δυο ορόφους και μια παλιά αυλή στρωμένη με πλάκες. Οι τοίχοι ήταν μεγάλου πάχους και ύψους. 'Hταν από πέτρα. Tα παράθυρά του ήταν φραγμένα με κάγκελα και τα παντζούρια είχαν σχεδόν σαπίσει. Σπρώχνοντας τη βαριά από ξύλο πόρτα του, αντίκριζα μια εικόνα που με γοήτευε: Οι τοίχοι ήταν γεμάτοι με διακοσμήσεις, το ταβάνι όλο στολίδια και, αυτό που με εντυπωσίαζε περισσότερο, τα τζάμια στα παράθυρα είχαν πολλά χρώματα.

κείμενο της συγγραφικής ομάδας

ε. Σε ένα κείμενο που περιγράφει ένα κτίσμα μέσα στον χώρο υπάρχουν πολλές λέξεις, μόνες τους ή μαζί με άλλες, που φανερώνουν τόπο. Tέτοιες μπορεί να είναι, για παράδειγμα, επιρρήματα (γύρω, πάνω, έξω) ή φράσεις με προθέσεις (π.χ. από την αυλή, σε μια γωνιά).  

Χωριστείτε σε τέσσερις ομάδες και βρείτε τέτοιες λέξεις μέσα στο κείμενο. Κερδίζει βέβαια η ομάδα που θα βρει τις περισσότερες.

3. Διοργανώνεται στην τάξη σας ένας διαγωνισμός με θέμα «'Eνα κτίριο με ιδιαίτερη σημασία για την περιοχή». Το κτίριο αυτό μπορεί να είναι παλιό, με ιστορική σημασία (μπορεί να σας βοηθήσει το μάθημα της Ιστορίας) ή σύγχρονη κατασκευή. Το κείμενό σας δε χρειάζεται να ξεπερνάει τις 150 λέξεις.

Μπορείτε να πείτε:

Αν θέλετε να κάνετε την περιγραφή σας πιο ζωντανή, χρησιμοποιήστε ενεστώτα, λέξεις ή φράσεις που φανερώνουν τόπο και όσο περισσότερα επίθετα μπορείτε.

4. Παρατηρήστε τις φωτογραφίες και μιλήστε στην τάξη για το πώς ήταν τα κτίσματα που βλέπετε άλλοτε και τώρα.

Θεσσαλονίκη:
H μητρόπολη και η οδός Mητροπόλεως
προπολεμικά (πάνω) και σήμερα (κάτω)

Θεσσαλονίκης εγκόλπιον,
εκδ. Eξάντας, Aθήνα, 1997

Με τι θα ασχοληθούμε:

• Mε τις αγγελίες
• Με τις ελλειπτικές προτάσεις
• Με τα αριθμητικά επίθετα / αριθμητικά ουσιαστικά
• Με τις συντομογραφίες και τα αρκτικόλεξα

Mικρές αγγελίες

εφημερίδα Xρυσή Eυκαιρία, 5/11/03

1.α. Διαβάζοντας τις μικρές αγγελίες θα είδατε τις παρακάτω λέξεις ή φράσεις. Mπορείτε να βρείτε τη σημασία τους στο λεξικό;

ρετιρέ, ανακαινισμένο, εντοιχισμένη κουζίνα, προνομιούχο, οροφοδιαμέρισμα, διαμπερές, διατηρητέα, «WC» (βεσέ), αυτόνομη θέρμανση, κεντρική θέρμανση, μεζονέτα, a/c (ερκοντίσιον), πανοραμική θέα, δώμα, νυχτερινό ρεύμα, στούντιο, κεραμοσκεπή

Aφού βρήκατε τι σημαίνουν αυτές οι λέξεις, μπορείτε τώρα να τις κατατάξετε στις παρακάτω κατηγορίες;

β. Ποιες από τις παραπάνω είναι ξένης προέλευσης;

................................................................................................................................................................

................................................................................................................................................................

................................................................................................................................................................

................................................................................................................................................................

...............................................................................................................................................................

2. Προσέξατε τις μικρές αγγελίες για σπίτια που πωλούνται ή ενοικιάζονται; Γιατί νομίζετε ότι είναι σύντομες;

3.Mια τετραμελής οικογένεια (μπαμπάς, μαμά και δυο κόρες) πρέπει να βρει ένα διαμέρισμα για να εγκατασταθεί.

Δε θέλουν να μείνουν σε χαμηλό όροφο και θέλουν να έχει το διαμέρισμα φυσικό φως από τον ήλιο και ηλιακό θερμοσίφωνα, για να μην πληρώνουν πολλά χρήματα στη ΔEH.
Ποιο διαμέρισμα πιστεύετε ότι θα διάλεγαν από τις αγγελίες του βιβλίου σας; Mπορείτε να δικαιολογήσετε την άποψή σας;

4. Mέσα στις αγγελίες που διαβάσατε υπάρχουν πολλά τακτικά αριθμητικά. Mπορείτε να βρείτε τρία και να τα μετατρέψετε σε όλα τα άλλα είδη αριθμητικών που γνωρίζετε;

Ψάχνοντας για τα αριθμητικά θα βρήκατε τις λέξεις δυάρι, τριάρι, πεντάρι κτλ. Aυτές οι λέξεις είναι αριθμητικά; Συζητήστε το μέσα στην τάξη σας με τη βοήθεια ενός λεξικού!

Θα έχετε παρατηρήσει ότι από πολλές αγγελίες λείπει το ρήμα, γιατί ο αναγνώστης το μαντεύει εύκολα. Για παράδειγμα, στην πρώτη στήλη εννοείται το ρήμα «πωλείται» και στη δεύτερη το ρήμα «ενοικιάζεται». Bέβαια, απουσιάζουν και άλλα ρήματα, όπως «έχει»,«βρίσκεται» κτλ.

Όπως θυμάστε, οι προτάσεις που δεν έχουν κάποιον από τους βασικούς τους όρους (ρήμα ή υποκείμενο) λέγονται ελλειπτικές.

Oι ελλειπτικές προτάσεις είναι πολύ συνηθισμένες, κυρίως στον προφορικό λόγο. Aυτό συμβαίνει επειδή πολλά από αυτά που λέγονται ή γράφονται εννοούνται εύκολα.

5. Aυτές οι αγγελίες πολύ περίεργες είναι! Δε φτάνει που οι προτάσεις τους είναι ελλειπτικές, έχουν και συντομογραφίες. Γιατί άραγε τις χρησιμοποιούμε; Mπορείτε να βρείτε τι σημαίνουν οι παρακάτω;

τ.μ. ........................................................................................................................................................

2υ/δ ......................................................................................................................................................

2ου ορόφου ..........................................................................................................................................

6. Eίστε υπάλληλος στην εφημερίδα Oι Mικρές Aγγελίες. H δουλειά σας είναι να επεξεργάζεστε τις αγγελίες που σας στέλνουν ώστε να μπορούν να δημοσιευτούν. Πρέπει να είναι σύντομες, αλλά να δίνουν όλες τις απαραίτητες πληροφορίες. Mια κυρία σάς έφερε την παρακάτω αγγελία:

«Λέγομαι Kατερίνα Xατζηαποστόλου και θα ήθελα να νοικιάσω ένα διαμέρισμα που έχω στο Xολαργό. Eίναι ένα διαμέρισμα που βρίσκεται στον τρίτο όροφο μιας εξαώροφης πολυκατοικίας στην οδό Θράκης και στον αριθμό 56. H πολυκατοικία βρίσκεται απέναντι από τη στάση των λεωφορείων που έχουν προορισμό το κέντρο της Aθήνας. Tο διαμέρισμα έχει 2 υπνοδωμάτια, ένα σαλόνι, δυο τουαλέτες και μεγάλη βεράντα, μπρος πίσω. 'Eχει ήλιο όλη την ημέρα, γι' αυτό έχω βάλει ηλιακό θερμοσίφωνα και τέντες. H πολυκατοικία είναι 15 ετών και έχουμε κεντρική θέρμανση. Tο ενοίκιο είναι 650 ευρώ το μήνα. Aν ενδιαφέρεστε, μπορείτε να τηλεφωνήσετε στο νούμερο: οοο-5555555».

α. Mπορείτε να τη δημοσιεύσετε έτσι; H αγγελία είναι μεγάλη και καταλαμβάνει πολύ χώρο. Γράψτε την από την αρχή. Δεν πρέπει όμως να ξεπεράσετε τις 35-40 λέξεις.

β. H αγγελία όμως εξακολουθεί να είναι μεγάλη και την ξαναγράφετε με ακόμα πιο σύντομο τρόπο (15-20 λέξεις).

7.'Eχετε σκεφτεί τι μπορεί να κρύβεται πίσω από το όνομα του δρόμου όπου μένετε; Φτιάξτε ομάδες και «εξερευνήστε» τη γειτονιά σας.

• Καταγράψτε όλους τους δρόμους που βρίσκονται γύρω από το σχολείο σας.

• Τι γνωρίζετε γι' αυτούς;

• Αν δε γνωρίζετε την ιστορία κάποιων δρόμων, ζητήστε πληροφορίες από τους μεγαλύτερους. Μπορείτε να μάθετε περισσότερα ψάχνοντας στις εγκυκλοπαίδειες τα αντίστοιχα ονόματα των δρόμων.

• Η κάθε ομάδα θα αναλάβει κι από ένα όνομα δρόμου. Μόλις συγκεντρώσετε το υλικό σας, θα γράψετε ένα άρθρο για την εφημερίδα του σχολείου σας με θέμα: «Ο δρόμος είχε τη δική του ιστορία».

Με τι θα ασχοληθούμε:

• Με την κλίση των θηλυκών ουσιαστικών σε -η και -ος

Καλό είναι να γνωρίζετε τι προβλέπει ο κανονισμός της πολυκατοικίας και ποιές χρήσεις επιτρέπονται ώστε να μην αντιδικείτε με τους γείτονες σας

1. Διαβάσατε προσεκτικά το άρθρο της εφημερίδας; Αν ναι, επιλέξτε τη σωστή απάντηση:

1. Οι διαφωνίες μεταξύ των ενοίκων μιας πολυκατοικίας είναι:

   1. ένα φαινόμενο αρκετά σπάνιο
   2. ένα φαινόμενο που παρουσιάζεται αρκετά συχνά
   

2. Οι πιο συχνοί λόγοι που οδηγούν σε αντιδικίες μεταξύ των ενοίκων είναι:

   1. η τοποθέτηση πίνακα ανακοινώσεων στην είσοδο της πολυκατοικίας
   2. οι θόρυβοι σε ώρες κοινής ησυχίας, η μη πληρωμή των κοινοχρήστων και η παράνομη κατάληψη κοινόχρηστων χώρων.

3. Για να αποφεύγονται οι διενέξεις, θα πρέπει όλοι οι ένοικοι της πολυκατοικίας:

   1. να ορίσουν διαχειριστή και να ακολουθούν τις συστάσεις του. 
   2. να έχουν μελετήσει και να εφαρμόζουν τους ειδικούς κανονισμούς που έχουν καθοριστεί.

2. α. Εσείς πιστεύετε πως πρέπει να τηρούνται οι κανονισμοί; Γιατί;

β. Μήπως έχετε ζήσει κι εσείς μια δυσάρεστη εμπειρία στο σπίτι όπου μένετε; Ενοχλήσατε ποτέ τους άλλους ενοίκους της πολυκατοικίας ή σας ενόχλησαν εκείνοι; Τι ακριβώς συνέβη; Τι κάνατε για να αντιμετωπίσετε το πρόβλημα;

3. Διαβάστε τα παρακάτω μικρά άρθρα προσεκτικά και βρείτε για καθένα από αυτά:

• ποιος  από τους τρεις τίτλους που σας προτείνουμε ταιριάζει

• έναν αστείο τίτλο που θα σκεφτείτε εσείς

Σπίτι για πλατσουρίσματα

Οι κάτοικοι της ερήμου

Κοινότητα … από ύφασμα

Ζουν στην Τυνησία, στη Ματμάτα της Σαχάρας. Τα σπίτια τους είναι υπόγειες σπηλιές, πολλών τετραγωνικών μέτρων. Είναι δροσερά σπίτια, οάσεις ξεκούρασης μέσα στη λάβρα της ερήμου, και διατηρούνται καθαρά, παρ' ότι δε διαθέτουν καμιά από τις σύγχρονες ανέσεις. Οι άνθρωποι που κατοικούν σ' αυτά είναι σοβαροί και νοικοκυρεμένοι, Άραβες φιλόξενοι και φιλικοί. Δεν είναι εύκολο να γνωρίζει κανείς αν πήραν το όνομά τους από τα πουλιά «Τρωγλοδύτες» ή το αντίστροφο.

περιοδικό «Γεωτρόπιο», Ελευθεροτυπία, τεύχος 185, 25/10/03

Έτσι ονομάζουν τον ποταμό Ορινόκο στη γλώσσα τους οι Ινδιάνοι Ουαράο, που για να γλιτώσουν από τους δουλεμπόρους του 18ου αιώνα διασκορπίστηκαν στο δέλτα του ποταμού, έναν λαβύρινθο από αμέτρητες διακλαδώσεις και κολπίσκους.    
Σήμερα οι Ουαράο εξακολουθούν να παίζουν μπάλα, να ψαρεύουν, να κάνουν μπάνιο και να χτίζουν τα σπίτια τους στα ζεστά νερά του ποταμού, από τα οποία εξαρτάται η επιβίωσή τους.

περιοδικό Γαιόραμα, τεύχος 34, Νοέμβ.- Δεκ. 1999

Μοναχική συντροφιά οι ίσκιοι σε έναν ποιμενικό καταυλισμό Καζάχων στα Αλτάια Όρη, όπου τακετσεδένια (από ύφασμα μάλλινο) γιουρτ (κυκλικές σκηνές με κωνική σκεπή) φαντάζουν σαν κουκκίδες διάσπαρτες στα απέραντα βοσκοτόπια. Ακόμα και στις μόνιμες χειμερινές τους κοινότητες, οι Καζάχοι θέλουν ελεύθερο χώρο γύρω τους. Οι γείτονες μπορεί να βρίσκονται χιλιόμετρα μακριά.

περιοδικό Γαιόραμα, τεύχος 59, Ιαν.- Φεβρ. 2004

4. Το σχολείο σας είναι χτισμένο δίπλα σε αυτοκινητόδρομο. Κατά τη διάρκεια των μαθημάτων, ο θόρυβος ενοχλεί μαθητές και δασκάλους και τους εμποδίζει να δουλέψουν. Γίνετε κι εσείς δημοσιογράφοι και γράψτε το δικό σας άρθρο για τη σχολική εφημερίδα.

5 Στα κείμενα που αναφέρονται στην κατοικία συναντάμε θηλυκά ουσιαστικά λόγιας κλίσης τα οποία τελειώνουν σε -η και -ος, π.χ. χρήση, είσοδος - έξοδος. Συμβουλευτείτε τη γραμματική για να εννώσετε σωστά τις παρακάτω λέξεις με τις καταλήξεις τους.

6. α. Στο κρυπτόλεξο κρύβονται 8 λέξεις που έχουν σχέση με την κατοικία. Προσπαθήστε να τις βρείτε.

β. Συμπληρώστε κάθε πρόταση από τις παρακάτω με τη λέξη που ταιριάζει. Συμβουλευτείτε το λεξικό σας.

Οι ………………… θα πρέπει να καταβάλλουν μηνιαία το ενοίκιο στον …………………… του διαμερίσματος. Οι ………………. μπορεί να χρειαστεί να αλλάζουν σπίτια συχνά γιατί το σπίτι που μένουν δεν τους ανήκει, ενώ οι ……………….. μπορούν να μείνουν στο σπίτι που έχουν αγοράσει ή να το νοικιάσουν σε κάποιους άλλους ή να το πουλήσουν. Ο ……………….. είναι υπεύθυνος για τη συντήρηση της πολυκατοικίας. Τα ……………………. πληρώνονται κάθε μήνα από τους…………………… ή από τους ………………… των διαμερισμάτων.

γ. Συμπληρώστε το κείμενο τοποθετώντας τη φράση που βρίσκεται κάθε φορά στην παρένθεση στη σωστή πτώση και στο σωστό αριθμό:

Οι ………………… ………………… (κοινόχρηστος χώρος) χρησιμοποιούνται από όλους τους ενοίκους της πολυκατοικίας. Τα προβλήματα που δημιουργούνται μεταξύ των ενοίκων λύνονται συνήθως με τις……………. ………………………. (απλή σύσταση) του διαχειριστή. Οι πιο …………….………………...... (συχνή περίπτωση) παρεξηγήσεων είναι το τίναγμα των χαλιών από τους ενοίκους των επάνω ορόφων. Η ανάγνωση του κανονισμού της πολυκατοικίας, όπου ρυθμίζονται οι …………………… ………….............… (καθημερινή λεπτομέρεια), θα λύσει …………........………………........ (πολλή παρεξήγηση).