Σοφιστική τέχνη και σοφιστής κατά τον Πρωταγόρα

Εγώ πάντως υποστηρίζω¹ ότι η σοφιστική τέχνη είναι παλιά², αλλά ότι όσοι την ασκούσαν τα παλιά χρόνια, επειδή φοβούνταν τον φθόνο που προκαλεί, πρόβαλλαν ως προστατευτικό κάλυμμα³ άλλοι την ποίηση, όπως ο Όμηρος, ο Ησίοδος, ο Σιμωνίδης, κι άλλοι τις μυστηριακές τελετές και τις προφητείες, όπως οι οπαδοί του Oρφέα και του Μουσαίου· άλλοι πάλι [...] ακόμη και τη γυμναστική[…] Τη μουσική χρησιμοποίησε για προκάλυμμα και […] ο Αγαθοκλής, σοφιστής μεγάλος…

Παραδέχομαι ότι είμαι σοφιστής⁴ κι ότι μορφώνω ανθρώπους⁵, κι έχω την εντύπωση πως με αυτόν τον τρόπο, δηλαδή ομολογώντας το κανείς πως είναι σοφιστής, προφυλάγεται πιο αποτελεσματικά παρά αν το αρνείται […] Και το μάθημα αυτό συνίσταται στο να μπορείς να αντιμετωπίζεις σωστά από τη μια τις υποθέσεις του σπιτιού σου⁶, δηλαδή πώς να διοικείς το σπίτι σου με τον πιο σωστό τρόπο, κι από την άλλη τα κοινά⁷, δηλαδή πώς να γίνεις ασυναγώνιστος στο να χειρίζεσαι τις υποθέσεις της πόλης. Και να μιλάς γι' αυτές⁸ [...] Ακριβώς αυτό, είπε, είναι το πράγμα που αναλαμβάνω να φέρω σε πέρας.

1. Eγώ πάντως υποστηρίζω: ο Πρωταγόρας υποστηρίζει το επάγγελμα που ασκεί, τη σοφιστική τέχνη, στο απόσπασμα αυτό που προέρχεται από τον ομώνυμο διάλογο του Πλάτωνα. Ο Πλάτων λέει γι' αυτόν ότι ήταν ο πρώτος που υιοθέτησε το όνομα σοφιστής και ζητούσε αμοιβή για την εκπαίδευση που παρείχε. Eπισκέφθηκε την Aθήνα το 443 π.Χ. και τότε ο Περικλής του ανέθεσε να γράψει το «σύνταγμα» (Πολιτεία) της αθηναϊκής αποικίας Θούριοι της K. Iταλίας. Συνδεόταν με προσωπική φιλία με τον Περικλή και πέρασε μεγάλο μέρος της ζωής του στην Aθήνα και στις πόλεις της K. Iταλίας.
    
2. Σοφιστική τέχνη… παλαιά: ο Πρωταγόρας αναγνωρίζει την αρχαιότητα της σοφιστικής τέχνης που αυτός ασκεί. Συνδέει τη δραστηριότητά του με την προηγούμενη παράδοση, με προσωπικότητες που είχαν διακριθεί για τη σοφία και τη σύνεση, όπως οι μεγάλοι ποιητές, μουσικοί και ραψωδοί, οι μάντεις, οι επτά σοφοί και άλλοι εφευρέτες ή επινοητές πρακτικών δεξιοτήτων.
3. Προστατευτικό κάλυμμα: ο Πρωταγόρας πιστεύει ότι όσοι ασκούσαν παλαιότερα τη σοφιστική τέχνη αναγκάζονταν να κρύβουν τη δραστηριότητά τους αυτή, που ήταν η διδασκαλία της πρακτικής και πολιτικής σοφίας, από φόβο μήπως εγείρουν τον φθόνο και την κριτική. Ο ίδιος όμως τολμά να το ομολογεί.
4. Σοφιστής: από το ρήμα «σοφίζομαι» που σημαίνει μηχανεύομαι τεχνάσματα, φαντάζομαι, επινοώ. Από αυτήν προκύπτει η σημασία «έμπειρος», «επιδέξιος», «αυθεντία» σε κάποια εργασία, επιστήμη ή οποιαδήποτε τέχνη, λ.χ. στα μαθηματικά ή στη ναυπηγική. Συνδέεται η λέξη σοφιστής με τη σοφία και τον σοφό, που ήταν αρχικά ο έμπειρος σε μηχανική τέχνη ή σε κάποια ευγενή τέχνη, αλλά και ο συνετός, ο πολυμαθής, εκείνος που έχει ασφαλή κρίση, που είναι επινοητής άγνωστων αληθειών.
5. Μορφώνω ανθρώπους: αναφορά στην εκπαίδευση που έκανε τον νέο ικανό στον λόγο και στη συζήτηση. Από τον 5ο αι. π.Χ. η λέξη σοφιστής χρησιμοποιείται για να προσδιορίσει τους δασκάλους της ευγλωττίας, δηλαδή τους καθηγητές της γραμματικής, της ρητορικής κ.ά., που πρόσφεραν ανώτερη μόρφωση στους νέους.
   
6. Τις υποθέσεις του σπιτιού σου: παροχή γνώσεων χρήσιμων στην ιδιωτική ζωή.
7. Τα κοινά: γνώσεις αναγκαίες για την κοινωνική και πολιτική ζωή.
8. Στο να χειρίζεσαι... γι' αυτές: διδασκαλία σε όσους επιδιώκουν σταδιοδρομία στην πολιτική και στη δημόσια ζωή. Εκπαίδευση στην ανάπτυξη πειστικών επιχειρημάτων μέσω της ρητορικής τέχνης.
    

Ο Πόπλιος Αίλιος Αριστείδης, ρήτορας και λόγιος του 2ου αι. μ.Χ., από τη Mυσία της M. Aσίας, όταν ακμάζει η δεύτερη σοφιστική, υποστηρίζει στο παρακάτω απόσπασμα ότι ο όρος σοφιστής χρησιμοποιήθηκε για σημαντικές προσωπικότητες της αρχαιότητας με αρνητική αλλά και θετική σημασία.

O Πλούταρχος (1ος αι. μ.X.), μιλώντας για τον Aθηναίο Mνησίφιλο, σύμβουλο του Θεμιστοκλή, μας δίνει πληροφορίες χρήσιμες για την κατανόηση του έργου των Σοφιστών.

1. Σε ποια παράδοση εντάσσει την επαγγελματική του δραστηριότητα ο Πρωταγόρας;
   
2. Ποιο έργο επιτελεί ο Πρωταγόρας, σύμφωνα με τα λεγόμενά του, και πώς αυτό συνδέεται με τις πολιτικές συνθήκες της αθηναϊκής δημοκρατίας; (Βλ. Εισαγωγή και κείμενο).
   
3. Από ποιο ρήμα παράγεται η λέξη σοφιστής και ποια σημασία έχουν σήμερα οι λέξεις «σοφιστείες» και «σοφίζομαι»; (Βλ. γλωσσάριο και σχόλιο 4).
   
4. Ποια κριτική ασκήθηκε στις δραστηριότητες των Σοφιστών και από ποιους; Πώς χαρακτηρίζονται οι Σοφιστές από τον Πλούταρχο; [Παράλληλο Κείμενο (4)].
   
5. Πώς ορίζεται η φιλοσοφία στο παράλληλο κείμενο (3);

Aφού μελετήσετε τα παράλληλα κείμενα (1) και (2), να συζητήσετε στην τάξη αν συμφωνείτε με την κριτική που ασκήθηκε εναντίον των Σοφιστών για τον επαγγελματισμό τους στην εποχή τους. Πώς νομίζετε ότι θα αντιμετωπίζονταν οι Σοφιστές τη σημερινή εποχή;

Με ποιον τρόπο προσδιορίζει το έργο του σοφού στο παρακάτω ποίημα ο Κωνσταντίνος Καβάφης, ο οποίος έχει επηρεαστεί από τη δεύτερη σοφιστική, που διαμορφώθηκε στην ελληνιστική εποχή; Συζητήστε το θέμα αυτό στην τάξη αξιοποιώντας τις παρακείμενες εικόνες, το παράλληλο κείμενο (3) και την Εισαγωγή.