Γιάννης Ρίτσος, «Ρωμιοσύνη»

ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ

Ρωμιοσύνη

Στο δεύτερο μέρος από το συνθετικό ποίημα Ρωμιοσύνη, που έγραψε ο Ρίτσος μετά την Κατοχή (1945-1947), σκιαγραφούνται παραστατικά καθημερινές σκηνές του ελληνικού καλοκαιριού (φυσικό περιβάλλον, αγροτικές εργασίες, καθημερινή ζωή), στις οποίες αποτυπώνεται δραματικά ο πόνος του εθνικού διχασμού, που τα χρόνια εκείνα ταλαιπωρούσε την Ελλάδα.

Κάθε που βραδιάζει με το θυμάρι τσουρουφλισμένο* στον κόρφο της πέτρας*
είναι μια σταγόνα νερού που σκάβει από παλιά τη σιωπή ως το μεδούλι*
είναι μια καμπάνα κρεμασμένη στο γερο-πλάτανο
που φωνάζει τα χρόνια.

Σπίθες λαγοκοιμούνται μες στη χόβολη* της ερημιάς
κι οι στέγες συλλογιούνται το μαλαματένιο* χνούδι
στο πάνω χείλι του Αλωνάρη*
– κίτρινο χνούδι σαν τη φούντα του καλαμποκιού
καπνισμένο απ' τον καημό της δύσης.

Η Παναγιά πλαγιάζει στις μυρτιές με τη φαρδιά της φούστα λεκιασμένη απ' τα σταφύλια.
Στο δρόμο κλαίει ένα παιδί και του αποκρίνεται απ' τον κάμπο
η προβατίνα που 'χει χάσει τα παιδιά της.

Ίσκιος στη βρύση. Παγωμένο το βαρέλι.
Η κόρη του πεταλωτή με μουσκεμένα πόδια.
Απάνου στο τραπέζι το ψωμί κι η ελιά,
μες στην κληματαριά ο λύχνος του αποσπερίτη*
και κει ψηλά, γυρίζοντας στη σούβλα του, ευωδάει ο γαλαξίας
καμένο ξύγκι, σκόρδο και πιπέρι.

Α, τι μπρισίμι* αστέρι ακόμα θα χρειαστεί
για να κεντήσουν οι πευκοβελόνες
απάνου στην καψαλισμένη* μάντρα του καλοκαιριού «κι αυτό θα περάσει»,
πόσο θα στίψει ακόμα η μάνα την καρδιά της πάνου απ' τα εφτά σφαγμένα παλικάρια της
ώσπου να βρει το φως το δρόμο του στην ανηφόρα της ψυχής της.

Τούτο το κόκαλο που βγαίνει από τη γης
μετράει οργιά-οργιά* τη γης και τις κόρδες* του λαγούτου
και το λαγούτο αποσπερίς με το βιολί ως το χάραμα
καημό-καημό το λεν στα δυοσμαρίνια* και στους πεύκους
και ντιντινίζουν στα καράβια τα σκοινιά σα λύρες
κι ο ναύτης πίνει πικροθάλασσα στην κούπα του Oδυσσέα.

Α, ποιος θα φράξει* τότες τη μπασιά* και ποιο σπαθί θα κόψει το κουράγιο
και ποιο κλειδί θα σου κλειδώσει την καρδιά που με τα δυο θυρόφυλλά της διάπλατα
κοιτάει του Θεού τ' αστροπερίχυτα περβόλια;

Γ. Ρίτσος, Ρωμιοσύνη, Κέδρος

*τσουρουφλισμένο: καμένο από τον ήλιο *στον κόρφο της πέτρας: το στήθος, εδώ μεταφορικά *μεδούλι: μυελός των οστών *χόβολη: σβησμένη φωτιά, θερμή στάχτη *μαλαματένιο: χρυσό *Αλωνάρης: Ιούλιος *ο λύχνος του αποσπερίτη: αχνό φως από το μακρινό πλανήτη Αφροδίτη (Έσπερος), που εμφανίζεται πρώτος το βράδυ και χάνεται τελευταίος το πρωί (Αυγερινός) *μπρισίμι: μεταξωτή κλωστή *καψαλισμένη: καμένη από τον ήλιο ή τη φωτιά *οργιά: μέτρο μήκους *κόρδες: χορδές *δυοσμαρίνια: αρωματικά φυτά *θα φράξει: θα κλείσει *μπασιά: είσοδος

Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής

ΕΡΓΑΣΙΕΣ

1 Φτιάξτε έναν κατάλογο με τα πρόσωπα που εμφανίζονται στο ποίημα, αντιστοιχίζοντάς τα με τις ενέργειες που τους αποδίδει ο ποιητής. Ποιες ομοιότητες και ποιες διαφορές παρατηρείτε στη ζωή τους;
2 Ποια γνωρίσματα του ελληνικού τοπίου προβάλλει ο ποιητής και γιατί;
3 Τι υποδηλώνει η χρήση του στίχου σε εισαγωγικά στην πέμπτη στροφή;
4 Ποιο ρόλο έχουν και σε ποιον φαίνεται να απευθύνονται οι συνεχείς ερωτήσεις στην τελευταία στροφή;
5 Συγκρίνετε τη θεματική, τη γλώσσα και τις εικόνες του ποιήματος με τα αποσπάσματα από Το Άξιον Εστί του Ελύτη. Ποιες ομοιότητες και ποιες διαφορές παρατηρείτε ανάμεσα στα δύο συνθετικά ποιήματα;

ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Σε ποια χρονική περίοδο της ελληνικής ιστορίας αναφέρεται η Ρωμιοσύνη; Εντοπίστε τους σχετικούς προσδιορισμούς που δίνει στο απόσπασμα ο ποιητής και συζητήστε με τον καθηγητή της Ιστορίας για τον τρόπο που ο ποιητής αναφέρεται στη σύγχρονή του ιστορική πραγματικότητα.
Μεγάλο μέρος της Ρωμιοσύνης και του Άξιον Εστί έχει μελοποιηθεί από το Μίκη Θεοδωράκη. Ακούστε τα τραγούδια και παρακολουθήστε τη μουσική απόδοση του ποιημάτων και εξηγήστε τη μεγάλη απήχηση αυτών των έντεχνων τραγουδιών στο ευρύ κοινό. Σχολιάστε επίσης την αναφορά σε μουσικά όργανα στην προτελευταία στροφή του αποσπάσματος της Ρωμιοσύνης.

Χειρόγραφο του Γιάννη Ρίτσου από την ποιητική σύνθεση «Επιτάφιος»

Χειρόγραφο του Γιάννη Ρίτσου από την ποιητική σύνθεση Επιτάφιος