Η επιτύμβια στήλη του Aριστίωνος
(Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθήνας)
Θυσία για την πατρίδα
Α. Κείμενο
Σε περιόδους πολέμου οι Αθηναίοι πραγματοποιούσαν με δημόσια δαπάνη μεγαλοπρεπή τελετή προς τιμήν των νεκρών πολεμιστών. Επιστέγασμα της τελετής αυτής αποτελούσε η εκφώνηση τουἘπιταφίου λόγου από επιφανή άνδρα της πόλης. Το απόσπασμα που θα μελετήσετε προέρχεται από τον Ἐπιτάφιο– που, πιθανόν, συντέθηκε από τον Λυσία– προς τιμήν των νεκρών του Κορινθιακού πολέμου.
Ὥστε προσήκει τούτους εὐδαιμονεστάτους ἡγεῖσθαι, οἵτινες ὑπὲρ μεγίστων καὶ καλλίστων κινδυνεύσαντες οὕτω τὸν βίον ἐτελεύτησαν, οὐκ ἐπιτρέψαντες περὶ αὑτῶν τῇ τύχῃ οὐδ' ἀναμείναντες τὸν αὐτόματον θάνατον, ἀλλ' ἐκλεξάμενοι τὸν κάλλιστον. Καὶ γάρ τοι ἀγήρατοι μὲν αὐτῶν αἱ μνῆμαι, ζηλωταὶ δὲ ὑπὸ πάντων ἀνθρώπων αἱ τιμαί· οἳ πενθοῦνται μὲν διὰ τὴν φύσιν ὡς θνητοί, ὑμνοῦνται δὲ ὡς ἀθάνατοι διὰ τὴν ἀρετήν. Καὶ γάρ τοι θάπτονται δημοσίᾳ, καὶ ἀγῶνες τίθενται ἐπ' αὐτοῖς ῥώμης καὶ σοφίας καὶ πλούτου, ὡς ἀξίους ὄντας τοὺς ἐν τῷ πολέμῳ τετελευτηκότας ταῖς αὐταῖς τιμαῖς καὶ τοὺς ἀθανάτους τιμᾶσθαι. Ἐγὼ μὲν οὖν αὐτοὺς καὶ μακαρίζω τοῦ θανάτου καὶ ζηλῶ, καὶ μόνοις τούτοις ἀνθρώπων οἶμαι κρεῖττον εἶναι γενέσθαι, οἵτινες, ἐπειδὴ θνητῶν σωμάτων ἔτυχον, ἀθάνατον μνήμην διὰ τὴν ἀρετὴν αὑτῶν κατέλιπον.
Λυσίας, Ἐπιτάφιος τοῖς Κορινθίων βοηθοῖς 79-81
Γλωσσικά σχόλια
| ὥστε (μετά από ισχυρό σημείο στίξης) |
|
επομένως |
| προσήκει (απρόσ. ρ.) |
ταιριάζει |
| ὁ/ἡ εὐδαίμων, τὸ εὔδαιμον |
ευτυχισμένος, καλότυχος (πβ. ν.ε.: ευδαιμονία, ευδαιμονισμός) |
| ἡγέομαι, ἡγοῦμαι |
θεωρώ, ηγούμαι (πβ. ν.ε.: ηγέτης, ηγεσία, ηγετικός) |
| τελευτάω, τελευτῶ |
τελειώνω, πεθαίνω (πβ. ν.ε.: τελειωτικός, εντελώς) |
| τελευτῶ τὸν βίον |
πεθαίνω |
| οὐκ ἐπιτρέψαντες περὶ αὑτῶν τῇ τύχῃ οὐδ’ ἀναμείναντες τὸν αὐτόματον θάνατον |
χωρίς να εμπιστευτούν τους εαυτούς τους στην τύχη ούτε να περιμένουν τον φυσικό θάνατο |
| καὶ γάρ τοι |
και γι’ αυτό βέβαια |
| ὁ/ἡ ἀγήρατος, τὸ ἀγήρατον |
αγέραστος |
| ὁ ζηλωτός, ἡ ζηλωτή, τὸ ζηλωτόν |
αξιοζήλευτος |
| οἵ (αναφ. αντων. ὅς, ἥ, ὅ) πενθοῦνται |
αυτοί (μετά από ισχυρό σημείο στίξης) πενθούνται |
| διὰ τὴν φύσιν |
λόγω της (θνητής) φύσης τους |
| διὰ τὴν ἀρετήν |
λόγω της γενναιότητάς τους |
| δημοσίᾳ (δοτικοφανές επίρρ.) |
με δημόσια φροντίδα |
| ἀγῶνες τίθενται ἐπ’ αὐτοῖς |
καθιερώνονται αγώνες προς τιμήν τους |
| ἡ ῥώμη |
η δύναμη (πβ. ν.ε.: ρωμαλέος) |
| ὡς ἀξίους ὄντας τοὺς τετελευτηκότας (μτχ. παρακ. ρ. τελευτάω, τελευτῶ) |
με την ιδέα ότι είναι άξιοι αυτοί που έχουν σκοτωθεί |
| ταῖς αὐταῖς τιμαῖς καί |
με τις ίδιες τιμές με |
| μακαρίζω |
καλοτυχίζω (πβ. ν.ε.: αξιομακάριστος, μακάριος) |
| ζηλόω, ζηλῶ |
ζηλεύω, καλοτυχίζω |
| τούτοις κρεῖττόν ἐστι (απρόσ. έκφρ.) γενέσθαι (απαρ. αορ. β΄ ρ. γίγνομαι) |
αυτοί άξιζαν περισσότερο να ζήσουν |
| κατέλιπον (οριστ. αορ. β΄ ρ. καταλείπω) |
κληροδότησαν, άφησαν πίσω (πβ. ν.ε.: κατάλοιπο, εγκαταλείπω) |
Ερμηνευτικά σχόλια
Στον Κορινθιακό πόλεμο (395-387 π.Χ.) αναμετρήθηκαν οι Σπαρτιάτες, οι Φωκείς και οι Ορχομένιοι από τη μια πλευρά και ο συνασπισμός Αθηναίων, Θηβαίων, Κορινθίων, Αργείων από την άλλη. Ο πόλεμος ίσως να υποκινήθηκε από τον Πέρση βασιλιά Αρταξέρξη, γιατί ο βασιλιάς των Σπαρτιατών Αγησίλαος, που βρισκόταν με τον στρατό του στη Μ. Ασία, σημείωνε απανωτές νίκες εναντίον των Περσών. Η Σπάρτη αναγκάστηκε να ανακαλέσει τον Αγησίλαο στην Ελλάδα, γιατί δεν υπήρχε άλλος στρατηγός ικανός να αντιμετωπίσει τους εχθρούς της. Πράγματι, ο Αγησίλαος το 394 π.Χ. νίκησε στην Κορώνεια τον αντίπαλο συνασπισμό. Ο πόλεμος συνεχίστηκε με μειωμένη ένταση μέχρι το 387 π.Χ., και το 386 π.Χ. υπογράφτηκε η Ανταλκίδειος ειρήνη.
ὑπὲρ μεγίστων καὶ καλλίστων: Τα μέγιστα και ευγενέστερα ιδανικά, για τα οποία έπεσαν οι ένδοξοι νεκροί της πόλης, είναι το μεγαλείο και η τιμή της πατρίδας, που εμπνέουν διαχρονικά τους πολεμιστές στα πεδία των μαχών.
ἀγῶνες τίθενται ἐπ’ αὐτοῖς ῥώμης καὶ σοφίας καὶ πλούτου: Εκτός από τις επικήδειες τελετές και την εκφώνηση του Ἐπιταφίου, η πολιτεία διοργάνωνε προς τιμήν των νεκρών αγώνες αθλητικούς, μουσικούς (δηλ. μουσικής και ποίησης) και ιππικούς· οι τελευταίοι ιδιαίτερα έδιναν την ευκαιρία στους ευπορότερους να επιδείξουν τον πλούτο τους. Η συνήθεια να τελούνται αθλητικοί αγώνες προς τιμήν νεκρών επιφανών πολεμιστών είναι πολύ παλιά· τη συναντάμε ήδη στην Ἰλιάδα κατά την ταφή του Πατρόκλου.
Η προετοιμασία του πολεμιστή (ερυθρόμορφο αγγείο του Ευθυμήδη, 510-500 π.Χ., Staatliche Αntikensammlungen und Glyptothek, Μόναχο)
Ερωτήσεις
- Ποιοι αξίζουν, σύμφωνα με το κείμενο, να θεωρούνται πραγματικά ευδαίμονες και γιατί;
- Για ποιους λόγους οι νεκροί πολεμιστές της πόλης θεωρούνται άξιοι ιδιαίτερων τιμών;
- οἳ πενθοῦνται μὲν διὰ τὴν φύσιν ὡς θνητοί, ὑμνοῦνται δὲ ὡς ἀθάνατοι διὰ τὴν ἀρετήν: Να σχολιάσετε τη χρήση του σχήματος της αντίθεσης στο απόσπασμα.
- Σε ποιες περιπτώσεις και με ποιες εκδηλώσεις τιμώνται στις μέρες μας όσοι θυσιάζονται για την πατρίδα; Ποιες ομοιότητες και διαφορές διακρίνετε σε σχέση με όσα αναφέρονται στο κείμενο;
Ασκήσεις
- Να γράψετε ουσιαστικά της α.ε. παράγωγα των ρ. μένω, ἐκλέγω και ποιῶ και να τα εντάξετε σε κατηγορίες ανάλογα με αυτό που δηλώνουν.
- Να σχηματίσετε σύνθετα της α.ε. με τις λέξεις που δίνονται:
| αὐτός + τέλος |
→ |
ὁ |
____________________ |
|
| αὐτός + χείρ |
→ |
ὁ |
____________________ |
|
| αὐτός + σχέδιος |
→ |
ὁ |
____________________ |
|
| αὐτός + ὁράω, ὁρῶ (θ. μέλλ. ὀπ-) |
→ |
ὁ |
____________________ |
(πβ. ν.ε.: ο ______________ μάρτυρας) |
- Για καθένα από τα παρακάτω ουσιαστικά της ν.ε. να βρείτε έναν ετυμολογικά συγγενή ρηματικό τύπο από το κείμενο της Ενότητας:
θήκη
κατάλοιπο
δυστυχία
επιτροπή
γενεά
ουσία
κατάλογος
ενταφιασμός |
___________________________ |
| ___________________________ |
| ___________________________ |
| ___________________________ |
| ___________________________ |
___________________________ |
| ___________________________ |
| ___________________________ |
- Να γράψετε ουσιαστικά και επίθετα της ν.ε. ομόρριζα των ρημάτων που δίνονται:
| ρήμα |
ουσιαστικό |
επίθετο |
| προστίθημι (= προσθέτω) |
|
|
| παρατίθημι (= παραθέτω) |
|
|
| ἀνατρέπω |
|
|
| ὑποτιμάω, -ῶ |
|
|
| ἐκλέγω |
|
|
| πάρειμι |
|
|
Γ1. Γραμματική
Παραθετικά επιθέτων και επιρρημάτων
Στην πρώτη περίοδο του κειμένου της Ενότητας συναντάμε τους παρακάτω τύπους υπερθετικού βαθμού επιθέτων: εὐδαιμονεστάτους, μεγίστων, καλλίστων και κάλλιστον.
- Όπως και στη ν.ε., οι βαθμοί των επιθέτων και των επιρρημάτων είναι: ο θετικός, ο συγκριτικός και ο υπερθετικός.
- Οι δύο τελευταίοι βαθμοί αποτελούν τα παραθετικά των επιθέτων και επιρρημάτων. Ο σχηματισμός τους είναι μονολεκτικός και περιφραστικός:
Ι. Παραθετικά επιθέτων
Α. Ομαλά παραθετικά
- Η επιλογή μεταξύ -ο- και -ω- για τις καταλήξεις των παραθετικών των δευτερόκλιτων επιθέτων εξαρτάται από το εάν η παραλήγουσα του επιθέτου στο θετικό βαθμό είναι μακρά ή βραχεία. Συγκεκριμένα:
Εάν η παραλήγουσα του επιθέτου είναι μακρά (π.χ. ξηρός), στα παραθετικά του επιθέτου χρησιμοποιείται -ο- (ξηρότερος, ξηρότατος).
Εάν η παραλήγουσα του επιθέτου είναι βραχεία (π.χ. σοφός), στα παραθετικά του επιθέτου χρησιμοποιείται -ω- (σοφώτερος, σοφώτατος).
Ειδική περίπτωση αποτελεί η «θέσει μακρά» παραλήγουσα. Ως θέσει μακρά λογίζεται οποιαδήποτε συλλαβή –ανεξαρτήτως του φωνήεντος που περιέχει– εφόσον ακολουθείται από δύο ή περισσότερα σύμφωνα ή από διπλό σύμφωνο (π.χ. σεμνός, σεμνότερος, σεμνότατος).
- Προκειμένου να σχηματίσουμε τα παραθετικά ενός επιθέτου που στην παραλήγουσα του θετικού βαθμού παρουσιάζει δίχρονο φωνήεν (α, ι, υ), πρέπει να γνωρίζουμε ποια δευτερόκλιτα επίθετα έχουν το φωνήεν της παραλήγουσας μακρό και ποια βραχύ.
Έχουν το δίχρονο της παραλήγουσας μακρό τα επίθετα:
- ἀνιαρός, ἰσχυρός, ψιλός, φλύαρος, πρᾶος και λιτός, π.χ. ἀνιαρότερος, ἀνιαρότατος.
- που είναι σύνθετα με β΄ συνθετικό τα ουσιαστικά λύπη, κίνδυνος, ψυχή, θυμός, τιμή, νίκη και κῦρος, π.χ. εὐψυχότερος, εὐψυχότατος.
Έχουν το δίχρονο της παραλήγουσας βραχύ τα επίθετα που λήγουν σε:
-ιος, -ικος, -ιμος, -ινος, π.χ. δόκιμος → δοκιμώτερος, δοκιμώτατος.
-ακος, -αλος, -αμος, -ανος, -ατος, π.χ. δυνατός → δυνατώτερος, δυνατώτατος.
-αρος, -υρος, -χος, π.χ. ἥσυχος → ἡσυχώτερος, ἡσυχώτατος.
| ενικός αριθμός |
πληθυντικός αριθμός |
|
αρσενικό - θηλυκό |
ουδέτερο |
αρσενικό - θηλυκό |
ουδέτερο |
| ονομ. |
ὁ/ἡ βελτίων |
τὸ βέλτιον |
οἱ/αἱ βελτίονες, βελτίους |
τὰ βελτίονα, βελτίω |
| γεν. |
τοῦ/τῆς βελτίονος |
τοῦ βελτίονος |
τῶν βελτιόνων |
τῶν βελτιόνων |
| δοτ. |
τῷ/τῇ βελτίονι |
τῷ βελτίονι |
τοῖς/ταῖς βελτίοσι |
τοῖς βελτίοσι |
| αιτ. |
τόν/τὴν βελτίονα, βελτίω |
τὸ βέλτιον |
τούς/τὰς βελτίονας, βελτίους |
τὰ βελτίονα, βελτίω |
| κλητ. |
(ὦ) βέλτιον |
(ὦ) βέλτιον |
(ὦ) βελτίονες, βελτίους |
(ὦ) βελτίονα, βελτίω |
Γ. Περιφραστικοί τύποι παραθετικών
Όλα τα επίθετα (και τα επιρρήματα) μπορούν να σχηματίσουν και περιφραστικά παραθετικά ως εξής:
Συγκριτικός: μᾶλλον + θετικός βαθμός επιθέτου
Υπερθετικός: μάλιστα + θετικός βαθμός επιθέτου
π.χ. εὐδαίμων, μᾶλλον εὐδαίμων, μάλιστα εὐδαίμων
Δ. Επίθετα που δε σχηματίζουν παραθετικά
Δε σχηματίζουν παραθετικά τα επίθετα που σημαίνουν: ύλη (π.χ. λίθινος), τόπο (π.χ. θαλάσσιος), χρόνο (π.χ. ἐνιαύσιος = ετήσιος), μέτρο (π.χ. πηχυαῖος), συγγένεια ή καταγωγή (π.χ. πατρικός), μόνιμη κατάσταση (π.χ. θνητός, ἀθάνατος).
Β. Ανώμαλα
- Τα πιο εύχρηστα ανώμαλα παραθετικά επιρρημάτων είναι τα εξής:
| θετικός |
συγκριτικός |
υπερθετικός |
| εὖ |
ἄμεινον, βέλτιον, κρεῖττον |
ἄριστα, βέλτιστα, κράτιστα |
| κακῶς |
χεῖρον, κάκιον |
χείριστα, κάκιστα |
| καλῶς |
κάλλιον |
κάλλιστα |
| μάλα |
μᾶλλον |
μάλιστα |
| ὀλίγον |
μεῖον, ἔλαττον, ἧττον |
ὀλίγιστα, ἐλάχιστα, ἥκιστα |
| πολύ |
πλέον |
πλεῖστον, πλεῖστα |
Γ2. Σύνταξη
Οι επιρρηματικοί προσδιορισμοί – Χρήσεις των πλάγιων πτώσεων
Στην προηγούμενη τάξη διδαχθήκατε γενικά τα είδη των επιρρηματικών προσδιορισμών και τους εμπρόθετους επιρρηματικούς προσδιορισμούς.
- Ποιες μετοχές του κειμένου της Ενότητας έχουν επιρρηματική σημασία;
- Στην ακόλουθη φράση να εντοπίσετε το επίρρημα και να βρείτε τι δηλώνει: οὕτω τὸν βίον ἐτελεύτησαν.
Στο κείμενο της Ενότητας συναντήσατε:
- τη δοτική δημοσίᾳ, που δηλώνει την επιρρηματική σχέση του τρόπου και προσδιορίζει το ρήμα θάπτονται,
- τη δοτική ταῖς τιμαῖς, που δηλώνει την επιρρηματική σχέση του τρόπου και προσδιορίζει το απαρέμφατο τιμᾶσθαι, και
- τη γενική τοῦ θανάτου, που δηλώνει την επιρρηματική σχέση της αιτίας και προσδιορίζει το ρήμα μακαρίζω.
Μερικές από τις πιο συνηθισμένες επιρρηματικές χρήσεις των πλάγιων πτώσεων είναι οι ακόλουθες:
| τόπος |
|
γεν.: |
Αὐτοῦ (= εκεί) ἐκοιμήθη. |
| δοτ.: |
Οἱ Ἀθηναῖοι μόνοι Μαραθῶνι ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας προυκινδύνευσαν. |
| αιτ.: |
Πορεύεται τριάκοντα σταδίους. |
| χρόνος |
γεν.: |
Ἐκείνης τῆς νυκτὸς οὐδεὶς ἐκοιμήθη. |
| δοτ.: |
Τῇ ὑστεραίᾳ τῆς μάχης ἀφίκοντο (= έφτασαν την επομένη της μάχης). |
| αιτ.: |
Ἐκεῖ ἔμειναν ἡμέρας τρεῖς. |
| αιτία |
γεν.: |
Ζηλῶ σε τοῦ πλούτου. |
| δοτ.: |
Οἱ γεραίτεροι ταῖς τῶν νέων τιμαῖς ἀγάλλονται. |
| αιτ.: |
Τί ταῦτα μ' ἀνιᾷς οὐδὲν ὠφελουμένη; (= γιατί με στενοχωρείς...) |
| αναφορά |
γεν.: |
Τί δὲ ἵππων οἴει; |
| Εἰπὲ δέ μοι πατρός. |
| δοτ.: |
Γνώμῃ τῶν ἄλλων προέχομεν (= υπερέχουμε από τους άλλους στην κρίση). |
| αιτ.: |
Διαφέρομεν ἀλλήλων τὴν φύσιν. |
| ποσό |
γεν.: |
Ὁ ἀγρὸς ἑβδομήκοντα μνῶν ἐπράθη (= πουλήθηκε). |
| δοτ.: |
Πολλῷ κρεῖττόν ἐστιν ἐμφανὴς φίλος ἢ χρυσὸς ἀφανής. |
| αιτ.: |
Ἐγκρατὲς δὲ τῆς πόλεως τὰ πολλὰ τὸ πλῆθός ἐστιν. |
| τρόπος |
δοτ.: |
Δημοσίᾳ τοῦ θηρᾶν ἐπιμέλονται. |
| αιτ.: |
Τοῦτον τὸν τρόπον σύμμαχοι ἀλλήλοις ἐγένοντο. |
Ασκήσεις
- Να γράψετε τους τύπους των επιθέτων που ζητούνται στις παρενθέσεις:
| συνήθης (ονομ. πληθ. ουδ. συγκρ.) |
→ |
____________________ |
| εὐδαίμων (αιτ. εν. ουδ. υπερθ.) |
→ |
____________________ |
| σαφής (δοτ. εν. αρσ. υπερθ.) |
→ |
____________________ |
| ὑψηλός (ονομ. πληθ. θηλ. συγκρ.) |
→ |
____________________ |
| ἐλεήμων (αιτ. πληθ. αρσ. συγκρ.) |
→ |
____________________ |
- Να μεταφέρετε τα επίθετα στον συγκριτικό βαθμό στο γένος, στον αριθμό και στην πτώση όπου βρίσκονται:
βέβαιον (αρσ.), ἄξιοι, δεινούς, ἀφθόνων (ουδ.), νέαν.
- Να συμπληρώσετε τις φράσεις με τους κατάλληλους τύπους συγκριτικού και υπερθετικού βαθμού:
| τοῦ (καλός) |
_________________________ |
νεανίου |
| τῇ (μεγάλη) |
_________________________ |
ἐλπίδι |
| τὸν (κακός) |
_________________________ |
διδάσκαλον |
| οἱ (πολύς) |
_________________________ |
πολῖται |
| τὰς (ὀλίγη) |
_________________________ |
τιμάς |
- Να βρείτε τις πλάγιες πτώσεις που λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί και να δηλώσετε την επιρρηματική σχέση που εκφράζουν:
α. Ἡ μὲν μήτηρ ἀπῆλθε, Κῦρος δὲ κατέμενε καὶ αὐτοῦ ἐτρέφετο.
β. Ἕκτῳ δὲ ἔτει Σαμίοις καὶ Μιλησίοις πόλεμος ἐγένετο περὶ Πριήνην.
γ. Τοσαύτῃ σπουδῇ καὶ προθυμίᾳ τότ’ ἐχώρουν.
δ. Τί (= γιατί) τηνικάδε ἀφῖξαι (= έχεις έρθει τόσο νωρίς), ὦ Κρίτων;
- Να βρείτε τους επιρρηματικούς προσδιορισμούς των παρακάτω προτάσεων και να δηλώσετε την επιρρηματική σχέση που εκφράζουν:
α. Προστάται ὑμεῖς ἑβδομήκοντα ἔτη καὶ τρία τῶν Ἑλλήνων ἐγένεσθε.
β. Ἡ κτῆσις πιστῶν φίλων ἐστὶν οὐδαμῶς σὺν τῇ βίᾳ, ἀλλὰ μᾶλλον σὺν τῇ εὐεργεσίᾳ.
γ. Παρὰ ταύτην τὴν πόλιν ἦν πυραμὶς λιθίνη, τὸ μὲν εὖρος ἑνὸς πλέθρου, τὸ δὲ ὕψος δύο πλέθρων.
δ. Ἀκούσαντες ταῦτα οἱ ἔφοροι ἔπεμψαν πρὸς Δερκυλίδαν, καὶ ἐκέλευον αὐτὸν διαβαίνειν σὺν τῷ στρατεύματι ἐπὶ Καρίαν.
ε. Ἐν τῷ αὐτῷ θέρει μετὰ τὴν Λέσβου ἅλωσιν Ἀθηναῖοι Νικίου στρατηγοῦντος ἐστράτευσαν ἐπὶ Μινῲαν τὴν νῆσον.
῾Ἐγὼ ἡγοῦμαι πόλιν πλείω ξύμπασαν ὀρθουμένην ὠφελεῖν τοὺς ἰδιώτας ἢ καθ’ ἕκαστον τῶν πολιτῶν εὐπραγοῦσαν, ἁθρόαν δὲ σφαλλομένην.
Θουκυδίδης, Ἱστορίαι 2.60
Εγώ πιστεύω ότι ωφελούνται περισσότερο οι πολίτες, όταν η πόλη ευημερεί συνολικά παρά όταν ευτυχεί κάθε πολίτης χωριστά, ενώ συνολικά η πόλη δυστυχεί.
|
