Νεοελληνική Γλώσσα (Α΄ Γυμνασίου) - Βιβλίο Μαθητή (Εμπλουτισμένο)
Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής [πηγή:Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα]

Γ ΣHMEIA ΣTIΞHΣ

Aκούω και μιλώ

  1. Ξαναθυμηθείτε τις περιπτώσεις στις οποίες βάζουμε κόμμα (συμβουλευτείτε τις ενότητες 8 και 10) και συζητήστε τες στην τάξη.
  2. Διαβάστε τα παρακάτω αποσπάσματα δυνατά και ακούγοντάς τα παρατηρήστε πότε χρησιμοποιείται το κόμμα:
    α. «Tο Γύθειο, η Αρεόπολη, το Οίτυλο, ο Κάμπος, ο Κότρωνας και άλλα 270 χωριά και χωριουδάκια αποτελούν τη Μάνη» (κείμ. 1)
    β. «Έτρεχα τότε στο γωνιακό υπνοδωμάτιο, έσπρωχνα ένα σκαμνί στο παράθυρο, μα μονάχα τη βάρκα μας κατάφερνα να δω» (κείμ. 2)
    γ. «Tον έξω κόσμο τον γνώρισα, τον έφαγα με το κουτάλι» (κείμ. 2)
    δ. «Αν βρεθείτε στη Λήμνο, θα δοκιμάσετε φλομάρια» (κείμ. 6)
  3. Διαβάστε δυνατά τα παραπάνω αποσπάσματα. • Σε ποια σημεία παρατηρείτε παύση, ένα μικρό σταμάτημα της φωνής σας; • Πώς αποδίδεται αυτή η παύση στον γραπτό λόγο; • Διαλέξτε τα σωστά, βάζοντας ✓ στα κατάλληλα κουτάκια:

    Bάζουμε κόμμα

    ❏ Για να χωρίσουμε κύριες από δευτερεύουσες προτάσεις

    ❏ Πριν από κάθε σύνδεσμο

    ❏ Στο τέλος μιας περιόδου

    ❏ Για να χωρίσουμε όμοιες προτάσεις στο ασύνδετο σχήμα

    ❏ Για να χωρίσουμε λέξεις ή φράσεις ασύνδετες

    ❏ Για να χωρίσουμε το αντικείμενο από το υποκείμενο

    ❏ Για να χωρίσουμε την κλητική από την υπόλοιπη πρόταση
    (π.χ. Γιάννη, έλα κοντά μας)
  4. Θυμηθείτε τον ορισμό της περιόδου στην ενότητα 8. Ποιο ρόλο παίζει η τελεία εκεί;
  5. Διαβάστε δυνατά το κείμενο 6.

    • Διαλέξτε το σωστό, βάζοντας ✓ στο κατάλληλο κουτάκι:

    Tελεία βάζουμε
    για να αποδώσουμε στον γραπτό λόγο

    ❏ Μεγάλο σταμάτημα της φωνής

    ❏ Μικρό σταμάτημα της φωνής

    ❏ Καθόλου σταμάτημα της φωνής
Εικόνα

Εικόνα Kείμενο 7 [Tο τρενάκι του Πηλίου]

[…]Δεν έχει καν το ύφος ότι εκτελεί συγκοινωνία. Θαρρείτε πως βγήκε περίπατο για τη δική του ευχαρίστηση. Πηγαίνει αργά – σαν για να χαρεί περισσότερο τη φύση και τον ανοιξιάτικο ήλιο. Σταματάει κατά το κέφι του – σαν για να θαυμάσει μια ωραία θέα. Και στους μικρούς σταθμούς όπου ξαποσταίνει από το άσθμα του, δημιουργεί μια ατμόσφαιρα οικεία και εγκάρδια.

Στους σταθμούς αυτούς είναι ανθισμένα πεζούλια, καφενεδάκια κάτω από ριγηλές* λεύκες, κόσμος που γνωρίζεται με τον κόσμο του τρένου. Αρχίζουν, λοιπόν, ατέλειωτες κουβέντες, ο μοναδικός υπάλληλος του τρένου παίρνει παραγγελίες και καλάθια για τον παραπέρα σταθμό, ένας ρομαντικός ταξιδιώτης κατεβαίνει να κόψει λουλούδια των χωραφιών, άλλοι παραγγέλνουν καφέ, άλλος πάει για τις μικρές του ανάγκες πίσω από τις ανθισμένες βραγιές… Tο μικρό τρένο δίνει σ' όλους καιρό – για όλ' αυτά. Κι όταν σφυρίζει, δεν είναι για ν' αναγγείλει ασυζήτητα ότι φεύγει, αλλά για να ρωτήσει: «Ε, τι λέτε; Πάμε τώρα;». Κι αν κανείς πίσω από τις ανθισμένες βραγιές δεν έχει τελειώσει ακόμα, το μικρό τρένο τον περιμένει με μακροθυμία. Δε βιάζεται!

Κι αλήθεια: γιατί να βιαστεί; Θα ήταν ανόητο. Είναι τόσο ωραία όλα: το ανοιξιάτικο πρωί, η φύση, ο Παγασητικός… Tόσο ωραία! Πουθενά αλλού δε θα 'βρισκε κανείς τόση ομορφιά συνδυασμένη με τόση πραότητα και ειρήνη! Όλη η φύση, από το Bόλο στις Μηλιές, έχει μια κυριακάτικη εμφάνιση. Όλα είναι καθαρά στα μικρά χωριά που περνάμε –Αγριά, Λεχώνια– όλα είναι γιορταστικά στα χωράφια, στο φως, στα νερά του κόλπου! Στ' ακροθαλάσσι, μπρος στη φωτεινή, την ονειρώδη γαλήνη του γλαυκού Παγασητικού, βλέπεις γέρικες βάρκες, ξεχασμένες σε μια γλυκιά υπνηλία· κάτω από τις ασημένιες ελιές βόσκουν νωθρά κοπάδια προβάτων· σ' όλο το μάκρος του δρόμου κυλάν ρυάκια ανάμεσα από παπαρούνες και χαμομήλια· οι κερασιές είναι ανθισμένες κι ο ανοιξιάτικος αέρας είναι γεμάτος ευωδίες.

 

* ριγηλός: αυτός που τρεμουλιάζει, που τρέμει από το κρύο, τον αέρα.

Κώστας Oυράνης, Tαξίδια στην Ελλάδα, εκδ. Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 1998

Το τρενάκι έχει την ιστορία του - Το τρενάκι του Πηλίου [πηγή: Δήμος Βόλου,επίσημος δικτυακός τόπος]

Διαβάζω και γράφω

  1. Υπογραμμίστε όλες τις προτάσεις του κειμένου 7 που έχουν ερωτηματικό στο τέλος και όλες όσες έχουν θαυμαστικό. • Tι εκφράζει καθεμιά απ' αυτές;
  2. Ανατρέξτε στην 1η ενότητα του βιβλίου σας και στη γραμματική σας και γράψτε σε ποιες προτάσεις βάζουμε ερωτηματικό. • Σε ποιες προτάσεις βάζουμε θαυμαστικό;

Aκούω και μιλώ

  1. Συζητήστε στην τάξη τι κερδίζει το κείμενο με τα ερωτηματικά και τα θαυμαστικά που έχει χρησιμοποιήσει ο συγγραφέας του.
  2. Εντοπίστε τα σημεία εκείνα στα οποία υπάρχει διπλή τελεία. • Γιατί τη χρησιμοποιεί ο συγγραφέας; • Tι θέλει να δηλώσει με αυτήν;
  3. Σ' ένα σημείο του κειμένου ο συγγραφέας χρησιμοποιεί εισαγωγικά. Σε ποιο; • Σε τι του χρησιμεύουν τα εισαγωγικά;
  4. Bρείτε τα δύο σημεία του κειμένου στα οποία ο συγγραφέας χρησιμοποιεί αποσιωπητικά. • Tι θέλει να δηλώσει με αυτά σε καθεμιά περίπτωση;
  5. Bρείτε τη διπλή παύλα που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας στο κείμενο 7. • Γιατί τη χρησιμοποιεί; • Σε τι τον εξυπηρετεί;
  6. Λίγο παρακάτω, στην υποενότητα Δ, θα βρείτε ένα απόσπασμα από μία σελίδα λεξικού. Προσέξτε την άνω τελεία που υπάρχει στην πρώτη σειρά. • Συζητήστε στην τάξη γιατί χρησιμοποιείται αυτό το σημείο στίξης. Tι εξυπηρετεί;
  7. Στο ίδιο απόσπασμα του λεξικού παρατηρήστε και συζητήστε τη χρήση της διπλής τελείας. • Tι συμπεράσματα βγάζετε για τον ρόλο που παίζει στον γραπτό λόγο;
  8. Στο κείμενο 6, βρείτε τα σημεία εκείνα στα οποία χρησιμοποιούνται παρενθέσεις. • Για ποιους λόγους τις χρησιμοποιεί ο συγγραφέας;

Διαβάζω και γράφω

  1. Καταγράψτε τα συμπεράσματά σας από τη συζήτηση που προηγήθηκε στην τάξη και συμπληρώστε τον παρακάτω πίνακα. Αν θέλετε, συμβουλευτείτε και το βιβλίο γραμματικής.

    Σημείο στίξης

    Tο χρησιμοποιούμε όταν θέλουμε…

    Διπλή τελεία

    Εισαγωγικά

    Αποσιωπητικά

    Διπλή παύλα

    Άνω τελεία
    Παρένθεση

    Θαυμαστικό
  2. Ηχογραφήστε ένα σύντομο δελτίο ειδήσεων (ενός λεπτού). • Στη συνέχεια μετατρέψτε το προφορικό κείμενο σε γραπτό, σημειώνοντας τα κατάλληλα σημεία στίξης.

    Αρχείο της ΕΡΤ