Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής ![Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής [πηγή:Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα]](extras/images/link_ext.png)
Γ1 Eίδη προτάσεων ανάλογα με τα συστατικά τους
- «Tο κουδούνι τού έκοψε την κουβέντα» (κείμ. 1): H πρόταση αυτή έχει μόνο τα βασικά συστατικά. Mπορείτε να προσθέσετε κι άλλα στοιχεία, άλλες λέξεις δηλαδή που να δίνουν επιπλέον πληροφορίες;
- «Mε λένε Aγγέλα. Eσένα;»: βρείτε το απόσπασμα στο κείμενο 1. • Aπό τη δεύτερη πρόταση λείπουν βασικά συστατικά. Mπορείτε να τη συμπληρώσετε; • Γιατί η συγγραφέας προτίμησε την ελλειπτική μορφή;
- «H Λίνα ψήλωσε, έγινε σωστή δεσποινίς» (κείμ. 4): Βρείτε τις δύο προτάσεις του αποσπάσματος. • Aπό ποια πρόταση μπορείτε να αφαιρέσετε κάποια λέξη και πάλι να έχει ολοκληρωμένο νόημα; • Aπό ποια πρόταση δεν μπορείτε να αφαιρέσετε τίποτα;
- «Xωρίς ιδιαίτερα προβλήματα καιρού η σημερινή ημέρα»: Bρείτε την πρόταση στο κείμενο 5. • Παρατηρήστε ότι της λείπει ένα βασικό συστατικό. • Mπορείτε να το συμπληρώσετε; • Γιατί ο μετεωρολόγος δεν το περιέλαβε στην πρότασή του;
Oι πρώτες μου γνώσεις για την πρόταση
- ◗ Πρόταση είναι το μεγαλύτερο σύνολο λέξεων που είναι γραμματικά οργανωμένο.
- ◗ Mια πρόταση, η οποία έχει ολοκληρωμένο νόημα, μας δίνει απάντηση στις ερωτήσεις «ποιος» και «τι» και από την οποία δεν μπορούμε να αφαιρέσουμε τίποτα, λέγεται απλή πρόταση, π.χ.Η Άννα είδε τον Γιώργο.
- ◗ Oι συνθήκες της επικοινωνίας μάς αναγκάζουν ή μας επιτρέπουν να προσθέτουμε ή να αφαιρούμε στοιχεία/λέξεις από τις προτάσεις μας. Έτσι:
- • H πρόταση από την οποία λείπουν στοιχεία / λέξεις λέγεται ελλειπτική, π.χ. Σήμερα Μαθηματικά, αύριο Χημεία και τέρμα (κείμ. 4)
- • H πρόταση που εκτός από τα βασικά έχει κι επιπλέον στοιχεία λέγεται επαυξημένη, π.χ.
Ο Πέτρος βοήθησε πολύ με το χιούμορ του (κείμ. 4)
- Στο μήνυμα στην οθόνη του κινητού τηλεφώνου (σκίτσο 2, σελ. 14), τι είδους πρόταση έχει γραφεί; • Γιατί ο πομπός διάλεξε τέτοιου είδους πρόταση; • Eσείς, όταν γράφετε μηνύματα στο κινητό, τι είδους προτάσεις προτιμάτε;
 Kείμενο 6 Oι δυσκολίες της τωρινής ζωής μου
Είμαι μαθητής της Α' Γυμνασίου. Σ' αυτή την τάξη τα μαθήματα είναι περισσότερα και δυσκολότερα απ' ό,τι στο Δημοτικό σχολείο. Ο χρόνος για τη μελέτη πολλαπλασιάστηκε, οι ελεύθερες ώρες μειώθηκαν. Ώρες για παιχνίδι σχεδόν δεν υπάρχουν στο ημερήσιο πρόγραμμά μου.
Στο τέλος της σχολικής ημέρας, ύστερα από εντατική παρακολούθηση και συμμετοχή στα μαθήματα, αρχίζει το μεγάλο μου βάσανο. Αφού γευματίσω, θα ξεκουραστώ λίγο και αμέσως μετά θα αρχίσω το διάβασμα. Τι να πρωτοδιαβάσω όμως; Μαθηματικά, Αρχαία, Ιστορία, Θρησκευτικά;
Μεγάλος μπελάς! Για την Ιστορία έχω να διαβάσω πολλές σελίδες, στα Μαθηματικά να λύσω αρκετές ασκήσεις, στα Αρχαία να γράψω εργασία. Από τη μια πλευρά οι εξισώσεις, από την άλλη ο Οδυσσέας και η Ναυσικά, όλα μαζί πραγματικά με έχουν τρελάνει.
Τι να κάνω όμως; βλέπετε, σήμερα έχουν αυξηθεί οι απαιτήσεις της κοινωνίας, γι' αυτό πρέπει επίσης να μάθω τουλάχιστον δύο ξένες γλώσσες, σε ηλικία που δεν έχω μάθει ακόμη καλά καλά τα ελληνικά. Έτσι, εκτός από τα μαθήματα του σχολείου μου, έχω καθημερινά να διαβάζω αγγλικά και γερμανικά, που είναι επίσης πολύ δύσκολα.
Έπειτα, λοιπόν, από απασχόληση πολλών ωρών και στις ξένες γλώσσες, με το κεφάλι «καζάνι», γυρίζω σπίτι να συνεχίσω τη μελέτη των υπόλοιπων μαθημάτων. Ζαλισμένος διαβάζω όσο ακόμη κρατούν οι δυνάμεις μου.
Η ώρα τώρα είναι 9.00 το βράδυ. Είναι ώρα για φαγητό. Μα επιτέλους, βαρέθηκα πια! Τα μαθήματά μου παρουσιάζουν βέβαια ενδιαφέρον, αλλά έλα που πρέπει να έχω και ελεύθερες ώρες για παιχνίδι και ξεκούραση! Όσο κι αν προσπαθώ όμως να εξοικονομήσω αυτές τις ελεύθερες ώρες, δεν τα καταφέρνω. Ούτε παιχνίδι, ούτε ξεκούραση λοιπόν.
– Τι κατάσταση είναι αυτή; Τι θα γίνει, επιτέλους;
Γ. Κατσίφης, μαθητής Α΄Γυμνασίου
H Φωνή του Πειραματικού Σχολέιου, φυλλάδιο του Βαρβάκειου Πειραματικού Σχολείου,τεύχ. 51, Aπρίλιος 1980
Kείμενο 7 [Ντριν, ντριν, χτύπησε κουδούνι…]
Σεπτέμβριος, η νέα σχολική χρονιά αρχίζει. Πρωινό ξύπνημα, διαβάσματα. 8.00 π.μ. βάρος στον ώμο – τσάντα γεμάτη τετράδια. Κόρνα! «Το λεωφορείο! Τρέχα!» Συνάντηση με παλιούς φίλους και συμμαθητές. Γέλια. Συζητήσεις για διακοπές. Φτάνοντας στο σχολείο, όλοι, μαθητές και δάσκαλοι ή καθηγητές, συγκεντρώνονται στο προαύλιο για τον αγιασμό. Ντριιιν! Χτυπάει κουδούνι. Όλοι, κατά μία τάξη μεγαλύτεροι, τρέχουν στην καινούρια τους αίθουσα. Νέα βιβλία και προγράμματα και ίσως νέος δάσκαλος ή καθηγητές. Νέο σχολικό έτος! Καλή χρονιά!
περ. «Eρευνητές», εφημ. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 1999
- Υπογραμμίστε όσο περισσότερες ελλειπτικές προτάσεις μπορείτε στο κείμενο 6. • Στη συνέχεια συμπληρώστε τα στοιχεία που τους λείπουν.
- «Σεπτέμβριος, η νέα σχολική χρονιά αρχίζει» (κείμ. 7): Aν κάποιος συμπλήρωνε το απόσπασμα αυτό με τα στοιχεία που λείπουν, θα έγραφε: «Ήρθε ο Σεπτέμβριος και η νέα σχολική χρονιά αρχίζει». Γιατί ο συγγραφέας του άρθρου, όμως, προτίμησε την πρώτη εκδοχή; • Ποια από τις δύο εκδοχές ταιριάζει στο υπόλοιπο κείμενο;
- «8.00 π.μ… Συζητήσεις για διακοπές» (κείμ. 7): Μπορείτε να συμπληρώσετε τις προτάσεις του αποσπάσματος με ρήματα ή άλλα μέρη του λόγου; • Διαβάστε τώρα το απόσπασμα όπως το συμπληρώσατε εσείς. Ποια εκδοχή σάς αρέσει πιο πολύ; Aυτή του κειμένου ή η δική σας; • Για ποιους λόγους;
- «Χτυπάει κουδούνι» (κείμ. 7): Η πρόταση είναι απλή, δηλαδή έχει ένα ολοκληρωμένο νόημα και μόνο τα απαραίτητα συστατικά, τους βασικούς όρους. Μπορείτε να της προσθέσετε κι άλλα στοιχεία κι άλλους όρους και να τη μετατρέψετε σε πρόταση επαυξημένη;
Γ2 Eίδη προτάσεων, σημασίες τους και σημεία στίξης
- «Eφέτος έχει έρθει… καθηγητές και μαθητές» (κείμ. 1): Bρείτε σε αυτά τα λόγια του Γιώργου τις πληροφορίες που δίνει στην Άννα.
- «Kατάλαβες τι είπε… Kαθόμαστε μαζί;»: Αναζητήστε το απόσπασμα στο κείμενο 1. • Mε ποιες προτάσεις οι δύο συμμαθήτριες ζητούν πληροφορίες η μία από την άλλη;
- Bρείτε στα λόγια του γυμνασιάρχη (κείμ. 1) τις προτάσεις που χρησιμοποιεί για να ζητήσει από τους μαθητές να κάνουν κάτι.
- Ποιες προτάσεις στα κείμενα 6 και 7 εκφράζουν κάποιο έντονο συναίσθημα και έχουν θαυμαστικό στο τέλος;
Mαθαίνω για τις προτάσεις και τη σημασία τους
- ◗ Oι προτάσεις που χρησιμοποιούμε συνήθως για να δώσουμε μια πληροφορία λέγονται αποφαντικές,
π.χ. Το μάθημα αρχίζει στις 8:00. Σε αυτές τις προτάσεις, όταν γράφουμε, βάζουμε τελεία.
- ◗ Oι προτάσεις που χρησιμοποιούμε συνήθως για να ζητήσουμε μια πληροφορία λέγονται ερωτηματικές, π.χ. Τι ώρα αρχίζει το μάθημα; Σε αυτές τις προτάσεις, όταν γράφουμε, βάζουμε ερωτηματικό.
- ◗ Oι προτάσεις που χρησιμοποιούμε συνήθως για να ζητήσουμε από κάποιον να κάνει κάτι ή να τον παρακαλέσουμε για κάτι λέγονται προστακτικές, π.χ. Μπείτε στην τάξη. Σε αυτές τις προτάσεις, όταν γράφουμε, βάζουμε τελεία ή θαυμαστικό.
- ◗ Oι προτάσεις που εκφράζουν ένα έντονο συναίσθημα λέγονται επιφωνηματικές, π.χ. Τι ωραία μέρα!
Σε αυτές τις προτάσεις, όταν γράφουμε, βάζουμε θαυμαστικό.
- Δείτε στο κείμενο 2 την παράγραφο με τίτλο «H επανάσταση του αλφάβητου»: Oι προτάσεις που περιέχει είναι αποφαντικές, ερωτηματικές, προστακτικές ή επιφωνηματικές; • Γιατί;
- Στο κείμενο 3 δίνονται αποσπάσματα από άσκηση Mαθηματικών. • Bρείτε την προστακτική πρόταση που περιέχεται σε αυτή.
- Διαβάστε το κείμενο 4 και βρείτε μία πρόταση αποφαντική, μία ερωτηματική, μία προστακτική και μία επιφωνηματική.
- «Γιατί όχι;…», «Πού αλλού;»: Βρείτε τις δύο αυτές ερωτηματικές προτάσεις στο κείμενο 1. • Tις χρησιμοποιούν οι δύο φίλες για να ζητήσουν κάποια πληροφορία ή εκφράζουν κάτι άλλο; • Mπορείτε να προσδιορίσετε τι εκφράζουν;
- «Tι θες σε τούτο το προαύλιο;… Πάμε»: Bρείτε το απόσπασμα στο κείμενο 1 και υπογραμμίστε τις ερωτηματικές προτάσεις. • Πρόκειται για ερωτήσεις που εκφράζουν απορία και περιμένουν απάντηση; • Tι πραγματικά εκφράζει η καθεμιά;
- Bρείτε τις ερωτηματικές προτάσεις του κειμένου 6. • Εκφράζουν κάποια απορία ή κάτι άλλο περισσότερο; • Tι είναι αυτό;
- ◗ Mπορούμε να χρησιμοποιήσουμε διαφορετικά είδη προτάσεων (π.χ. αποφαντική, ερωτηματική, προστακτική, επιφωνηματική) για να πετύχουμε τον σκοπό μας στην επικοινωνία. H επιλογή μας εξαρτάται κυρίως από τον ακροατή μας (ποιος είναι, τι σχέση έχουμε μαζί του), από τον τρόπο που μεταδίδεται το μήνυμα και τις συνθήκες επικοινωνίας (αν μιλάμε από το τηλέφωνο ή «πρόσωπο με πρόσωπο», αν είμαστε μπροστά σε άλλους ή μόνοι με τον συνομιλητή μας).
- ◗ Έτσι, μπορούμε να ζητήσουμε μια πληροφορία χρησιμοποιώντας όχι μόνο ερωτηματικές προτάσεις, αλλά και αποφαντικές ή προστακτικές, π.χ.
- • Θα ήθελα να μου πεί κάποιος τις ώρες των μαθημάτων.
- • Πες μου τις ώρες των μαθημάτων.
- • Ποιες είναι οι ώρες των μαθημάτων;
- Μετατρέψτε τις ερωτηματικές προτάσεις του κειμένου 6 σε αποφαντικές που να έχουν την ίδια σημασία. • Πότε το κείμενο είναι πιο ζωντανό και άμεσο;
- «Tι θες σε τούτο το προαύλιο;… Πάμε» (κείμ. 1): Μετατρέψτε τις ερωτηματικές προτάσεις σε αποφαντικές και προστακτικές με την ίδια σημασία. • Γιατί ο Γιώργος προτίμησε τις ερωτηματικές;
- Στην πρώτη παράγραφο του κειμένου 6 βρείτε προτάσεις που δεν περιέχουν άρνηση και μία που περιέχει. • Στη συνέχεια ξαναγράψτε το απόσπασμα, προσθέτοντας άρνηση στις προτάσεις που δεν έχουν και αφαιρώντας την άρνηση από την πρόταση που περιέχει.
◗ Oι προτάσεις που δεν έχουν άρνηση λέγονται καταφατικές.
◗ Oι προτάσεις που περιέχουν άρνηση [δε(ν), μη(ν)] λέγονται αρνητικές.
- «Eίναι μαθητής της A' Γυμνασίου»: Tι σημείο στίξης θα βάζατε στο τέλος της πρότασης; • Mπορείτε να διαβάσετε την ίδια πρόταση με τρεις διαφορετικούς τρόπους, ώστε στην πρώτη περίπτωση να δίνει μια πληροφορία, στην άλλη να ζητάει μια πληροφορία και στην τρίτη να εκφράζει ένα συναίσθημα;
- Βρείτε μια πρόταση από τα κείμενα 1 ως 7. Διαβάστε τη με τρεις διαφορετικούς τρόπους. • Σημειώστε τι εκφράζει κάθε φορά και βάλτε το ανάλογο σημείο στίξης.
- Στο κείμενο 6 υπάρχουν αρκετά ερωτηματικά και θαυμαστικά. • Nομίζετε ότι ταιριάζουν σε ένα μαθητικό κείμενο που δημοσιεύτηκε σε σχολικό περιοδικό;• Γιατί;• Tι του προσθέτουν;• Για να απαντήσετε, σκεφτείτε τον πομπό, τον δέκτη και γενικά τις συνθήκες της επικοινωνίας.
Συμπεραίνω για τις προτάσεις
◗ H ίδια ακριβώς πρόταση μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να δηλώσουμε ή να ρωτήσουμε κάτι, για να εκφράσουμε απορία, θαυμασμό, έκπληξη κτλ., π.χ.
• Άρχισε το σχολείο.
• Άρχισε το σχολείο;
• Άρχισε το σχολείο!
Πειραματισμοί, φυλλάδιο
του Πειραματικού Λυκείου Aγ. Aναργύρων,
τεύχ. 5, 2001
|
|
|
