Κ. Δημουλά, «Σκόνη»

Σκόνη

	Λυπᾶμαι τίς νοικοκυρές ἔτσι πού ἀγωνίζονται κάθε πρωί νά διώχνουν ἀπ' τό σπίτι τους τή σκόνη, σκόνη, ὕστατη σάρκα τοῦ ἄσαρκου.
5	Σκοῦπες σκουπάκια ρουφηχτήρια φτερά τιναχτήρια ξεσκονόπανα κουρελόπανα κλόουν θόρυβοι καί τρόποι ἀκροβάτες,¹ μαστίγιο πέφτουν οἱ κινήσεις
10	πάνω στήν κατοικίδια σκόνη. Κάθε πρωί μπαλκόνια καί παράθυρα ἀκρωτηριάζουνε μιά δράση καί μιάν ἔξαψη: ἀσώματα κεφάλια χοροπηδᾶνε σάν γιογιό, χέρια ἐξέχουν καί σφαδάζουν
15	σάν κάτι νά τά σφάζει ἀπό μέσα, σπασμένα σώματα μισά πού τά πριόνισε τό σκύψιμο. Ἄλλο ἕνα σπάσιμο τοῦ Ὁλόκληρου.² Ὅλο σπάζει αὐτό,
20	πρίν κάν ὑπάρξει σπάζει καί σάν νά εἶναι γι' αὐτόν ἀκριβῶς τό σκοπό, γιά νά μήν εἶναι. Ὁλόκληρη ζωή σοῦ λέει ὁ ἄλλος. Ἀπό ποῦ ὥς ποῦ ὁλόκληρη
25	μ' ἕνα σπασμένο πάντα μέτρο πού κρατᾶτε καί μετρᾶμε; Ἀξιολύπητη λέξη τό Ὁλόκληρο. Σωματώδης ἀλλοπαρμένη περιφέρεται. Γι' αὐτό τή φωνάζουν τρελή τά μπατίρια μεγέθη.
30	Τινάγματα τινάγματα νά φύγει ἡ σκόνη ἀπ' τίς ρηχές νά φύγει κι ἀπό τίς βαθιές φωλιές τοῦ ὕπνου, σεντόνια καί σκεπάσματα. Κι ἐκεῖνες οἱ φορές
35	ὅπου πετάγεται τό σῶμα τρομαγμένο νύχτα κι οὐρλιάζει Θέ μου μικραίνω, θά τιναχθοῦν κι αὐτές σάν σκόνη, σκόνη ἡ ἐλάττωση κι ὁ τρόμος καί πῶς δέν τά ἀντέχω τά τινάγματα
40	τοῦ μέσα βίου ἔξω. Πρησμένα μαξιλάρια τοῦ ὕπνου φριχτά γρονθοκοπιοῦνται καί φοβᾶμαι τρέμω μή γίνουνε ζημιές: εἶν' οἱ κρυστάλλινες διαθῆκες τῶν ὀνείρων ἐκεῖ μέσα.
45	Ὅλα τά ὄνειρα ὄνειρο τά κληρονομεῖ καί ἄνθρωπος κανένα.³ Τρέμω, τέτοια παγκόσμια ἀποκλήρωση δέν τό ἀντέχω νά τινάζεται σάν σκόνη. Χτυπήματα χαλιῶν
50	νά βγεῖ ἡ σκόνη ἀπ' τῶν σχεδίων τίς φωλιές, νά γκρεμιστεῖ ἀπ' τά γεφύρια τῶν χρωμάτων. Κι ὁ γρήγορος βηματισμός ὁ τρελαμένος πέρα δῶθε μές στό σπίτι μές στή ρηχή ἐμπιστοσύνη τῶν χαλιῶν
55	νά μήν ἀκοῦν οἱ ἀποκάτω τί βαδίζει⁴ νά μήν ἀκοῦνε τί δέν συμβαδίζει, θά τιναχθεῖ κι αὐτός σάν σκόνη καί πῶς δέν τά ἀντέχω τά τινάγματα τοῦ μέσα βίου ἔξω.
60	Λυπᾶμαι τίς νοικοκυρές τόν ἄγονό τους κόπο. Δέν φεύγει ἡ σκόνη, δέν στερεύει. Κάθε πού πάει ὁ καιρός καιρό νά συναντήσει καινούργια συμφωνία σκόνης κλείνεται.
65	Οἱ προφυλάξεις ἀπ' αὐτήν —τό Καθαρό καί ἡ Σταθερότης —μέσα ἐπιστροφῆς της. Τή φέρνουν πρῶτες καί καλύτερες. Δέν ἔχω δεῖ πιό σκονισμένες ἐπιφάνειες ἀπό δαῦτες. Ὥς καί τό Φῶς τό πεντακάθαρο
70	χαρούμενη μεταφορά τῆς σκόνης: εἶν' ἕνα θαῦμα νά τή βλέπεις πῶς προχωρεῖ ἀκίνητη πάνω σ' ἀκτίνα ἥλιου, σά νά πατάει σέ σκάλα κυλιόμενη ἀπ' αὐτές τίς μοντέρνες, τίς ὑπνωτισμένες,
75	μέ τά εὐνουχισμένα σκαλοπάτια. Μεταφέρεται ὁρατή σάν ἀέρας χοντρά ἀλεσμένος νά ξαναμπεῖ ἀπ' τ' ἀνοιχτά παράθυρα τούς ἀνοιχτούς της νόμους.
80	Ἡ ὕπαρξή μας σπίτι της καί μέλλον της. Ἀνοικοκύρευτη ἐγώ, τήν ἀφήνω νά κάθεται. Μελετηρή στή ράχη ἑνός βιβλίου πού μιλάει γιά τό Γῆρας. Στή φρόνιμη φωτογραφία τῶν παιδιῶν μου
85	ὅταν αὐτά μέ φόραγαν λευκή κολλαριστή ὁλοστρόγγυλη Μητέρα χαλαρά ἀπό μέσα ραμμένη μέ κρυφές ἀραιές βελονιές στή σχολική ποδιά τους.
90	Τώρα ντυθήκανε Μεγάλα τά παιδιά μου, φοράει ἡ σκόνη τώρα τήν ποδιά τους τόν στρογγυλό γιακά, μέ φοράει Μητέρα ἡ σκόνη —ἔτσι πρέπει νά ράβονται
95	οἱ σχέσεις κι οἱ ἐξαρτήσεις, μέ ἀραιές χαλαρές βελονιές, γιά νά μποροῦν νά ξηλώνονται εὔκολα. Ποτέ δέν ξεσκονίζω τόν ὀρειχάλκινο ἀθλητή
100	πού διακοσμεῖ μεγάλο ὀρειχάλκινο ρολόγι. Τόσο μυώδη τά μέλη του πού μοιάζουν θυμωμένα. Ἴσως γιατί τόν ἀναγκάζουν νά γυμνάζει κάτι πολύ ἀόρατο,
105	μπορεῖ τό χρόνο νά γυμνάζει, μπορεῖ νά θέλει ὁ χρόνος νά μπορεῖ πιό γρήγορα νά τρέχει ἀπ' ὅσο τρέχει.⁵ Ἐπίδοση πού χαροποιεῖ τή σκόνη. Κάθεται στόν καθρέφτη μου,
110	δικός της, τῆς τόν χάρισα. Χέρσο πράμα, τί νά τό 'κανα;⁶ Ἔπαψα νά καλλιεργῶ τά πρόσωπά μου ἐκεῖ μέσα, δέν ἔχω ὄρεξη νά ὀργώνω ἀλλαγές καί νά διπλασιάζομαι ἀλλιώτικη.
115	Τήν ἀφήνω νά κάθεται τήν ἀφήνω νά ἔρχεται μέ τό τσουβάλι νά ἔρχεται τήν ἀφήνω νά χύνεται ἀπάνω μου σάν ἀλεσμένη διήγηση μεγάλης ἱστορίας,
120	τήν ἀφήνω νά ἔρχεται γρήγορα γρήγορη σάν χρόνος πού γυμνάστηκε πιό γρήγορα νά τρέχει ἀπ' ὅσο τρέχει καί κάθεται βαριά μπατάλα⁷ σκόνη, τήν ἀφήνω νά κάθεται, χρονίζει,
125	μπατάλα μέ σκεπάζει, τήν ἀφήνω νά μέ σκεπάζει τήν ἀφήνω μέ σκεπάζει νά μέ ξεχνᾶς⁸ τήν ἀφήνω νά μέ ξεχνᾶς ἀφήνω
130	μέ ξεχνᾶς νά μέ ξεχνᾶς σέ ἀφήνω γιατί δέν τά ἀντέχω τά τινάγματα τοῦ μέσα βίου ἔξω.
	(Τό τελευταῖο σῶμα μου, 1981)

τρόποι ακροβάτες· χρήση ουσιαστικού στη θέση του επιθέτου· πρόκειται για ένα από τα χαρακτηριστικά της ποιητικής τεχνικής της Δημουλά.
Σχόλιο για την πολυδιάσπαση του σύγχρονου ανθρώπου και τον κατακερματισμό του σε ποικίλες δραστηριότητες.
Σχόλιο για το τραύμα της συνάντησης του ονείρου με την αντιποιητικότητα του καθημερινού βίου.
Σχόλιο για την αναγκαστική τήρηση κοινωνικών συμβάσεων.
Και εδώ το οικείο στην ποίηση της Δημουλά θέμα του άγχους που προκαλεί το πέρασμα του χρόνου.
(βλ. Κ. Καβάφης, Μελαγχολία Ιάσωνος Κλεάνδρου...: Το γήρασμα του σώματος και της μορφής μου είναι πληγή από φριχτό μαχαίρι).
μπατάλα· δυσκίνητη.
Να προσεχθεί η μετάβαση από το τρίτο στο δεύτερο ρηματικό πρόσωπο.

Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής

Σχόλιο

Το ποίημα, με τον χαρακτηριστικό τίτλο Σκόνη, με αφηγήτρια μία γυναίκα που γνωρίζει καλά την καθημερινή ζωή μιας νοικοκυράς, διευρύνει σταδιακά την οπτική του, από την καθημερινότητα της οικιακής εργασίας σε ένα ευρύτερο σχόλιο γύρω από τη φθορά του χρόνου και τη σκόνη που επικάθεται πάνω στις ανθρώπινες σχέσεις. Ιδιαιτέρως θα πρέπει να προσεχθεί το ευρηματικό τέλος, το οποίο προσδίδει στο ποίημα δραματική λειτουργία.

Ερωτήσεις

Ποια στοιχεία του ποιήματος μας επιτρέπουν να συνθέσουμε το πρόσωπο της γυναίκας που αφηγείται;
α΄. Αποκτά η σκόνη διαστάσεις συμβόλου; β΄ Συμφωνείτε με την άποψη ότι πίσω από το σχόλιο για τη σκόνη λανθάνει ένα αίτημα για μια άλλη ζωή; Ποιο είναι το αίτημα αυτό;
Συμφωνείτε ότι στο ποίημα υπάρχει δραματική λειτουργία; Αν ναι, ποια είναι εκείνα τα στοιχεία που προσδίδουν στο ποίημα τα χαρακτηριστικά ενός δραματικού μονολόγου;

Εργασία

Μελετήστε συγκριτικά τη Σκόνη της Κικής Δημουλά με τη Σονάτα του Σεληνόφωτος του Γιάννη Ρίτσου.

«Πολιτεία»,
έργο του
Σπύρου Βασιλείου.