Τ.Σ. Έλιοτ (Τ.S. Eliot)

Φονικό στην εκκλησιά

(Χορικό)

Ο Αγγλος Ποιητης και Δοκιμιογραφος Τ.Σ. Έλιοτ (Thomas Stearns Eliot, 1888-1964) είναι από τους κορυφαίους ποιητές του αιώνα μας. Αμερικανικής καταγωγής, γεννήθηκε στο Saint Louis, αλλά έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στην Αγγλία. Το 1948 πήρε το βραβείο Νόμπελ της Λογοτεχνίας. Με το έργο του εγκαινίασε ένα νέο μορφικό είδος ποίησης, φαινομενικά χωρίς λογική αλληλουχία, στο ύφος της κοινότατης καθημερινής ομιλίας, με ελλειπτικούς διαλόγους, ξαφνικές λυρικές εξάρσεις και με παρεμβολές ξένων κειμένων. Η ποίησή του είναι βαθιά θρησκευτική και απηχεί μια εποχή πνευματικής διάλυσης και εκφυλισμού των αισθημάτων. Στην Ελλάδα έγινε γνωστός κυρίως από τις μεταφράσεις του Γιώργου Σεφέρη (Φονικό στην Εκκλησιά, Έρημη Χώρα).

Το Φονικό στην Εκκλησιά είναι ποιητικό όραμα και γράφτηκε για τις γιορτές του Καντέρμπουρι το 1935. Η υπόθεση του έργου στηρίζεται σε περιστατικά της ιστορίας της Αγγλίας του 12ου αι. Ο Θωμάς Μπέκετ, καγκελάριος του βασιλιά Ερρίκου Β' και έπειτα αρχιεπίσκοπος της Καντερβουρίας (Canterbury) αγωνίστηκε με πάθος για τα δικαιώματα της εκκλησίας, και αυτό τον έφερε σε διαμάχη με το βασιλιά. Ο Θωμάς φεύγει στη Γαλλία. Ύστερα από μια επιφανειακή συμφιλίωση ξαναγυρίζει στην Αγγλία και σε λίγο δολοφονείται από τέσσερις ιππότες μέσα στο μητροπολιτικό ναό. Ο Έλιοτ συνοψίζει ως εξής την υπόθεση του έργου: «Ένας άνθρωπος γυρίζει στην πατρίδα του προβλέποντας ότι θα τον σκοτώσουν και τον σκοτώνουν». Κεντρικό πρόσωπο στο έργο είναι ο Αρχιεπίσκοπος Θωμάς.

Ο Γ. Σεφέρης στην εισαγωγή της μετάφρασής του λέει: «Θα ήταν λάθος να κρίνει κανείς το έργο ιστορικά, με τις επιχειρηματολογίες της σκοπιμότητας... Η πράξη του έργου ξετυλίγεται σε άλλη στάθμη· είναι η μάχη με το αξεχώριστο κακό... Είναι ο αγώνας ενός ανθρώπου με την περηφάνια του. Με τον ίδιο τρόπο θα ήταν επίσης λάθος αν έβλεπε κανείς τον ήρωα του δράματος σαν έναν κομματάρχη του ιερατείου που έστησε πόλεμο με τον οποιοδήποτε φορέα της κοσμικής εξουσίας». Βασικό ρόλο στο έργο παίζει ο χορός που αποτελείται από ταπεινές γυναίκες της Καντερβουρίας, που αντιπροσωπεύουν το λαό, πάνω στον οποίο έχουν τον αντίχτυπό τους τα πάθη των προσώπων. «Ένα κακό», λέει ο Σεφέρης, «δεν είναι ιδιωτική υπόθεση· απλώνεται σ' όλον τον κόσμο — κι όλοι πληρώνουν». Αυτή τη συνείδηση εκφράζει το χορικό που παραθέτουμε.

Η σκηνή τοποθετείται στην Αρχιεπισκοπή της Καντερβουρίας, λίγο πριν φτάσει ο Θωμάς. Ένας μαντατοφόρος έχει αναγγείλει την επιστροφή του από την εξορία και την επιφανειακή συμφιλίωση με το βασιλιά.

ΧΟΡΟΣ

	Δεν έχουμε εδώ μένουσα πόλη¹, δεν είναι εδώ γωνιά ν' ακουμπήσεις. Κακός ο αγέρας, κακός ο καιρός, αβέβαιο το κέρδος, βέβαιος ο κίνδυνος. Ω αργά αργά αργά, αργοπορεμένος ο καιρός, αργά πολύ αργά, και σάπιος ο χρόνος· Ο άνεμος πονηρός, το πέλαγο πικρό, και στάχτη ο ουρανός, στάχτη στάχτη στάχτη.
5	Ω Θωμά, γύρισε πίσω, Αρχιεπίσκοπε· γύρισε, γύρισε στη Γαλλία.
	Γύρισε. Γρήγορα. Ήσυχα. Κι άσε μας ήσυχα ν' αφανιστούμε. Έρχεσαι με γιορτές, έρχεσαι με χαρές, μα έρχεσαι φέρνοντας θάνατο στην Καντερβουρία: Μια μοίρα πάνω στο σπίτι, μια μοίρα πάνω σου, μια μοίρα πάνω στον κόσμο. Τίποτα δε γυρεύουμε να γίνει.
10	Εφτά χρόνια² ζήσαμε ήσυχα. Πετύχαμε να μη μας προσέχουν. Ζώντας και ψευτοζώντας. Είχαμε τυραννία και χλιδή, Είχαμε φτώχια και παραλυσία,
15	Είχαμε ακόμη κάποιες αδικίες
	Ωστόσο πηγαίναμε ζώντας, Ζώντας και ψευτοζώντας. Κάποτε μας λείπει το σιτάρι, Κάποτε έχουμε καλή σοδειά.
20	Τον ένα χρόνο έχουμε βροχές,
	Τον άλλο χρόνο αναβροχιά, Τον ένα χρόνο τα μήλα περισσεύουν, Τον άλλο χρόνο λείπουν τα δαμάσκηνα. Ωστόσο πηγαίναμε ζώντας.
25	Ζώντας και ψευτοζώντας.
	Γιορτάσαμε τις γιορτές, πήγαμε στην εκκλησιά, Φτιάξαμε μπίρα και μηλίτη*, Μαζέψαμε ξύλα για το χειμώνα, Κουβεντιάσαμε στη γωνιά του τζακιού,
30	Κουβεντιάσαμε στη γωνιά του δρόμου,
	Κουβεντιάσαμε κι όχι πάντα ψιθυριστά, Ζώντας και ψευτοζώντας. Είδαμε γέννες, γάμους και θανάτους, Είχαμε σκάνδαλα λογής λογής.
35	Είχαμε φόρους που μας βασανίζαν.
	Είχαμε γέλια και κουτσομπολιά, Εξαφανίστηκαν πολλές κοπέλες Ανεξήγητα, και κάποιες δεν ήτανε γι' αυτά. Όλοι μας είχαμε τους προσωπικούς μας τρόμους
40	Τους ιδιαίτερους ίσκιους μας, τους μυστικούς μας φόβους.
	Μα τώρα ένας μεγάλος φόβος έπεσε απάνω μας, φόβος όχι του ενός μα των πολλών. Ένας φόβος σαν τη γέννηση και το θάνατο, καθώς βλέπουμε τη γέννηση και το θάνατο μόνους Μέσα σ' ένα κενό, ξεχωριστά. Φοβούμαστε ένα φόβο που δεν μπορούμε να γνωρίσουμε, που δε μπορούμε ν' αντικρίσουμε που κανείς δεν καταλαβαίνει,
45	Κι οι καρδιές μας ξεριζώνονται το μυαλό μας ξεφλουδίζεται σαν τις φλούδες κρεμμυδιού, κι ο εαυτός μας χαμένος χαμένος
	Σ' έναν τελικό φόβο που κανείς δεν καταλαβαίνει. Ω Θωμά Αρχιεπίσκοπε. Ω Θωμά Άρχοντέ μας, άφησέ μας κι άφησέ μας να μείνουμε μέσα στην ταπεινή την ξεθωριασμένη κορνίζα της ύπαρξής μας, άφησέ μας μη μας ζητάς Ν' αντισταθούμε στη μοίρα του σπιτιού, στη μοίρα του Αρχιεπίσκοπου, στη μοίρα του κόσμου. Αρχιεπίσκοπε, σίγουρος κι ασφαλισμένος για το πεπρωμένο σου, άφοβος μέσα στους ίσκιους, τάχα λογάριασες τι ζητάς, λογάριασες τι σημαίνει
50	Για το μικρό λαό, τον τραβηγμένο μέσα στο υφάδι του πεπρωμένου, το μικρό λαό που ζει μέσα σε μικροπράγματα.
	Το τέντωμα του νου του μικρού λαού που αντιστέκεται στη μοίρα του σπιτιού, στη μοίρα τ' αφέντη του, στη μοίρα του κόσμου:
52	Ω Θωμά. Αρχιεπίσκοπε, άφησέ μας, άφησέ μας, άφησε το Δούβρο*, το σκυθρωπό, και κάνε πανιά για τη Γαλλία. Θωμά Αρχιεπίσκοπέ μας, Αρχιεπίσκοπέ μας ακόμη και στη Γαλλία. Θωμά Αρχιεπίσκοπε, σήκωσε τ' άσπρο πανί ανάμεσα στη στάχτη τ' ουρανού και το πικρό το πέλαγο, άφησέ μας, άφησέ μας για τη Γαλλία.

μτφρ: Γιωργος Σεφερης

1. Πρβλ.: «οὐ γάρ ἔχομεν ὦδε μένουσαν πόλιν, ἀλλά τήν μέλλουσαν ἐπιζητοῦμεν» (Εβρ. 13-14).

2. εφτά χρόνια: τα χρόνια που ο Θωμάς απουσίαζε εξόριστος στη Γαλλία (1163-1170).

μηλίτης: κρασί από μήλα.

Δούβρο: το Ντόβερ, στην αγγλική ακτή, στα στενά του Καλαί.

Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Το χορικό χωρίζεται σε τρεις βασικές ενότητες. Να τις βρείτε και να προσδιορίσετε το περιεχόμενό τους.
Ο χορός μιλώντας για τη ζωή του την περιγράφει με αδρό τρόπο. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά αυτής της ζωής;
Ποια είναι η αγωνία του χορού; Πώς την ερμηνεύετε και πώς την κρίνετε;