Γλώσσα Δ΄ Δημοτικού - Βιβλίο Μαθητή (Εμπλουτισμένο)

Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής [πηγή: Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα]

Λεξικά για το ΔημοτικόΛεξικά για το Δημοτικό [πηγή: Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα]

6

Ενότητα

Ιστορίες παιδιών

Σ' αυτή την ενότητα:

  • Θα γράψουμε τη συνέχεια και το τέλος μιας ιστορίας με ήρωες παιδιά.

  • Θα μάθουμε να βρίσκουμε τα στοιχεία ενός άρθρου και να γράφουμε ένα μικρό άρθρο.

  • Θα μάθουμε επίσης:

  • Τα αριθμητικά επίθετα.

  • Πότε βάζουμε το τελικό (ν) σε λέξεις.

  • Να διηγούμαστε ιστορίες χρησιμοποιώντας σωστά τους
    χρόνους των ρημάτων.

  • Θα γνωρίσουμε διαφορετικούς χαρακτήρες
    παιδιών.

… και όλα αυτά διαβάζοντας
ιστορίες με ήρωες παιδιά !

Εικόνα

Κορίτσι

Εικόνα

Δύο συ και τρία γω,
πράσινο πεντόβολο*

μπαίνω μέσα στον μπαξέ*,
γεια σου, κύριε Μενεξέ.

Συντριβάνι και νερό
και χαμένο μου όνειρο.

Τζίντζιρας τζιντζίρισε,
το ροδάνι γύρισε.

Χοπ αν κάνω δεξιά
πέφτω πάνω στη ροδιά.

Χοπ αν κάνω αριστερά
πάνω στη βατομουριά.

Το ’να χέρι μου κρατεί
μέλισσα θεόρατη,

τ’ άλλο στον αέρα πιάνει
πεταλούδα που δαγκάνει.

Οδυσσέας Ελύτης, Ο ήλιος ο ηλιάτορας,
εκδ. Ίκαρος, Αθήνα, 1971



* πεντόβολα: παιδικό παιχνίδι που παίζεται με πέντε βόλους ή πετρούλες

* μπαξές: κήπος, περιβόλι

Λογισμικό Γλώσσας Γ΄ - Δ΄ Δημοτικού (επιλέξτε τη διαδρομή: Το Εργαστήρι μου > Σύνθεση) [πηγή: Κόμβος Τεχνικής Στήριξης Πληροφοριακών Συστημάτων Σχολικών Μονάδων] Πρόγραμμα Ζωγραφικής [πηγή: pixlr.com] Πρόγραμμα Ζωγραφικής (αγγλικό περιβάλλον) [πηγή: abcya.com]

Κατανοώ

1. Παρακολουθήστε το παιχνίδι του κοριτσιού με τη φύση:

  • Πού έπαιζε το κορίτσι;

  • Ποιους ήχους άκουγε;

  • Ποια δέντρα το περιτριγύριζαν;

  • Ποια έντομα το συντρόφευαν στο παιχνίδι του;

  • Πώς θα χαρακτηρίζατε τη διάθεση του κοριτσιού, ενώ παίζει με τη φύση;

Συζητάμε

2. Νομίζετε ότι τα παιδιά βλέπουν τον κόσμο, όπως οι μεγάλοι; Δικαιολογήστε την απάντησή σας μέσα από το ποίημα.


Συζητάμε

3. Το κορίτσι βλέπει διάφορες εικόνες της φύσης. Συζητήστε με το διπλανό σας ποια εικόνα σάς εντυπωσίασε και γιατί. Ζωγραφίστε την δίπλα από το ποίημα.


Εμπλουτίζω

4. Το ποίημα είναι απόσπασμα από το ποιητικό έργο του Οδυσσέα Ελύτη «Ο ήλιος ο ηλιάτορας». Αναζητήστε πληροφορίες στην εγκυκλοπαίδεια ή στο διαδίκτυο για το σπουδαίο μας ποιητή και διαβάστε κι άλλα ποιήματά του.

Αυτό το ποίημα έχει μελοποιηθεί. Στην ώρα της Μουσικής ακούστε το στην τάξη.

Οδυσσέας Ελύτης, «Ο ήλιος ο ηλιάτορας» [Ανθολόγιο Λογοτεχνικών Κειμένων Ε΄ & Στ΄ Δημοτικού] Γεια σου κύριε Μενεξέ (βίντεο) [πηγή: Youtube]

Γράφω

5. Το κορίτσι χαίρεται το παιχνίδι του με τη φύση. Περιγράψτε κι εσείς στο τετράδιό σας έναν περίπατο στο δάσος ή σε κάποιο άλλο μέρος, όπου η φύση σάς εντυπωσίασε. Η Ραλλού θα σας βοηθήσει στη διήγησή σας:

  • Πότε και πού συνέβησαν αυτά που διηγούμαι;

  • Ποια άλλα πρόσωπα ήταν μαζί μου;

  • Περιγράφω το μέρος γύρω μου με λεπτομέρειες:
    Τι είδα, τι άκουσα, τι μύρισα;

  • Τι κάναμε εκεί;

  • Σκέψεις και συναισθήματα.


Το μεγάλο μυστικό

Μια παρέα παιδιών, με αρχηγό τον Κωσταντή, ζει σ’ ένα νησί και μαζί σκαρώνουν ένα σωρό τρέλες. Αυτή τη φορά ξεκίνησαν να μαζέψουν αχινούς στην είσοδο μιας σπηλιάς.  

Συνεχίσαμε την πορεία μας για τη σπηλιά. Όταν φτάσαμε κοντά, ένα κοπάδι γκρίζα αγριοπερίστερα πέταξαν τρομαγμένα, χτυπώντας τα φτερά τους. Καθίσαμε έξω σ’ ένα μεγάλο βράχο, για να ξεκουραστούμε.

Γύρισα και κοίταξα τη σπηλιά. Το λιγοστό φως της μέρας φώτιζε την είσοδό της. Πιο μέσα όλα ήταν σκοτεινά. Η ώρα κυλούσε ευχάριστα, αλλά ο αέρας δυνάμωσε κι άρχισε να φουρτουνιάζει. Τα αφρισμένα κύματα της θάλασσας μαστίγωναν τα βράχια, για να προχωρήσουν μέχρι μέσα στη σπηλιά και να ξαναβγούν, παρασέρνοντας τις πέτρες και τα βότσαλα της μικρής παραλίας που είχε σχηματιστεί έξω από αυτή.

— Έχεις μπει ποτέ σου μέσα; ρώτησα τον Κωσταντή.

— Φυσικά και έχω μπει. Γιατί, εσύ φοβάσαι να μπεις;

Δίστασα λίγο να απαντήσω.

— Για να πω την αλήθεια, φοβάμαι.

— Κοιτάτε, μωρέ, ένα φοβητσιάρη που τον έχουμε και στην ομάδα μας... κορόιδεψε.

Έσκυψα το κεφάλι από ντροπή. Σε λίγο μπήκαν στη συζήτηση και οι άλλοι.

— Έχω ακούσει πως κάποτε σ’ αυτήν εδώ τη σπηλιά έκρυβαν οι πειρατές τους θησαυρούς τους, είπε ο Δημήτρης.

— Δεν ξέρω τι γινόταν παλιά, πήρε και πάλι το λόγο ο αρχηγός. Εγώ δε βρήκα κανένα θησαυρό. Λοιπόν, για να δούμε ποιος από εσάς έχει ψυχή μέσα του. Όποιο παλικάρι μπει στη σπηλιά, θα του δώσω τη σφυρίχτρα μου. Κοιταχτήκαμε όλοι μεταξύ μας αλλά κανένας δε σηκώθηκε από τη θέση του. Μας είχε κυριεύσει ένα δέος για τον τόπο και το χώρο αλλά και μια ανατριχίλα για το τι θα συναντούσαμε εκεί μέσα.

— Μωρέ κάτι παλικάρια που έχω στην ομάδα μου! Κανένας θαρραλέος! συνέχισε ο αρχηγός.

Κανένας δεν κουνήθηκε από τη θέση του.

— Γιατί δεν πηγαίνεις εσύ; τον ρώτησε ο Γρηγόρης.

— Εγώ... κόμπιασε, εγώ έχω ξαναπάει. Αν θέλει, ας μπει κάποιος άλλος.

— Τότε να πάμε όλοι μαζί, πρότεινε ο Νικολής.

— Καλή ιδέα, απάντησε με ανακούφιση ο Κωσταντής, βγαίνοντας από τη δύσκολη θέση που βρισκόταν.

— Να μην προχωρήσουμε πολύ μέσα στη σπηλιά, δε θα βλέπουμε, είπε ο Σταύρακας. Έφυγε και ο ήλιος και σε λίγο θα σκοτεινιάσει περισσότερο.

Προχωρήσαμε αργά και φοβισμένα. Σταθήκαμε λίγο για να συνηθίσουν τα μάτια μας στο μισοσκόταδο. Τα πόδια μας βούλιαζαν στη μαλακή άμμο και η υγρασία της ατμόσφαιρας μας πάγωνε ακόμα περισσότερο. Το ξαφνικό πέταγμα ενός θηλυκού περιστεριού, που πύρωνε υπομονετικά τα αβγά του, έκανε το αίμα μας να κυλήσει γρηγορότερα στις φλέβες μας. Το μάτι μας έσκισε το ημίφως της σπηλιάς. Κοιτάζαμε γύρω μας φοβισμένα. Όσο μπορούσαμε να δούμε, διακρίναμε έναν πελώριο θόλο να υψώνεται από πάνω μας. Από την οροφή του κρέμονταν δεκάδες σταλαχτίτες, που από τις άκρες τους έπεφτε, σαν το δάκρυ της μαστίχας, το νερό.  

Κανένας δε μιλούσε. Προσπαθούσαμε να κρατήσουμε μέσα μας αυτή την πρωτόγνωρη εικόνα που βλέπαμε. Η σπηλιά συνεχιζόταν προς τα μέσα αλλά το σκοτάδι μας εμπόδιζε να δούμε.

Εικόνα

— Τι λέτε, να προχωρήσουμε ακόμα λίγο; Η φωνή του Πιπίλα έσπασε την ησυχία και τη βουβαμάρα που μας σκέπαζε. Έχω μαζί μου ένα φακό. Πάμε λίγο πιο μέσα να δούμε τι έχει...Κανένας δεν απάντησε.     

— Αν πάμε, θα πάμε όλοι μαζί και θα κρατάμε ο ένας το χέρι του άλλου, αποκρίθηκε ο θαρραλέος αρχηγός μας. Συμφωνείτε;

Γύρισα και κοίταξα προς τα πίσω το άνοιγμα της σπηλιάς. Η απόσταση που μας χώριζε ήταν μικρή αλλά κάθε βήμα προς τα μέσα ήταν αρκετά μέτρα προς το άγνωστο.

Μάρκος Κάβουρας, Το μεγάλο μυστικό, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2004 (διασκευή)

Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής [πηγή: Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα] Βρείτε το λήμμα «κάθομαι» στο Ορθογραφικό – ερμηνευτικό λεξικό Δ΄, Ε΄, Στ΄ Δημοτικού]Λεξικά για το Δημοτικό [πηγή: Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα]

Κατανοώ

1. Ο Μάρκος μάς διηγείται την περιπέτεια που έζησε με την παρέα του όταν θέλησαν να δουν από κοντά τη σπηλιά.

  • Για να γνωρίσετε καλύτερα την παρέα των παιδιών, αντιστοιχίστε τα ονόματά τους με τη φράση που ταιριάζει στον καθένα.

Μάρκος

Βρήκε καλή την ιδέα να μπουν όλοι μαζί στη σπηλιά.

Κωσταντής

Είχε μαζί του ένα φακό.

Δημήτρης

Είχε ακούσει πως παλιότερα οι πειρατές έκρυβαν στη σπηλιά τούς θησαυρούς τους.

Γρηγόρης

Ήταν ο μόνος που παραδέχτηκε ότι φοβόταν.

Νικολής

Πρότεινε να μπουν όλοι μαζί στη σπηλιά.

Σταύρακας

Είπε να μην προχωρήσουν πολύ μέσα στη σπηλιά, γιατί δε θα είχε πολύ φως.

Πιπίλας

Με αυτά που είπε, έφερε σε δύσκολη θέση τον αρχηγό της παρέας.

 

  • Από πού φαίνεται ότι τα παιδιά ήταν φοβισμένα όταν προχωρούσαν στο εσωτερικό της σπηλιάς;

  • Πώς τα παιδιά νίκησαν το φόβο τους και αποφάσισαν να προχωρήσουν στο εσωτερικό της σπηλιάς;

Θέατρο

2. Πώς σας φαίνεται η ιδέα να γίνετε η παρέα των παιδιών που πηγαίνει να εξερευνήσει τη σπηλιά;

Μοιράστε ρόλους, θυμηθείτε τα λόγια των παιδιών, βάλτε και δικά σας, τραβήξτε τις κουρτίνες για να δημιουργηθεί σκοτάδι στην τάξη και παίξτε τη σκηνή στην οποία τα παιδιά βρίσκονται στην είσοδο της σπηλιάς.

εικόνα

Είναι πολύ σημαντικό να δείχνετε συνεχώς το τι αισθάνεστε κάνοντας με το σώμα σας τις ανάλογες κινήσεις και με το πρόσωπό σας τις ανάλογες γκριμάτσες.


Συζητάμε

3. Θυμηθείτε και εσείς μια ιστορία που έχετε ζήσει και έχετε νιώσει μεγάλο φόβο. Διηγηθείτε την στην τάξη και μιλήστε για το τι νιώθατε εκείνες τις στιγμές.

Γραμματική

4. Ο Μάρκος, μετά από μερικές μέρες, διηγείται στους συμμαθητές του την περιπέτεια που έζησε:

«Αρχίσαμε την πορεία μας για τη σπηλιά από το μικρό λιμανάκι. Όταν φτάσαμε στην είσοδο της σπηλιάς, ένα κοπάδι γκρίζα αγριοπερίστερα φτερούγισαν τρομαγμένα. Ξαφνικά από μια χαραμάδα μπήκε το λιγοστό φως της μέρας και φώτισε το εσωτερικό της σπηλιάς. Τα πόδια μας βούλιαξαν στη μαλακή άμμο και η υγρασία της ατμόσφαιρας μας πάγωσε ακόμα περισσότερο. Έτσι άρχισε η περιπέτειά μας…».

Κυκλώστε τα ρήματα που χρησιμοποίησε ο Μάρκος για να δείξει ότι αυτά που διηγείται έγιναν στο παρελθόν. 

Χρησιμοποιούμε χρόνο αόριστο για να δείξουμε ότι κάτι έγινε στο παρελθόν.

Εικόνα

Θυμηθείτε: Χρησιμοποιούμε
χρόνο παρατατικό
για να δείξουμε ότι κάτι γινόταν στο παρελθόν και είχε κάποια
διάρκεια.


Συχνά, όταν διηγούμαστε κάτι, όπως ο Μάρκος, χρησιμοποιούμε ρήματα σε παρελθοντικούς χρόνους (παρατατικό, αόριστο).

Γραμματική

5. Η αδερφή του Γρηγόρη είχε ακούσει τα σχέδια της παρέας για τη σπηλιά και ανησυχούσε. Διαβάστε τι της λέει ο Γρηγόρης για να την καθησυχάσει.

«Θα αρχίσουμε την πορεία μας από το μικρό λιμανάκι και θα πάμε άκρη άκρη στους μικρούς βράχους. Θα φτάσουμε μπροστά στη σπηλιά και θα ψάξουμε να δούμε τι υπάρχει μέσα. Αν είμαστε τυχεροί, θα βρούμε το θησαυρό των πειρατών. Μην ανησυχείς, θα γυρίσουμε σπίτι πριν βραδιάσει. Σου υπόσχομαι ότι θα προσέξουμε και δε θα παίξουμε επικίνδυνα παιχνίδια».

Κυκλώστε τα ρήματα που χρησιμοποίησε ο Γρηγόρης για να δείξει ότι αυτά που διηγείται θα γίνουν στο μέλλον.

Χρησιμοποιούμε χρόνο συνοπτικό  μέλλοντα για να δείξουμε ότι κάτι θα γίνει στο μέλλον.

Εικόνα

Θυμηθείτε:
Χρησιμοποιούμε χρόνο
εξακολουθητικό μέλλοντα  
για να δείξουμε ότι κάτι θα γίνει στο μέλλον και θα έχει κάποια
διάρκεια.


H γραμμή του χρόνου

(άρχισα) (θα αρχίσω)

Παρελθόν Αόριστος Παρόν Συνοπτικός Μέλλοντας Μέλλον

Εικόνα

Παρατατικός Ενεστώτας Eξακολουθητικός Μέλλοντας

(άρχιζα) (αρχίζω) (θα αρχίζω)

Εικόνα

 

Eνεργητική φωνή

Αόριστος

Οριστική

Υποτακτική

Προστακτική

άρχισα

(να) αρχίσω

-

άρχισες

(να) αρχίσεις

άρχισε

άρχισε

(να) αρχίσει

-

αρχίσαμε

(να) αρχίσουμε

-

αρχίσατε

(να) αρχίσετε

αρχίστε

άρχισαν

(να) αρχίσουν

-

Eνεργητική φωνή

Συνοπτικός Μέλλοντας

Οριστική

θα αρχίσω

θα αρχίσεις

θα αρχίσεις

θα αρχίσουμε

θα αρχίσετε

θα αρχίσουν


Λεξιλόγιο

6. Αν συμπληρώσετε το γράμμα ή τα γράμματα που λείπουν στο παρακάτω κείμενο, θα διαβάσετε αυτά που είδαν τα παιδιά όταν έφτασαν στη σπηλιά.

Πιο μέσα όλα ήταν σκοτ__νά. Η ώρα κ__λούσε ευχάρ__στα αλλά ο αέρας δυνάμ__σε κι η θάλασσα άρχ_σε να φουρτουνιάζ__. Τα αφρ_σμένα κ__ματά της μαστίγ__ναν τα βράχια, παρασέρν__ντας τις πέτρες και τα βότσαλα της μ__κρής παραλ__ας που είχε σχηματ__στεί έξω από αυτή.

Αντιγράφω

7. Βρείτε και αντιγράψτε την παράγραφο του κειμένου που αναφέρεται στο δισταγμό των παιδιών να προχωρήσουν πιο βαθιά στη σπηλιά.

.............................................................................................................

.............................................................................................................

.............................................................................................................

Ο αδελφός της Ασπασίας

Όταν ήμουν πιο μικρός, εκεί κατά την Πρώτη Δημοτικού, τα είχα λιγουλάκι με τον μπαμπά μου. Λιγουλάκι, αλλά πάντως ήμουν θυμωμένος μαζί του. Νόμιζα πως αγαπούσε πιο πολύ την Ασπασία από εμένα. Πώς το νόμιζα; Ε, να! Πρώτα απ’ όλα ήταν τα άλμπουμ με τις φωτογραφίες. Πέντε με φωτογραφίες της Ασπασίας και δυο μόνο με δικές μου. 

«Όλο την Ασπασία βγάζεις φωτογραφία. Αυτήν αγαπάς πιο πολύ!» του έλεγα του μπαμπά.

Εκείνος με κοίταζε έκπληκτος.

«Μα, αφού η Ασπασία ζει πιο πολλά χρόνια απ’ ό,τι εσύ, φυσικό είναι να έχει βγάλει πιο πολλές φωτογραφίες!»

Δίκιο είχε, αλλά εγώ δεν το έβλεπα.

Έπειτα ήταν κι άλλα.

ΕΙκόνα

Παρακολουθούσαμε, για παράδειγμα, όλοι μαζί τηλεόραση. Εγώ καθόμουνα με τα πόδια απλωμένα πάνω στο τραπεζάκι.

«Κάτω τα πόδια σου, θα γδάρεις το έπιπλο!» μου φώναζε ο μπαμπάς.

«Όλο σ’ εμένα φωνάζεις! Ποτέ και στην Ασπασία! Εκείνη αγαπάς, όχι εμένα!» έλεγα εγώ.

Και ξανά ο μπαμπάς με κοιτούσε με έκπληξη.

«Μα η Ασπασία κάθεται κανονικά!» μου έλεγε. «Γιατί να τη μαλώσω;»

Δίκιο είχε, αλλά εγώ...

Ε, ήμουνα ζηλιάρης. Να το παραδεχτώ.

Έπειτα ήταν κι η μαμά. Αυτή άλλα έλεγε.

Όταν, ας πούμε, εγώ έμπαινα στο δωμάτιο της Ασπασίας και της ανακάτευα τα...ψιλικά της κι εκείνη άρχιζε τα: «Στρίβε! Φύγε!» (και άλλα τέτοια), η μαμά έβαζε τις φωνές στην κόρη της: «Μα σταμάτα πια! Καθόλου υπομονή δεν έχεις! Παιδί είναι!».

Ε, άκουγα εγώ κάτι τέτοια κι έλεγα πως για τη μαμά δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία. Μ’ αγαπούσε πιο πολύ από την αδελφή μου. Δεν ήταν σαν τον μπαμπά, που όλο απαιτήσεις είχε από εμένα, άρα...

Λοιπόν, ο μπαμπάς κι η μαμά, δεν μπορώ να πω, σε πολλά συμφωνούν, αλλά και σε πολλά διαφωνούν. Συνήθως, συμφωνούν στα βιβλία που διαβάζουν. Tα ίδια αρέσουν και στους δυο, τα ίδια και στους δυο δεν αρέσουν. Εκεί που διαφωνούν είναι στο πώς πρέπει να αντιμετωπίζουν την Ασπασία. 

Ο μπαμπάς πάντα τη δικαιολογεί: «Ε, ας έχει κι αυτή κάποιο ελάττωμα. Καλή μαθήτρια είναι, ήσυχος χαρακτήρας. Το μόνο κακό που έχει είναι πως είναι λίγο καβγατζού!»

Η μαμά όμως έχει άλλη γνώμη.

«Εσύ τη χάλασες, μ’ όλα τα χατίρια που της κάνεις και να που κατάντησε να μην υπολογίζει κανέναν!» 

Και, όταν η Ασπασία τους ακούει να λένε όλα αυτά, αρχίζει τις μουρμούρες, δήθεν ετοιμάζεται να κλάψει και τελικά προτιμά να βροντήξει την πόρτα της κάμαράς της και να βάλει δυνατά το στερεοφωνικό της.

Για μένα δε διαφωνούν. Συμφωνούν κι οι δυο πως έχω καλή καρδιά και πως, αν κάποια στιγμή με μαλώσουν κι εγώ βάλω τα κλάματα, το επόμενο κιόλας λεπτό έχω ξεθυμώσει. 

Τέλος πάντων! Χαρακτήρες, όπως συνηθίζει να λέει κι η γιαγιά, αλλά εγώ το ξαναλέω: τη ζήλευα την Ασπασία.

Όμως αργότερα μου πέρασε... Δηλαδή δε μου πέρασε ακριβώς. Μια και τα λέμε μεταξύ μας, ας το ομολογήσω: την Ασπασία τη ζηλεύω ακόμα! Μα... συνάμα και την αγαπώ, όπως κι αυτή μ’ αγαπάει. Α, η αλήθεια να λέγεται. Αλλά γιατί να έχει γεννηθεί πριν από εμένα; Και έτσι τώρα είναι η πιο μεγάλη από τους δυο μας! Αδικία!

Μάνος Κοντολέων, Ο αδελφός της Ασπασίας, εκδ. Πατάκη, Αθήνα, 2003

Μαρία Πετκανοπούλου, «Ο μικρός ζωγράφος των βράχων» [πηγή: Μικρός Αναγνώστης]

Συζητάμε

1. Την ιστορία μάς τη διηγείται ο Δαμιανός, ο αδελφός της Ασπασίας. Διηγηθείτε και εσείς την ιστορία με λίγα λόγια. Οι παρακάτω ερωτήσεις θα σας βοηθήσουν να διηγηθείτε όσα συνέβησαν με μια σειρά.

  • Τι πίστευε ο μικρός αδελφός της Ασπασίας όταν πήγαινε στην Α’ δημοτικού για τον μπαμπά του;

  • Γιατί το πίστευε αυτό;

  • Γιατί παραπονιόταν στον πατέρα του ότι αγαπούσε μόνο την Ασπασία;

  • Γιατί πίστευε ότι η μαμά του τον αγαπούσε περισσότερο από την Ασπασία;

  • Τι γνώμη έχει σήμερα για την Ασπασία;

Κατανοώ

2. Η γιαγιά λέει: «χαρακτήρες» για να δείξει πόσο διαφορετικά είναι τα αδέρφια της ιστορίας. Αν αντιστοιχίσετε τις κουκκίδες μεταξύ τους, θα αποκαλυφθεί ο χαρακτήρας κάθε προσώπου.

Ξεκινήστε με μπλε γραμμή από το Δαμιανό και με κόκκινη από την Ασπασία.

ζηλεύει πολύ.

καβγαδίζει εύκολα.

ο Δαμιανός

τα πάει καλά στο σχολείο.

είναι ήσυχος χαρακτήρας.

η Ασπασία

έχει καλή καρδιά.

δεν υπολογίζει κανέναν.

δεν έχει υπομονή.

ξεθυμώνει αμέσως.

Γραμματική

3. Υπογραμμίστε το ρήμα κάθομαι στο παρακάτω κείμενο και βρείτε σε ποιο χρόνο βρίσκεται κάθε φορά:

Εικόνα

Στο σαλόνι του σπιτιού, η Ασπασία κάθεται κανονικά στην καρέκλα της, ενώ ο αδερφός της καθόταν με τα πόδια απλωμένα στο τραπεζάκι. Υποσχέθηκε όμως ότι από δω και πέρα θα κάθεται κανονικά.

Ας δούμε πώς κλίνεται το ρήμα κάθομαι στον ενεστώτα, στον παρατατικό και στον εξακολουθητικό μέλλοντα της παθητικής φωνής στην οριστική έγκλιση:


Εικόνα

 

Παθητική φωνή

Eνεστώτας

Παρατατικός

Eξακολουθητικός
Mέλλοντας

κάθομαι

καθόμουν

θα κάθομαι

κάθεσαι

καθόσουν

θα κάθεσαι

κάθεται

καθόταν

θα κάθεται

καθόμαστε

καθόμαστε

θα καθόμαστε

κάθεστε

καθόσαστε

θα κάθεστε

κάθονται

κάθονταν

θα κάθονται


Γραμματική

4. Ο Γιάννης, ο καλύτερος φίλος του Δαμιανού, του λέει τι συμβαίνει στο δικό του σπίτι λίγο πριν το βραδινό φαγητό. Συμπληρώστε το ρήμα κάθομαι στο σωστό του τύπο για να μάθετε τι του είπε:

«Δαμιανέ, είσαι τυχερός, που έχεις μια μεγαλύτερη αδερφή. Εμείς είμαστε τέσσερα αδέρφια κι εγώ, όπως ξέρεις, είμαι ο μεγαλύτερος! Κάθε βράδυ όλοι………................… στο σαλόνι του σπιτιού. Η Αναστασία και η Ιωάννα ………................…στο πάτωμα ανάμεσα σ’ ένα σωρό από παιχνίδια, ενώ ο Γιωργάκης ………..............…στα γόνατα της γιαγιάς. Η μαμά πάντα εμένα φωνάζει αφού είμαι ο μεγαλύτερος :«Μην ……….....................................… με σταυρωμένα τα χέρια, έλα να με βοηθήσεις να στρώσουμε το τραπέζι».

Αντιγράφω

5. Αντιγράψτε από την τελευταία παράγραφο του κειμένου τι αισθανόταν τελικά ο Δαμιανός για την Ασπασία.

.............................................................................................................

.............................................................................................................

.............................................................................................................

Λεξιλόγιο

6. Η Ασπασία και ο Δαμιανός, όπως λέει και η γιαγιά, έχουν διαφορετικούς χαρακτήρες. Όταν οι γονείς τους τους μαλώνουν, η Ασπασία βάζει δυνατά το στερεοφωνικό της, ενώ ο αδελφός της βάζει τα κλάματα.

Ας βάλουμε τα πράγματα στη θέση τους! Αντιστοιχίστε τις φράσεις με το ρήμα βάζω, με τη σημασία που έχουν κάθε φορά.

Παρά τις δυσκολίες που βρήκε στο δρόμο του, δεν το έβαλε κάτω και συνέχισε το ταξίδι.

Δίνω κάποια βοήθεια.

Όλοι βάλαμε ένα χεράκι να τακτοποιήσουμε το δωμάτιο που θα κοιμόμαστε.

Δεν εγκαταλείπω μια προσπάθεια.

Θα βάλω τα δυνατά μου να τελειώσω νωρίς σήμερα τα μαθήματά μου.

Δε μπορώ να φανταστώ.

Δε το βάζει ο νους σας τι τραβήξαμε για να έρθουμε ως εδώ.

Προσπαθώ με όλες μου τις δυνάμεις.

Ο προπονητής τα έβαλε με τους παίκτες για την ήττα της ομάδας του.

Θεωρώ κάποιον υπεύθυνο.

Εικόνα

Λεξικά για το Δημοτικό [πηγή: Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα]Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής [πηγή: Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα]

Ο εξάχρονος ήρωας της Ορλεάνης

Επιμέλεια: ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΑΝΔΡΟΥΤΣΟΥ

mariandra@apogevmatini.gr

Tο πολύ-πολύ να μπορούσε να φανταστεί τον εαυτό του αρχηγό ποδοσφαιρικής ομάδας στη γειτονιά του ο Ντεαμόντε Λοβ. Όμως με τίποτα δεν θα μπορούσε να φανταστεί ότι στα έξι μόλις χρόνια της ζωής του θα έπαιρνε μια μέρα πάνω του την ευθύνη όχι μόνο της δικής του ζωής αλλά και έξι ακόμα μικρών ψυχών. 

Οι αμερικανικές και βρετανικές εφημερίδες τον έκαναν «πρώτο θέμα» αποκαλώντας τον «Ο μικρός ήρωας της Νέας Ορλεάνης». Η συγκινητική του ιστορία θα μπορούσε να είναι παραμύθι, ωστόσο είναι πέρα για πέρα αληθινή: Την 1η Σεπτεμβρίου, τέσσερις ημέρες μετά την επέλαση* του τυφώνα* «Κατρίνα», ο μικρός Ντεαμόντε είχε βρεθεί να κρατάει στην αγκαλιά του ένα μωρό πέντε μηνών, έχοντας από πίσω του πέντε ακόμα παιδάκια που τα είχε θέσει υπό την προστασία του, «γιατί έτσι είχα υποσχεθεί στη μαμά», όπως αυθόρμητα κι απλά εξήγησε αργότερα σε αυτούς που τον βρήκαν στο καταφύγιο του Μπατόν Ρουζ.

Εικόνα

Τα παιδιά παραδόθηκαν από τους τραγικούς γονείς σε διασωστικό* ελικόπτερο που προσγειώθηκε στην ταράτσα ενός πλημμυρισμένου σπιτιού. Πίστεψαν ότι το ελικόπτερο θα επέστρεφε αργότερα ξανά, για να πάρει και τους ίδιους. Αλλά αυτό δεν επέστρεψε ποτέ!  

Ο Ντεαμόντε, έχοντας πάντα στο μυαλό του την εντολή της μητέρας του να προσέχει τα μικρά (τρία από τα επτά παιδάκια είναι δύο μόλις ετών) δεν το έβαλε κάτω. Τα κρατούσε όλα συγκεντρωμένα κοντά του, φρόντιζε να προμηθεύεται φαγητό «σαν μεγάλος» από τα σωστικά συνεργεία*, περιμένοντας στην ουρά και παρέμενε ψύχραιμος.

Ευτυχώς όμως ο μικρός Ντεαμόντε ανταμείφθηκε για την κούραση, την αγάπη,την υπευθυνότητα, την ψυχραιμία που έδειξε σαν να ήταν μεγάλος: Η μητέρα του εξάχρονου εντοπίστηκε στο Τέξας την έκτη ημέρα, μαζί με τις άλλες τέσσερις μητέρες των υπόλοιπων παιδιών.

εφημερίδα AΠOΓEYMATINH, 08/09/2005 (διασκευή)


* επέλαση: έφοδος, επιδρομή

* τυφώνας: σίφουνας, θύελλα τρομακτικής δύναμης πολύ καταστρεπτική

* διασωστικός: αυτός που σώζει κάποιον από κίνδυνο

* σωστικά συνεργεία: ομάδες ανθρώπων που βοηθούν άλλους ανθρώπους που βρίσκονται σε κίνδυνο

Κατανοώ

1.Απαντώντας στις παρακάτω ερωτήσεις, θα μπορέσετε να διηγηθείτε στην τάξη την ιστορία του μικρού Ντεαμόντε.

  • Πού και πότε συνέβη η ιστορία που περιγράφει το άρθρο;

  • Ποια πρόσωπα εμφανίζονται στο άρθρο;

  • Γιατί τα παιδιά έμειναν μόνα τους;

  • Τι έκανε ο μικρός Ντεαμόντε για να βοηθήσει τα άλλα παιδάκια στο καταφύγιο;

  • Πώς τέλειωσε η περιπέτεια των παιδιών;

  • Ποιες σκέψεις νομίζετε ότι έκανε και τι νομίζετε ότι ένιωσε ο Ντεαμόντε σε όλη τη διάρκεια της περιπέτειάς του;

Συζητάμε

2. Συζητήστε στην τάξη ποιες σκέψεις κάνατε και τι νιώσατε εσείς όταν διαβάσατε την περιπέτεια του μικρού Ντεαμόντε. Τι θα κάνατε αν βρισκόσαστε στη θέση του; Σας έτυχε ποτέ να αντιμετωπίσετε μόνοι σας μια δύσκολη κατάσταση; Αν ναι, διηγηθείτε την ιστορία σας στους συμμαθητές σας.

Γραμματική

3. Όλοι όσοι διάβασαν την ιστορία του Ντεαμόντε εντυπωσιάστηκαν από την ηλικία του. Ο ήρωας της Νέας Ορλεάνης ήταν μόλις έξι χρόνων. Κατάφερε όμως για τέσσερις μέρες να φροντίσει, «σαν μεγάλος», ένα μωρό πέντε μηνών και πέντε ακόμα παιδάκια.

Τα χρωματισμένα επίθετα δηλώνουν αριθμούς.
Τα επίθετα αυτά λέγονται αριθμητικά.

Α. Τα αριθμητικά επίθετα που φανερώνουν ορισμένο πλήθος από πρόσωπα, ζώα ή πράγματα λέγονται απόλυτα π.χ. δώδεκα μαθητές, μια πέτρα.

  • Από τα απόλυτα αριθμητικά κλίνονται μόνο τα:

ένας, μία- μια, ένα
τρεις, τρεις, τρία
τέσσερις, τέσσερις, τέσσερα

Ενικός αριθμός

Αρσενικό

Θηλυκό

Ουδέτερο

ένας

μία, μια

ένα

ενός

μιας

ενός

ένα (ν)

μία, μια

ένα

εικόνα

Πληθυντικός αριθμός

Αρσενικό & Θηλυκό

Ουδέτερο

Αρσενικό & Θηλυκό

Ουδέτερο

τρεις

τρία

τέσσερις

τέσσερα

τριών

τριών

τεσσάρων

τεσσάρων

τρεις

τρία

τέσσερις

τέσσερα


B. Τα αριθμητικά επίθετα που φανερώνουν τη σειρά, την τάξη λέγονται τακτικά και τα περισσότερα τελειώνουν σε –(τ)ος, -(τ)η, -(τ)ο π.χ. πρώτος μήνας, τρίτο βραβείο.

  • Γράψτε με λέξεις τους αριθμούς που είναι στην παρένθεση και διαβάστε το άρθρο που δημοσιεύτηκε στα αθλητικά νέα μιας σχολικής εφημερίδας.

Τρία δημοτικά σχολεία στην πόλη μας, το (14ο) ………......................................…το (12ο) ………......................................… και το (20ο) ………......................................…αποφάσισαν να στείλουν μια μικρή βοήθεια στα παιδιά της Νέας Ορλεάνης. Έτσι, οργάνωσαν ένα μικρό «μαραθώνιο» στον οποίο, για να πάρουν μέρος οι μαθητές, έπρεπε να αγοράσουν μια μπλούζα αξίας (19)………..................................... ευρώ. Στις (25) ………...................................... Νοεμβρίου, έγινε ο αγώνας ανάμεσα στους μαθητές της (4ης) ………......................................τάξης και της (5ης) ………................................ τάξης των (3) .………...............................σχολείων. Πήραν μέρος (194) ………..................................................… μαθητές. Την (1η ) ………......................................… θέση πήρε ο Μίμης που κέρδισε (3).………..................................... προσκλήσεις για τους πανελλήνιους αγώνες στίβου. Όμως όλοι όσοι συμμετείχαν στον αγώνα πήραν (1) ……….................................αναμνηστικό δίπλωμα.

Οι αριθμοί από το δεκατρία (13) ως το δεκαεννιά (19) γράφονται με μία λέξη.

Εικόνα

 

Τα:

εννιά
εννιακόσια
εννιακοσιοστός

]

γράφονται με δύο ν.

Τα:

ενενήντα
ενενηκοστός
ένατος

]

γράφονται με ένα ν.

Εικόνα

Η γραφή των αριθμητικών [Ορθογραφικό – ερμηνευτικό λεξικό Δ΄, Ε΄, Στ΄ Δημοτικού]


Γραμματική

4. Ξαναδιαβάστε τον τίτλο του άρθρου για το μικρό ήρωα της Νέας Ορλεάνης. Προσπαθήστε να βρείτε τη σύνθετη λέξη που έχει πρώτο συνθετικό αριθμητικό.

Ποια είναι η λέξη; .………......................................… .

Ποιο είναι το α’ συνθετικό της; ………......................................… .

Ποιο είναι το β’ συνθετικό της; ………......................................… .

Πολλές φορές χρησιμοποιούμε τα αριθμητικά σαν πρώτα συνθετικά σε σύνθετες λέξεις.

Ας δούμε ποια μορφή μπορούν να πάρουν τα απόλυτα αριθμητικά όταν είναι α' συνθετικά σε λέξεις:

Το ένας, μία, ένα

γίνεται μονό-

μονόδρομος

Το δύο

δι-

δίκοπο

δισ-

δισέγγονος

Το τρία

τρι-

τρίγωνο

τρισ-

τρισχαριτωμένος

Το τέσσερα

τετρα-

τετράγωνος

Από το πέντε ως το ενενήντα εννέα έχουν συνδετικό φωνήεν α.

πέντε πεντ-ά-γωνο
επτά επτ-ά-γωνο
εξήντα εξηντ-ά-χρονος κτλ.

Δεν πρέπει να μπερδεύουμε το μόριο δισ-, πρώτο συνθετικό του δύο (δίποντο, δισέγγονος), με το αχώριστο μόριο δυσ- που σημαίνει δύσκολα, άσχημα: (δύστυχος, δύσμορφος, δυσάρεστος).

Πώς λέγεται με μια λέξη;

βέλος

Η εκδρομή που διαρκεί τρεις ημέρες.

Πεντάτομη

Το σχήμα που έχει έξι γωνίες.

Τριήμερη

Ο αριθμός που έχει ένα ψηφίο.

Εννιαμελής

Η λέξη που έχει επτά συλλαβές.

Τετράποδα

Η εγκυκλοπαίδεια που έχει πέντε τόμους.

Διώροφο

Η οικογένεια που αποτελείται από εννέα άτομα.

Εξάγωνο

Ο μαθητής που είναι οχτώ χρόνων.

Οχτάχρονος

Τα ζώα που έχουν τέσσερα πόδια.

Επτασύλλαβη

Το σπίτι που έχει δύο ορόφους.

Μονοψήφιος

Λεξιλόγιο

5. Ένας πολύ δυνατός άνεμος φύσηξε και πήρε κάποια γράμματα από τις λέξεις. Μαζέψτε τα και γράψτε τα στα κενά των λέξεων.

ψύχρ__μος δ__στυχισμένος τέσσερ__ς

ει

η

ω


αι

ευθ__νη


υ

δ__δέκατος υπ__θυνότ_τα


Εικόνα

τυφ__νας

ι

υ

οι

ο

 

δ__σεκτος __κοστός

ω

υπόλ__πος

ευ

ι


Λεξικά για το Δημοτικό [πηγή: Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα]Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής [πηγή: Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα]

Αντιγράφω

6. Αντιγράψτε από το κείμενο 2-3 γραμμές που σας εντυπωσίασαν περισσότερο.

.............................................................................................................

.............................................................................................................

.............................................................................................................

.............................................................................................................

Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής [πηγή: Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα]

Λεξικά για το ΔημοτικόΛεξικά για το Δημοτικό [πηγή: Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα]

Ένας δυνατός αέρας φύσηξε και οι λέξεις τρέχουν να κρυφτούν στις σπηλιές τους. Ξεχωρίστε τις λέξεις σε ουσιαστικά, επίθετα και ρήματα και οδηγήστε τες στη σπηλιά τους!

μετανιώνω πορεία ήρωας

αθωότητα
βρετανικός

 

ολημερίς
χαρακτήρας
κοπάδι
κυριεύω
ημίφως
θόλος

 

απογοητεύομαι
σοβαρότητα
φουρτουνιάζω
πυρώνω

 

συναυλία
παλικάρι
θαρραλέος
σταλαχτίτες

 

τυφώνας
ευθύνη
πλημμυρισμένος
ψύχραιμος
γδέρνω

 

αμερικανικός
συγκινητικός
σωστικός
προμηθεύομαι

 

ζηλιάρης
ελάττωμα
χατίρι

ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΕΠΙΘΕΤΑ ΡΗΜΑΤΑ

Εικόνα

Για να δω τι έμαθα...

Σημειώνω ένα στο αντίστοιχο κουτάκι

Σ' αυτή την ενότητα έμαθα:

Χρειάζομαι ακόμα βοήθεια

Μπορώ μόνος μου

Μπορώ να βοηθήσω το συμμαθητή μου

Πότε να βάζω το τελικό (ν) σε λέξεις.

     

Να βρίσκω τα στοιχεία ενός άρθρου.

     

Να ξεχωρίζω τα απόλυτα από τα τακτικά αριθμητικά επίθετα και να τα γράφω σωστά.

     

>Να διηγούμαι γεγονότα που έχω ζήσει με σύντομο τρόπο.

     

Να χρησιμοποιώ τον αόριστο και το συνοπτικό μέλλοντα της ενεργητικής φωνής.

     

Να γράφω σωστά σύνθετες λέξεις που αρχίζουν με ημί-.

     

Να χρησιμοποιώ τον ενεστώτα, τον παρατατικό και τον εξακολουθητικό μέλλοντα της παθητικής φωνής.

     

Εικόνα Η Ραλλού σάς προτείνει...

Δαράκη Πέπη, Όταν βρω ένα θησαυρό, εκδ. Άγκυρα, Αθήνα, 2000.

Κάβουρας Μάρκος, Το μεγάλο μυστικό, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2004.

Κοντολέων Μάνος, Ο αδελφός της Ασπασίας, εκδ. Πατάκη, Αθήνα, 2003.

Λουντέμης Μενέλαος, Ένα παιδί μετράει τ' άστρα, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα,1999.

Ντίκενς Κάρολος, Όλιβερ Τουίστ, εκδ. Μίνωας, Αθήνα,1999.

Προκόφιεφ Σεργκέι, Ο Πέτρος κι ο Λύκος, εκδ. Άγκυρα, Αθήνα,1995.

Πυλιώτου Μαρία, Το κάστρο μας, εκδ. Πατάκη, Αθήνα, 2001.

Σαρή Ζωρζ, Τα στενά παπούτσια, εκδ. Πατάκη, Αθήνα, 1991.

Ψαραύτη Λίτσα, Ο Θωμάς, εκδ. Άγκυρα, Αθήνα, 2003.

www.e-child.gr

www.junior.gr

www.kidsnet.gr

Εικόνα

Ανθολόγιο: Μαρία Πυλιώτου, «Χαρούμενοι χαρταετοί»
Μάρω Λοΐζου, «Η Κατερίνα και ο Αόρατος στο σκοτάδι»