1. Α.Υ.Ε., Κ.Υ., Α/1920, Ο Ελληνισμός του Πόντου. Έκθεση του αρχιμανδρίτου Παναρέτου (Μ. Βαζελώνος).
2. Για τις πόλεις, τα ποτάμια και τους παραπόταμους που αποτελούσαν ευλογία για το άγονο σε γενικές γραμμές έδαφος του Πόντου, βλ. το χάρτη του Εύξεινου Πόντου στην αρχαιότητα.
3. Botsford and Robinson, Αρχαία Ελληνική Ιστορία, Αθήνα 1977, σ. 75.
4. Δεληγιάννης Δ., Ρουμανία, Αθήνα 1995, σ. 15.
5. Bury J. und Meiggs R., Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας, τ. 1, Αθήνα 1992, σ. 365.
6. Χατζηαναστασίου Τ., «Οι ελληνικές κοινότητες της Βουλγαρίας. Σύντομη ιστορική Εισαγωγή»: Οι Έλληνες της Βουλγαρίας, ΙΜΧΑ, επιστ. υπεύθ. Β. Κόντης, Θεσσαλονίκη 1999, σ. 50.
7. Ξενοφώντος, Κύρου Ανάβασις, 4, 8, 23-28, Λειψία 1839.
8. Fallmerayer J. R., Ιστορία της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας, Θεσσαλονίκη 1984, σ. 37.
9. Χρύσανθος, Η Εκκλησία Τραπεζούντος, Αθήνα 1933, σ. 10-11.
10. Σαμουηλίδης Χρ. Ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού, Αθήνα 1986, Θεσσαλονίκη 1992, σ. 33.
11. Κορομηλά Μ., Οι Έλληνες στη Μαύρη Θάλασσα, Αθήνα 1991, σ. 173.
12. Παρανίκας Ματθ., «Εισαγωγή του Χριστιανισμού εις Τραπεζούντα και Χαλδίαν», Εκκλησιαστική Αλήθεια, έτος ΙΘ, αρ. 30, Κωνσταντινούπολη 1899, σ. 268.
13. Παπαμιχαλόπουλος Κ., Περιήγησις εις τον Πόντον, Αθήνα 1903, ο. 58. «Ποντιακός ελληνισμός, διατήρηση μιας ταυτότητας και οικουμενικότητας», Ο ελληνισμός στο παγκόσμιο χωριό, Λευκωσία 1995.
14. Ευαγγελίδης Τρ., Ιστορία της Ποντικής Τραπεζούντας, εισαγωγή-σχόλια Κ. Φωτιάδη, Θεσσαλονίκη 1994, σ. 45.
15. Παπαδόπουλος-Κεραμεύς Αθ., «Συμβολαί εις την ιστορίαν Τραπεζούντος. Θεόδωρος Γαβράς», Βυζαντινά Χρονικά, τ. 12, Πετρούπολη 1906, σ. 133-137. Νικολάΐδης Στ., «Μνήμη Πόντου», Α.Π., τ. 24, Αθήνα 1961, σ. 9.
16. Λαμψίδης Ο., «Απόψεις επί του κράτους των Μεγάλων Κομνηνών», Α,Π.,τ. 24, Αθήνα 1961, σ. 26.
17. Παπουλίδης Κ., «Οι Έλληνες της Ρωσίας τον 19ο και στις αρχές του 20ού αιώνα», Βαλκανικά Σύμμεικτα, τεύχ. 4, Θεσσαλονίκη 1992, σ. 127. Φωτιάδης Κ., Ο ελληνισμός της Ρωσίας και της Σοβιετικής Ένωσης, Θεσσαλονίκη 1999, σ. 41-42.
18. Ζωίδης Γ., Πατροπαράδοτη Φιλία, Βαρσοβία (1958), σ. 59.

19. Τριανταφυλλίδης Π., Η εν Πόντω Ελληνική Φυλή ήτοι τα Ποντικά, Αθήνα 1865, σ. 100. Ξανθοπούλου-Κυριακού Α., «Μεταναστεύσεις των Ελλήνων του Πόντου στη Ρωσία κατά τον 19ο αιώνα», Ο Ποντιακός Ελληνισμός της τέως Σοβιετικής Ένωσης, Θεσσαλονίκη 1991, σ. 10-16.
20. Καρπόζηλος Απ., «Ρωσο-ποντιακά», Α.Π., τ. 38, Αθήνα 1983, σ. 153.
21. Α.Υ.Ε., Κ.Υ., 1919, A/5/VI (25), αρ. πρωτ. 437, Ροστόβ (28:1.1919).
22. Φωτιάδης Κ., Ο ελληνισμός της Ρωσίας και της Σοβιετικής Ένωσης, σ. 139.
23. Βακαλόπουλος Κ., Ο ελληνισμός της Βόρειας Θράκης και του θρακικού Ευξείνου Πόντου, Θεσσαλονίκη 1995, σ. 209 κ. ε.
24. Χαραλαμπίδης Μ., Το Ποντιακό Ζήτημα σήμερα, Αθήνα 1991, σ. 17.
25. Φωτιάδης Κ., Οι εξισλαμισμοί της Μ. Ασίας και οι Κρυπτοχριστιανοί του Πόντου, Θεσσαλονίκη 1985, σ. 103.
26. Σαρρής Νεοκ., Οσμανική Πραγματικότητα, τ. 1, Αθήνα χ. χ., σ. 201 κ.ε.
27. Α.Υ.Ε., Κ.Υ., Α/1920, Ο Ελληνισμός του Πόντου, Έκθεση του αρχιμανδρίτου Παναρέτου (Μ. Βαζελώνος).
28. Λιουδάκη - Κυπραίου Χ., Μεταλλεία της Μικρασίας και του Πόντου, Αθήνα 1982, σ.25.
29. Βακαλόπουλος Α., Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, τ. 1, Θεσσαλονίκη 1961, σ. 24-25.
30. Μερλιέ Μ., Ο τελευταίος ελληνισμός της Μικράς Ασίας, Αθήνα 1974, σ. 201.
31. Φωτιάδης Κ., Οι εξισλαμισμοί της Μικράς Ασίας και οι Κρυπτοχριστιανοί τον Πόντου, σ. 29 και Ανδριώτης Ν., Κρυπτοχριστιανική φιλολογία, Θεσσαλονίκη 1953, σ. 12.
32. Μια έκθεση με ημερομηνία 17 Ιουνίου 1899 από το Ακ-Νταγ Μαντέν της νομαρχίας Αγκύρας καταγράφει, ως Σταυριώτες, τα ονόματα 850 κρυπτοχριστιανών, οι οποίοι ζήτησαν την υψηλή προστασία του τσάρου, για να απαλλαγούν από το μαρτύριο της αποκρυφίας και τις καταπιέσεις των οθωμανικών αρχών, ΑΒΠΡ ΠOCOΛ-BO Β KOHCT/ΛE, Φ. 517/2, Η. 914 24, D. 95259,D. 3529.
33. Α.Υ.Ε., Κ.Υ., Α/1920, Ο Ελληνισμός του Πόντου, Έκθεση του αρχιμανδρίτου Παναρέτου (Μ. Βαζελώνος), σ. 10-12.
34. Λάσκαρις Μ. Θ., Το ανατολικόν ζήτημα, β' έκδ., Θεσσαλονίκη 1978, σ. 132-133.
35. Bryer Α., «The Pontic Revival and the New Greece», Hellenism and the first Greek war of liberation (1821-1830) - Continuity and change, Θεσσαλονίκη 1976, σ. 189.

36. Παρανίκας Ματθ., Σχεδίασμα περί της εν τω ελληνικώ έθνει καταστάσεως των γραμμάτων (1453-1821), Κωνσταντινούπολη 1867, σ. 110-112.
37. Childs W., Across Asia Minor on Foot, London 1917, σ. 13.
38. Φωτιάδης Κ., «Η Δημοκρατία του Πόντου», Ο Ελληνισμός της Μαύρης Θάλασσας - Καθημερινή, Αθήνα 1996, σ. 47-51.
39. Φωτιάδης Κ., «Ο Ελληνισμός της Σοβιετικής Ένωσης τον 20ό αιώνα», Ο ποντιακός Ελληνισμός της τέως Σοβιετικής Ένωσης, Θεσσαλονίκη 1991, σ. 29-30.
40. Παυλίδης Ελ., Πως και διατί εματαιώθη η Δημοκρατία τον Πόντου, Αθήνα 1956,σ. 16.
41. Α.Υ.Ε., Κ.Υ, 1918 Β/38, Ειδικός φάκελος Πόντου.
42. Δέλτα Π., Ελευθέριος Βενιζέλος, επιμέλεια Π. Ζάννα, Αθήνα 1978, σ. 51.
43. Ροδάκης Π., Ο Γόρδιος δεσμός των εθνοτήτων, Αθήνα 1990, σ. 125.
44. Η συμπεριφορά του Άγγλου υποπλοιάρχου Πέρριν, που απαίτησε να φύγει από τη μητρόπολή του ο Αμασείας Γερμανός Καραβαγγέλης ως ταραχοποιός, αποκαλύπτει την αγγλική πολιτική. Παράλληλα και η ιταλοκεμαλική και γαλλοκεμαλική συμφωνία επισφραγίζουν του λόγου το αληθές.
45. Φωτιάδης Κ., «Ο Ελληνισμός της Σοβιετικής Ένωσης τον 20ό αιώνα». Ο ποντιακός Ελληνισμός της τέως Σοβιετικής Ένωσης, (Θεσσαλονίκη 1991, σ. 36.
46. Φωτιάδης Κ., «Οι Διωγμοί των Ελλήνων του Πόντου», Πόντιοι - Δικαίωμα στη μνήμη, γ' έκδ., Θεσσαλονίκη 1991, σ. 74.
47. Ενεπεκίδης Π., «Άουσβιτς εν ροή η ποντιακή γενοκτονία», Καθημερινή, Αθήνα (17.8.1997).
48. Φωτιάδης Κ., «Μικρασιατικός ελληνισμός», Μακεδονία - Ιστορία και Πολιτισμός, Θεσσαλονίκη 1999, σ. 197-199.
49. Φωτιάδης Κ., «Μικρασιατικός ελληνισμός», 206-207.
50. Βενέζης Η., «Ελληνικόν δράμα, (Ένα γράμμα του προέδρου Π. Κανελόπουλου στον Η. Βενέζη)», Νέα Εστία-Μνήμη Μικράς Ασίας, 1972. Παπαδόπουλος Λ. - Λαμψίδης Γ., «Πρόσφυγες μετά θάνατον», Νέα, Αθήνα (2.6.1980).
51. Ξανθοπούλου-Κυριακού Α., «Μεταναστεύσεις των Ελλήνων του Πόντου στη Ρωσία κατά τον 19ο αιώνα», σ. 10.