Ανάγλυφο ενός ιεροσκόπου (haruspex) (από την Όστια· γύρω στο 40 π.Χ.).

 

 

ΕΝΑ ΦΟΒΕΡΟ ΟΝΕΙΡΟ

 

Οι μαρτυρίες των Ρωμαίων συγγραφέων μας πείθουν ότι τα όνειρα και η ονειρομαντία, ενώ δεν είχαν επίσημη θέση στη ρωμαϊκή θρησκεία, έπαιζαν εντούτοις σημαντικό ρόλο στη ζωή των Ρωμαίων. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του αυτοκράτορα Αυγούστου που μια φορά το χρόνο έκανε τον επαίτη στους δρόμους της Ρώμης υπακούοντας σε κάποιο όνειρο.

Στο κείμενο που ακολουθεί μαθαίνουμε πως ο Κάσσιος από την Πάρμα (Cassius Parmensis) – ένας από τους δολοφόνους του Ιουλίου Καίσαρα, που αργότερα (31 π.Χ.) πολέμησε στη ναυμαχία του Ακτίου στο πλευρό του Μάρκου Αντωνίου – προειδοποιήθηκε για τον επικείμενο θάνατο του από ένα φοβερό όνειρο.

Post bellum Actiacum Cassius Parmensis, qui in exercitu M. Antōnii fuerat, Athēnas confūgit*. Ibi vix animum sollicitum somno dederat, cum repente apparuit ei species* horrenda. Existimāvit ad se venīre hominem ingentis magnitudinis et facie* squalidā, similem effigiēi* mortui. Quem simul aspexit* Cassius, timōrem concēpit* nomenque eius audīre cupīvit*. Respondit ille se esse Orcum. Turn terror Cassium concussit* et e somno eum excitāvit. Cassius servos inclamāvit et de homine eos interrogāvit. Illi neminem viderant. Cassius iterum se somno dedit eandemque speciem* somniāvit. Paucis post diēbus* res* ipsa fidem* somnii confirmāvit. Nam Octaviānus supplicio capitis eum adfēcit*.

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ
confugio, 3* ≃ καταφεύγω (*βλ. παρατηρήσεις) Athēnae -ārum Αθήνα· Athēnasστην Αθήνα· πρβ. Rōmam scriptitat ibi (επίρρ.) εκεί vix ( επίρρ.) μόλις, πριν καλά- καλά sollicitus -a -um ταραγμένος somnus ≃ ύπνος animum (αιτ.) somno (δοτ.) do (παραδίνω το πνεύμα μου σε) παραδίνομαι στον ύπνο repente (επίρρ.) ξαφνικά(1) appareo, -parui, -paritum, -parēre, 2 εμφανίζομαι species -ēi θέαμα, μορφή(2) horrendus -a -um φρικτός existimo, 1 ( + απαρ.) νομίζω venio, veni, ventum, venīre, 4 έρχομαι homo -inis (αρσ. και θηλ.) άνθρωπος magnitūdo -inis (θ.) μέγεθος(3) facies -ēi πρόσωπο(4) squalidus -a -um βρώμικος similis -is -e (+δοτ.) ≃ όμοιος effigies -ēi εικόνα, μορφή, «είδωλο» mortuus -a -um νεκρός(5) quem = eum simul (σύνδ. χρον.) μόλις aspicio, 3* κοιτάζω(6) concipio,3* συλλαμβάνω, πιάνω timor-ōris (αρσ.) φόβος· timōrem concipio με πιάνει φόβος		Orcus-i ο θεός του Κάτω Κόσμου, ο Πλούτωνας concutio, 3* συνταράζω excito, 1ξυπνάω, σηκώνω(7) inclāmo, 1 φωνάζω interrogo, 1 ερωτώ de (πρόθ. + αφ.) για (προσδ. της αναφοράς) nemo (nullīus, nemini, neminem, nullo· πληθ. nulli: (αόρ. αντων.) κανείς(8) idem, eadem, idem (δεικτ. αντων.) ο ίδιος somnio,1 ονειρεύομαι(9) dies, diēi μέρα(10) paucus -a -um λίγος(11) paucis post diēbus = post paucos dies res, rei πράγμα fides-ei πίστη, αξιοπιστία(12) somnium-ii όνειρο(13) confirmo, 1 επιβεβαιώνω· fidem somnii confirmāvit επιβεβαίωσε την αξιοπιστία του ονείρου nam (σύνδ. αιτ., επεξ.) = γιατί· δηλαδή, πρβ. γὰρ Octaviānus-i ο Οκταβιανός, ο μετέπειτα αυτοκράτορας Αύγουστος supplicium βλ. το μάθ. IV caput-itis κεφάλι· θανατική ποινή adficio (afficio) -fēci -fectum -ficĕre, 3* (ad + facio) περιβάλλω· supplicio (αφ.) capitis eum adfēcit του επέβαλε τη θανατική ποινή

 

Ετυμολογικά: 1. > repentīnus 2. spec-to 3. < magnus ≃ μέγας 4. πρβ. φάτσα << ιτ. 5. βροτός, ἄ-μβροτος 6. ad+specio· spec-ies 7. con-cito 8. < ne + homo 9. < somnium 10. Δίας, deus : κυρ. «θεός του φωτός» 11, parvus, παῦρος 12. fiducia 13. < somnus

 

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

1. Η πέμπτη κλίση της λατινικής περιλαμβάνει ουσιαστικά με χαρακτήρα -ē. Είναι πολύ φτωχή σε ουσιαστικά. Μόνο τα ονόματα dies και res έχουν πλήρη πληθυντικό, και ορισμένα από τα ουσιαστικά της ταλαντεύονται ανάμεσα στην πρώτη και στην πέμπτη (π.χ. materies και materia) ή στην τρίτη και πέμπτη κλίση (π.χ. plebes και plebs). Τέλος οι καταλήξεις της πέμπτης συμφωνούν στη γενική του ενικού και του πληθυντικού με τη δεύτερη κλίση, στις άλλες πτώσεις με την τρίτη. Να πώς κλίνεται π.χ. το όνομα dies:

Ον. Κλητ. Γεν. Δοτ. Αιτ. Αφ. die-s diē-i diē-i die-m die die-s diē-rum diē-bus die-s diē-bus

 

Η κλίση αυτή περιλαμβάνει ουσιαστικά γένους θηλυκού. Αρσενικό είναι μόνο το dies (και το συνθ. meridies = μεσημβρία)· αλλά και η λέξη αυτή είναι συνήθως θηλυκού γένους, όταν σημαίνει προθεσμία ή χρονολογία. Στον πληθυντικό το fides δεν απαντά ενώ τα species, fades και effigies έχουν μόνον την ονομαστική, αιτιατική (και κλητική).

2. Η δεικτική αντωνυμία idem, eadem, idem ( < is+dem· για την κλίση βλ. τη Γραμματική) δηλώνει επανάληψη: idem=o ίδιος που είδαμε ή ξέρουμε· π.χ. eandem speciem somniāvit (πρβ. τὴν Ἀττικήν ἄνθρωποι ᾤκουν οἱ αὐτοί ἀεί)· διαφέρει από την ipse που δηλώνει ταυτότητα (ο ίδιος, όχι κάποιος άλλος) π.χ. res ipsa fidem confirmāvit.

3. Στη γενική της ιδιότητας της ελληνικής αντιστοιχεί λατινική γενική ή αφαιρετική της ιδιότητας. Συχνά συναντάμε και τους δυο τύπους πλάι-πλάι π.χ. homo ingentis magnitudinis et faciē squalidā. Κανονικά βρίσκονται πάντα σε γ ε ν ι κ ή (μαζί με αριθμητικό) τα ουσιαστικά που δηλώνουν ηλικία, διάρκεια, μέτρο, βάρος κτλ. π.χ. iter trium dierum (=ὁδός τριῶν ἡμερῶν).

4. Ο σύνδεσμος cum με την οριστική του παρακειμένου, συχνά μαζί με το επίρρ. repente (= ξαφνικά), δηλώνει αιφνίδιο γεγονός. Στην κύρια πρόταση (σε παρατατικό ή υπερσυντέλικο) υπάρχουν συνήθως τα μόρια vix (vixdum), aegre (μόλις και μετά βίας) κτλ. Ο cum αυτός ονομάζεται αντίστροφος (cum inversum).

5. Ορισμένα ρήματα, όπως το capio, cupio κτλ., στους χρόνους και τις εγκλίσεις που παράγονται από το ενεστωτικό θέμα, έχουν το θέμα της τέταρτης συζυγίας, με τη διαφορά ότι το -i- είναι βραχύχρονο (capĭmus ≠ venīmus) και μπροστά από το r ή στο τέλος λέξης γίνεται ĕ (capĕre ≠ venīre· capĕ ≠ audī· (στην πραγματικότητα πρόκειται για ιδιαίτερη συζυγία σε *-ĭse > -ĕre). Τα ρήματα αυτά έχουν τις καταλήξεις της τρίτης συζυγίας: capi-o, capi-s, capi-t, capĭ-mus, capĭ-tis, capi-unt· πρτ. capi-ēbam· μελλ. capi-am. Τα πιο συνηθισμένα ρήματα αυτής της κατηγορίας είναι: capio, cēpi, captum, capĕre (πιάνω, παίρνω· σύνθ. -cĭpio)· cupio, cupīvi (cupii), cupītum, cupĕre (επιθυμώ)· rapio, rapui, raptum, rapĕre (αρπάζω· συνθ. -rĭpio)· facio, fēci, factum, facĕre (κάνω· συνθ. -fĭcio)· fŭgio, fūgi, fugitum, fugĕre (φεύγω)· pario, peperi, partum, parĕre (γεννώ· συνθ. -perio, δ' συζ.)· quatio, quassi*, quassum, quatĕre (σείω· συνθ. -cutio, -cussi)· -spĭcio, -spexi, -spectum, -spicĕre (κοιτάζω)· και τα τρία αποθ. gradior, morior, patior που θα δούμε παρακάτω. Ορισμένους τύπους των ρημάτων αυτών έχουμε ήδη συναντήσει στα μαθ. VIII, IX, Χ, XII και XIII.

6. Σύμφωνα με τους φωνητικούς νόμους της λατινικής το ριζικό ă μιας ανοικτής συλλαβής εξελίσσεται με τη σύνθεση σε ĭ π.χ. capio (ca-pi-o): concipio, facio (fa-ci-o): conficio. (Στις κλειστές όμως συλλαβές fac-tum, cap-tum, η εξέλιξη είναι σε e: confectum, conceptum. Βλ. και το Επίμετρο).

 

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Να συμπληρωθούν οι τύποι της οριστικής του ενεστώτα των ρημάτων που βρίσκονται μέσα σε παρένθεση. Προσοχή στον τονισμό!
   - Cassius Parmensis Athēnas .......................... (confŭgio· προσοχή στη διαφορά με τον παρακείμενο)
   - Timōrem .......................... , cum speciem horrendam vidimus (concipio)
   - Vos nomen illīus audīre .......................... (cupio).
   - Me terror ............................ , cum speciem horrendam video (concutio)
   - Puer puellam ............................ (aspicio)
   - Rōmāni Cassium supplicio............................ (adficio)
   - Tu aprum.......................... (capio)
   - Lucrētia se ipsam ........................ (interficio)
   - Matres liberos (παιδιά)........................ (pario)
   - Nos omen......................... (accipio)
2. Fallax spes (fallax-ācis απατηλός), res ipsa: να κλιθούν μαζί.
3. Να συμπληρωθούν τα κενά με τις αντωνυμίες idem ή ipse στο σωστό τύπο:
   - Me ........................ amo.
   - Plinius ........................ tres apros cēpit.
   -Paulus scribit ;......................... facit Tertia.
   - Homo mihi notus (γνωστός) est ; ......................... hominem heri (χτες) vidi.
4. Να αναγνωριστούν συντακτικά οι τύποι: Athēnas (γιατί απρόθετος τύπος;), ad se (γιατί όχι eum;), effigiēi, quem (με τι ισοδυναμεί;), se esse (χρειάζεται το se;), de homine.
5. Να μεταφραστεί στα Λατινικά η πρόταση:
   Ήρθε ένας (quidam) άνθρωπος με φρικτό πρόσωπο· μόλις τον είδα, με έπιασε τρόμος.

 

Τι γιατρός, τι νεκροθάφτης! Nuper erat medicus, nunc est vispillo Diaulus: quod vispillo facit, fecerat et medicus (Μαρτιάλης 1, 47) Μέχρι πριν λίγο ο Δίαυλος ήταν γιατρός· τώρα είναι νεκροθάφτης: ό,τι κάνει ως νεκροθάφτης, το 'κανε και ως γιατρός!