Ανάγλυφο ενός ιεροσκόπου (haruspex) (από την Όστια· γύρω στο 40 π.Χ.).

ΕΝΑ ΦΟΒΕΡΟ ΟΝΕΙΡΟ

Οιμαρτυρίες των Ρωμαίων συγγραφέων μας πείθουν ότι τα όνειρα και η ονειρομαντία, ενώδεν είχαν επίσημη θέση στη ρωμαϊκή θρησκεία, έπαιζαν εντούτοις σημαντικό ρόλο στηζωή των Ρωμαίων. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του αυτοκράτορα Αυγούστου πουμια φορά το χρόνο έκανε τον επαίτη στους δρόμους της Ρώμης υπακούοντας σε κάποιοόνειρο.

Στοκείμενο που ακολουθεί μαθαίνουμε πως ο Κάσσιος από την Πάρμα (Cassius Parmensis) – ένας από τουςδολοφόνους του Ιουλίου Καίσαρα, που αργότερα (31 π.Χ.) πολέμησε στη ναυμαχία τουΑκτίου στο πλευρό του Μάρκου Αντωνίου – προειδοποιήθηκε για τον επικείμενο θάνατοτου από ένα φοβερό όνειρο.

Post bellum Actiacum Cassius Parmensis, qui inexercitu M. Antōnii fuerat, Athēnas confūgit*. Ibi vix animum sollicitum somnodederat, cum repente apparuit ei species* horrenda. Existimāvit ad se venīrehominem ingentis magnitudinis et facie* squalidā, similem effigiēi* mortui.Quem simul aspexit* Cassius, timōrem concēpit* nomenque eius audīrecupīvit*. Respondit ille se esse Orcum. Turn terror Cassium concussit* et esomno eum excitāvit. Cassius servos inclamāvit et de homine eos interrogāvit.Illi neminem viderant. Cassius iterum se somno dedit eandemque speciem*somniāvit. Paucis post diēbus* res* ipsa fidem* somnii confirmāvit. NamOctaviānus supplicio capitis eum adfēcit*.

Ετυμολογικά: 1. > repentīnus 2. spec-to 3. < magnus ≃ μέγας 4. πρβ. φάτσα << ιτ. 5. βροτός, ἄ-μβροτος 6. ad+specio· spec-ies 7. con-cito 8. < ne + homo 9. < somnium 10. Δίας, deus : κυρ. «θεός του φωτός» 11, parvus, παῦρος 12. fiducia 13. < somnus

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

1.Η πέμπτη κλίση της λατινικής περιλαμβάνει ουσιαστικά με χαρακτήρα -ē. Είναι πολύφτωχή σε ουσιαστικά. Μόνο τα ονόματα dies και res έχουν πλήρη πληθυντικό,και ορισμένα από τα ουσιαστικά της ταλαντεύονται ανάμεσα στην πρώτη και στην πέμπτη(π.χ. materies και materia) ή στην τρίτη και πέμπτη κλίση (π.χ. plebes και plebs). Τέλος οι καταλήξεις της πέμπτης συμφωνούνστη γενική του ενικού και του πληθυντικού με τη δεύτερη κλίση, στις άλλες πτώσειςμε την τρίτη. Να πώς κλίνεται π.χ. το όνομα dies:

Η κλίση αυτή περιλαμβάνει ουσιαστικά γένους θηλυκού. Αρσενικό είναι μόνο το dies (και το συνθ. meridies = μεσημβρία)· αλλά και η λέξη αυτή είναι συνήθως θηλυκού γένους, όταν σημαίνει προθεσμία ή χρονολογία. Στον πληθυντικό το fides δεν απαντά ενώ τα species, fades και effigies έχουν μόνον την ονομαστική, αιτιατική (και κλητική).

2. Ηδεικτική αντωνυμία idem, eadem, idem (< is+dem· για την κλίση βλ.τη Γραμματική) δηλώνει επανάληψη: idem=o ίδιοςπου είδαμε ή ξέρουμε· π.χ. eandem speciem somniāvit (πρβ.τὴν Ἀττικήν ἄνθρωποι ᾤκουν οἱ αὐτοί ἀεί)· διαφέρει από την ipse που δηλώνει ταυτότητα(ο ίδιος, όχι κάποιος άλλος) π.χ. res ipsa fidem confirmāvit.

3. Στηγενική της ιδιότητας της ελληνικής αντιστοιχεί λατινική γενική ή αφαιρετική τηςιδιότητας. Συχνά συναντάμε και τους δυο τύπους πλάι-πλάι π.χ. homo ingentis magnitudinis et faciē squalidā. Κανονικά βρίσκονταιπάντα σε γ ε ν ι κ ή (μαζί με αριθμητικό) τα ουσιαστικά που δηλώνουν ηλικία, διάρκεια,μέτρο, βάρος κτλ. π.χ. iter trium dierum (=ὁδόςτριῶν ἡμερῶν).

4. Οσύνδεσμος cum με τηνοριστική του παρακειμένου, συχνά μαζί με το επίρρ. repente (= ξαφνικά), δηλώνειαιφνίδιο γεγονός. Στην κύρια πρόταση (σε παρατατικό ή υπερσυντέλικο) υπάρχουν συνήθωςτα μόρια vix (vixdum), aegre (μόλιςκαι μετά βίας) κτλ. Ο cum αυτόςονομάζεται αντίστροφος (cum inversum).

5. Ορισμέναρήματα, όπως το capio, cupio κτλ.,στους χρόνους και τις εγκλίσεις που παράγονται από το ενεστωτικό θέμα, έχουν τοθέμα της τέταρτης συζυγίας, με τη διαφορά ότι το -i- είναι βραχύχρονο (capĭmus ≠ venīmus) και μπροστά από το r ή στο τέλος λέξης γίνεται ĕ (capĕre ≠ venīre· capĕ ≠ audī· (στην πραγματικότηταπρόκειται για ιδιαίτερη συζυγία σε *-ĭse > -ĕre). Τα ρήματα αυτάέχουν τις καταλήξεις της τρίτης συζυγίας: capi-o, capi-s, capi-t, capĭ-mus, capĭ-tis, capi-unt· πρτ. capi-ēbam· μελλ. capi-am. Τα πιο συνηθισμένα ρήματα αυτής της κατηγορίας είναι: capio,cēpi, captum, capĕre (πιάνω,παίρνω· σύνθ. -cĭpio)· cupio, cupīvi (cupii), cupītum, cupĕre (επιθυμώ)·rapio, rapui, raptum, rapĕre (αρπάζω·συνθ. -rĭpio)· facio, fēci, factum, facĕre (κάνω·συνθ. -fĭcio)· fŭgio, fūgi, fugitum, fugĕre (φεύγω)· pario, peperi, partum, parĕre (γεννώ· συνθ. -perio, δ' συζ.)· quatio, quassi*, quassum, quatĕre (σείω· συνθ. -cutio, -cussi)· -spĭcio, -spexi, -spectum, -spicĕre (κοιτάζω)· και τα τρία αποθ. gradior, morior, patior που θα δούμε παρακάτω. Ορισμένους τύπους των ρημάτων αυτών έχουμε ήδη συναντήσει στα μαθ. VIII, IX, Χ, XII και XIII.

6.Σύμφωνα με τους φωνητικούς νόμους της λατινικής το ριζικό ă μιας ανοικτής συλλαβής εξελίσσεται με τη σύνθεσησε ĭ π.χ. capio (ca-pi-o): concipio, facio (fa-ci-o): conficio. (Στις κλειστέςόμως συλλαβές fac-tum, cap-tum, η εξέλιξη είναισε e: confectum, conceptum. Βλ. και το Επίμετρο).

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Να συμπληρωθούν οι τύποι της οριστικής του ενεστώτα των ρημάτων που βρίσκονται μέσα σε παρένθεση. Προσοχή στον τονισμό!
   - Cassius Parmensis Athēnas .......................... (confŭgio· προσοχή στη διαφορά με τον παρακείμενο)
   - Timōrem .......................... , cum speciem horrendam vidimus (concipio)
   - Vos nomen illīus audīre .......................... (cupio).
   - Me terror ............................ , cum speciem horrendam video (concutio)
   - Puer puellam ............................ (aspicio)
   - Rōmāni Cassium supplicio............................ (adficio)
   - Tu aprum.......................... (capio)
   - Lucrētia se ipsam ........................ (interficio)
   - Matres liberos (παιδιά)........................ (pario)
   - Nos omen......................... (accipio)
2. Fallax spes (fallax-ācis απατηλός), res ipsa: να κλιθούν μαζί.
3. Να συμπληρωθούν τα κενά με τις αντωνυμίες idem ή ipse στο σωστό τύπο:
   - Me ........................ amo.
   - Plinius ........................ tres apros cēpit.
   -Paulus scribit ;......................... facit Tertia.
   - Homo mihi notus (γνωστός) est ; ......................... hominem heri (χτες) vidi.
4. Να αναγνωριστούν συντακτικά οι τύποι: Athēnas (γιατί απρόθετος τύπος;), ad se (γιατί όχι eum;), effigiēi, quem (με τι ισοδυναμεί;), se esse (χρειάζεται το se;), de homine.
5. Να μεταφραστεί στα Λατινικά η πρόταση:
   Ήρθε ένας (quidam) άνθρωπος με φρικτό πρόσωπο· μόλις τον είδα, με έπιασε τρόμος.