ΕΝΑΣ ‘ΛΑΤΡΗΣ’ ΤΟΥ ΒΙΡΓΙΛΙΟΥ

 

Ο Σίλιος Ιταλικός (Silius Italicus, 26-101 μ.Χ.) ήταν επικός ποιητής. Συνέθεσε το μεγαλύτερο σωζόμενο ρωμαϊκό έπος με τον τίτλο «Punica» και με θέμα τον Β' Καρχηδονιακό πόλεμο. Η ποιότητα του έργου όμως δε συμβαδίζει με την έκτασή του. Υπήρξε φανατικός θαυμαστής του Βιργιλίου, τον οποίο λάτρεψε κυριολεκτικά: συγκέντρωνε εικόνες του· αγόρασε και ανακαίνισε το μνημείο του ποιητή στη Νεάπολη και το επισκεπτόταν όπως ένα ναό· τιμούσε, τέλος, τα γενέθλιά του με θρησκευτική κατάνυξη.

Silius Italicus, poēta epicus, vir* clarus erat. XVII (septendecim) libri* eius de bello Punico secundo pulchri* sunt. Ultimis annis vitae suae* in Campaniā se* tenēbat*. Multos in illis locis* agros* possidēbat*. Silius animum tenerum* habēbat. Gloriae Vergili studēbat* ingeniumque eius fovēbat*. Eum ut puer* magistrum* honorābat. Monumentum eius, quod Neapoli iacēbat*, pro templo habēbat*.

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ
epicus -a -um ≤ επικός vir, viri άνδρας clarus -a -um ένδοξος septendecim (XVII) ≃ δεκαεπτά(1) lĭber -bri βιβλίο(2) Punicus -a -um Καρχηδονιακός secundus -a -um δεύτερος(3) pulcher -chra -chrum όμορφος ultimus -a -um τελευταίος, ύστερος Campania -ae η Καμπανία περιοχή της Ν. Ιταλίας με πρωτεύουσα την Capua (και φημισμένα κρασιά)(4) teneo, 2 κρατώ(5)· me - παραμένω, μένω μόνιμα multus -a -um πολύς(6) illis αφ. του πληθ. του ille (δεικτ. αντ.) εκείνος locus -i τόπος (βλ. Π3) ager -gri ≃ αγρός possideo, 2 κατέχω animus -i ψυχή(7) tener -era -erum τρυφερός, ευαίσθητος		gloria -ae δόξα studeo, 2 (+δοτ.) σπουδάζω· επιδιώκω foveo, 2 περιβάλλω με αγάπη -que (σύνδ.) και· εγκλιτικό, προσκολλιέται στο τέλος της λέξης που συνδέει (αρχ. τε) ut, (αναφ. επίρρ.) ως, σαν puer -eri = παιδί(8) magister -stri δάσκαλος(9) honōro, 1 τιμώ monumentum -i = μνημείο, τάφος qui, quae, quod (αναφ. αντ.) ο οποίος, που Neapolis -is, (θ. γ' κλ.) η Νεάπολη· Neapoli (αφ. τοπ.) στη Νεάπολη iaceo, 2 κείμαι, βρίσκομαι(10) templum -ί ναός(11) sacer -era -crum ιερός habeo, 2 θεωρώ pro (πρόθ. + αφ.) ως, σαν.

 

Μικρογραφία με σκηνή από τα Γεωργικάτου Βιργιλίου (από χειρόγραφο του 1450 μ.Χ.)

 

Ετυμολογικά: 1. < septem ≃ ἑπτά + decem ≃ δέκα 2. πρβ. λιμπρέττο << ιτ. 3. κυρ. «επόμενος»· sequor= ακολουθώ· πρβ. soc-ius· σεκόντο << ιτ. 4. campus > κάμπος· πρβ. σαμπάνια << γαλλ. 5. πρβ. τανάλια << ιτ. 6. μάλ-α, μᾶλ-λον 7. κυρ. «πνοή, φύσημα»· πρβ. άνεμος 8. πρβ. pullus = μικρό ζώο ( < υποκορ. puerulus)· > -πουλο(ς) 9. > μάστορας· πρβ. μαέστρος << ιτ. 10. κυρ. «είμαι ριγμένος»· αρχ. ἵεμαι 11. > τέμπλο

 

Μικρογραφία όπου απεικονίζεται το ναυάγιο του Αινεία (από χειρόγραφο τον 1450 μ.Χ.)

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

1. Τα αρσενικά δευτερόκλιτα ουσιαστικά σε -er κλίνονται όπως τα ουσιαστικά σε -us, με τη διαφορά ότι δεν εμφανίζουν κατάληξη στην ονομαστική και στην κλητική τον ενικού. Αρχικά ήταν ονόματα σε *-ros (= -rus) που έχασαν το -ο- και εξελίχθηκαν

 

 

σύμφωνα με τους φωνητικούς νόμους της λατινικής: *pueros > puer· *agros > ager (πρβ. ἀγρός). Όμοια κλίνεται και το μοναδικό ουσιαστικό vir, viri· επίσης, τα επίθετα όπως το tener -era -erum και pulcher -chra -chrum και οι κτητ. αντων. noster -tra - trum (ἡμέτερος, δικός μας), vester -tra -trum (ὑμέτερος, δικός σας)

 

Ενικός   θ. puer- θ. agr-
Ον.Κλητ. Γεν. Δοτ. Αφ. Αιτ. puer puer-i puer-o puer-um ager agr-i agr-o agr-um vir vir-i vir-o vir-um
Πληθυντικός
Ον.Κλητ. Γεν. Δοτ. Αφ. Αιτ. puer-i puerō-rum puer-is puer-os agr-i agr-ōrum agr-is agr-os vir-i vir-ōrum vir-is vir-os

 

2.   Η οριστική του παρατατικού της β' συζυγίας σχηματίζεται με την προσθήκη της κατάληξης ba-m στο ενεστωτικό θέμα (habē-):

habēbam habēbas habēbat

habebāmus habebātis habēbant

3.    To ουσ. locus ανήκει στα ετερογενή, δηλ. σχηματίζει τον πληθ. κατά τα αρσ. (loci χωρία βιβλίου) και κατά τα ουδ. (loca τόποι).

4.   Τονίζουμε Vergĭli, αν και η παραλήγουσα είναι βραχύχρονη, γιατί έχει προηγηθεί συναίρεση στη λήγουσα ( < Vergĭlii) και η παραλήγουσα -gi- εξακολουθεί να κρατεί τον τόνο, όπως και πρώτα. Προσοχή στον τονισμό των λέξεων όπως: Campánia, Itália κτλ., που δε συμβαδίζει με τα ελληνικά. Λέξεις με ελληνική προέλευση διατηρούν την αρχική ποσότητα της παραλήγουσας: Neápolis, Cleobūlus ( < Κλεόβουλος), Euripĭdes ( < Ευριπίδης), theológia ( < θεολογία), Aenēas ( < Αινείας) κτλ.

5.    Η κτητική αντωνυμία suus -a -um και η προσωπική se (γ' προσ., ενικού και πληθυντικού) εκφράζουν κανονικά αυτοπάθεια. Αναφέρονται δηλαδή είτε στο υποκείμενο της πρότασης στην οποία βρίσκονται (ευθεία αυτοπάθεια, π.χ. ultimis annis vitae suae in Campania se   tenēbat), είτε στο υποκείμενο της κύριας πρότασης ενώ βρίσκονται σε δευτερεύουσα (πλάγια αυτοπάθεια).

Για να εκφράσουμε κτήση χωρίς αυτοπάθεια στο γ' προσ., χρησιμοποιούμε τις πλάγιες πτώσεις της αντωνυμίας is, ea, id π.χ.

pater suus = ὁ ἑαυτοῦ πατήρ=ο πατέρας του (του ίδιου)
pater eius = ὁ πατήρ αὐτοῦ =ο πατέρας του (κάποιου άλλου)

6.   Στα λατινικά δεν υπάρχει αυτοπαθής αντωνυμία για το α' και το β' πρόσωπο. Στη θέση της χρησιμοποιούμε τις πλάγιες πτώσεις της προσ. αντων. του α' και β' προσώπου, π.χ.

amo te amas te

= ἀγαπῶ σε =ἀγαπᾶς σεαυτόν

=σε αγαπώ =αγαπάς τον εαυτό σου

7.   Η απλή αφαιρετική των λέξεων που δηλώνουν χρόνο δηλώνει το πότε έγινε μια πράξη (ultimis annis· πρβ. ταύτῃ τῇ ἡμέρᾳ).

8.   Η παράθεση-επεξήγηση δε διαφέρει από τα ελληνικά (Silius Italicus, poēta epicus).

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Να συμπληρωθούν τα κενά των καταλήξεων με το ρήμα στον παρατατικό. Να προσέξετε τον τονισμό!
   Ego pulchr.....................  (πληθ.) libr ................ habe...................
   Nos epistulam poētae tene...................... . Illi magn ...................  (εν.)
   agr............... posside.................... . Vos pulchr ............................   (εν.)
   libr.................habē ...................
   Tu litteris pulchr................... studē...................  (litterae, πληθ., γράμματα,
   γραμματεία)
   Nos templa sacr................. honora.............. .
2. Η πρόταση ultimis... tenēbat να ξαναγραφτεί με το ρήμα στα υπόλοιπα πρόσωπα της οριστικής του παρατατικού και με τις απαραίτητες μετατροπές του suae και se π.χ.
   Ultimis annis vitae meae in Campaniā me tenēbam
3. Να τονιστούν οι παρακάτω λέξεις:
   Valeri (γεν. του Valĕrius), Aristides, philosophia
4. Ingenium eius fovēbat: να αντικατασταθεί το eius με τον
   κατάλληλο τύπο της αντων. suus -a -um. Ποια η διαφορά στη σημασία;

 

Γουρούνι στο τραπέζι! Non cenat sine apro noster, Tite, Caeciliānus: bellum convīvam Caeciliānus habet. (Μαρτιάλης 7,59) Ο Καικιλιανός μας, Τίτε, θέλει πάντα στο τραπέζι αγριογούρουνο: καλή παρέα στο φαΐ έχει ο Καικιλιανός!