Γ. Χορτάτσης, "Ερωφίλη"

Ερωφίλη

Η σημαντικότερη τραγωδία της κρητικής λογοτεχνίας είναι η Ερωφίλη του Γεωργίου Χορτάτση. Γράφτηκε γύρω στα 1600 και δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1637 στη Βενετία, μετά το θάνατο του ποιητή. Φαίνεται πως παίχτηκε αρκετές φορές στην Κρήτη, στα τελευταία χρόνια της Ενετοκρατίας. Το έργο είναι εμπνευσμένο από ιταλικό πρότυπο, το Orbecche τον Gianbattista Giraldi, αλλά ο Έλληνας ποιητής δούλεψε πολύ ελεύθερα, μετρίασε τις αιματηρές σκηνές και έδωσε στους ήρωες του ήθος και περισσότερη ευγένεια. Έφτιαξε ένα έργο ελληνικό στο βαθύτερο χαρακτήρα του.

Τα διαλογικά μέρη της Ερωφίλης είναι γραμμένα σε ζευγαρωτούς δεκαπεντασύλλαβους στίχους, ενώ τα χορικά σε τερτσίνες (ιταλικό στιχουργικό σχήμα). Ανάμεσα στις πράξεις του έργου παρεμβάλλονται σκηνές άσχετες με την υπόθεση του -Ιντερμέδια- που είναι θεατρικές διασκευές της ερωτικής ιστορίας του Ρινάλδου και της Αρμίντας από το έργο του Τορκουάτο Τάσο Ελευθερωμένη Ιερουσαλήμ.

Υπόθεση της Ερωφίλης: Ο Φιλόγονος, βασιλιάς της αιγυπτιακής Μέμφιδας, ανέβηκε στο θρόνο σκοτώνοντας τον αδελφό του. Στην αυλή του μεγαλώνει ένα ορφανό βασιλόπουλο, ο Πανάρετος, γιος του επίσης σκοτωμένου βασιλιά της Τζέρτζας.¹ Η κόρη του βασιλιά Φιλόγονου Ερωφίλη ερωτεύεται τον Πανάρετο κι οι δυο νέοι παντρεύονται μυστικά. 'Οταν το μαθαίνει ο Φιλόγονος εξοργίζεται, σκοτώνει τον Πανάρετο και στέλνει την καρδιά του ως δώρο στην Ερωφίλη. Η Ερωφίλη αυτοκτονεί και ο Χορός, που τον αποτελούν κορασίδες υπηρέτριες της Ερωφίλης, εξεγείρεται και σκοτώνει το Φιλόγονο. Παρουσιάζεται τότε η σκιά (το φάντασμα) του δολοφονημένου αδελφού και εκφράζει ικανοποίηση για την τιμωρία του δολοφόνου βασιλιά.

ΠΡΑΞΗ Γ' - ΣΚΗΝΗ Ε'

ΧΟΡΟΣ

5	Του πλούτου αχορταγιά, τση δόξας πείνα, του χρυσαφιού ακριβιά καταραμένη, πόσα για σας κορμιά νεκρ' απόμεινα, πόσοι άδικοι πόλεμοι σηκωμένοι, πόσες συχνές μαλιές συναφορμά σας
10	γρικούνται ολημερνίς στην οικουμένη! Στον άδην ας βουλήσει τ' όνομα σας, κι όξω στη γη μην έβγει να παιδέψει νου πλιον ανθρωπινόν η ατυχιά σας· γιατί αποκεί, ως θωρώ, σας έχει πέψει
15	κανείς στον κόσμον δαίμονας να 'ρθείτε, τς ανθρώπους μετά σας να φαρμακέψει. Τη λύπηση μισάτε, και κρατείτε μακρά τη δικιοσύνη ξορισμένη, κι ουδέ πρεπό, μηδ' όμορφο θεωρείτε,
20	Για σας οι ουρανοί 'ναι σφαλισμένοι, κι εδώ στον κόσμο κάτω δε μπορούσι να στέκουν οι άνθρωποι αναπαημένοι· με τς αδερφούς τ' αδέρφια πολεμούσι, κι οι φίλοι τσι φιλιές των απαρνούνται,
	και τα παιδιά τον κύρην τους μισούσι...

1. Οι τόποι είναι συμβατικοί· τα πρόσωπα έχουν ελληνικά ονόματα και θρησκεία την αρχαία ελληνική.
ακριβιά: υπερβολική αξία.
μαλιά: μάχη, πόλεμος.
συναφορμά (σας): εξαιτίας (σας).
βουλώ: βουλιάζω, βυθίζομαι.
ατυχιά: δυστυχία.
έχει πέψει: έχει στείλει (το ρ. πέμπω).
κύρης: πατέρας.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Τι εννοεί ο ποιητής με τους στίχους:
γιατί... να φαρμακέψει;
Να βρείτε τα δεινά που, κατά τον ποιητή, προέρχονται από την «αχορταγιά» του πλούτου και την πείνα της δόξας και να αιτιολογήσετε αυτές τις σχέσεις.
Η απληστία του πλούτου και η πείνα της δόξας είναι ανθρώπινα πάθη. Πώς αισθητοποιούνται μέσα στο ποίημα;
Το χορικό είναι γραμμένο σε «τερτσίνες». Να βρείτε τα χαρακτηριστικά τους.

Γεώργιος Χορτάτσης

Ο Γεώργιος Χορτάτσης από το Ρέθυμνο, σύγχρονος του Σαίξπηρ και του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου (Γκρέκο), είναι μαζί με το Βιτσέντζο Κορνάρο η πιο μεγάλη ποιητική φυσιογνωμία της κρητικής λογοτεχνίας και ο εισηγητής του θεατρικού είδους στην Κρήτη. Γεννήθηκε στα μέσα του 16ου αιώνα και πέθανε πιθανόν το 1610. Το έργο του δείχνει ότι είχε λάβει σπουδαία μόρφωση και γνώριζε πολύ καλά τη λατινική και την ιταλική λογοτεχνία και κυρίως το θέατρο. Ακολουθώντας τα πρότυπα του ιταλικού θεάτρου έγραψε και τα δικά του θεατρικά έργα: Την τραγωδία Ερωφίλη, την κωμωδία Κατζούρμπος και το ποιμενικό δράμα Πανώρια, που παλιότερα ήταν γνωστό με τον τίτλο Γύπαρης. Η δυνατή ποιητική του προσωπικότητα τον απελευθέρωσε από τη δουλική μίμηση των προτύπων και τον ανεξαρτητοποίησε σε βαθμό που τα έργα του να είναι γνήσια ελληνικά και να ξεπερνούν μάλιστα σε ποιότητα τα πρότυπά τους.

Σχέδια από το αυτόγραφο χειρόγραφο της Πανώριας (Αθήνα, Βιβλιοθήκη ναϊδρίου Αιξωνής Γλυφάδας)

Σχέδια από το αυτόγραφο χειρόγραφο της Πανώριας (Αθήνα, Βιβλιοθήκη ναϊδρίου Αιξωνής Γλυφάδας)