1.1 Η επέκταση στην Ανατολή

Μετά το τέλος του Β' Καρχηδονιακού πολέμου η Ρώμη παρεμβαίνει στις υποθέσεις και τα προβλήματα του ελληνιστικού κόσμου. Οι μόνοι αξιόλογοι ηγέτες που είχε να αντιπαραθέσει ο Ελληνισμός απέναντι στη Ρώμη ήταν: ο Φίλιππος Ε΄ ο βασιλιάς της Μακεδονίας, στην κυρίως Ελλάδα και ο ΑντίοχοςΓ', ο βασιλιάς της Συρίας, στον ασιατικό χώρο.

Χρυσός στατήρας* με παράσταση την κεφαλή του Φλαμινίνου. Πολλές ελληνικές πόλεις σε ένδειξη ευγνωμοσύνης για τη διακήρυξη της ελευθερίας τους έκοψαν νομίσματα με τη μορφή του Φλαμινίνου. (Αθήνα. Νομισματικό Μουσείο)

Ο πόλεμος κατά του Φιλίππου Ε' (200-197 π.Χ.). Οι Ρωμαίοι, με συμμάχους τους Αιτωλούς, μετά από τριετείς προσπάθειες αντιμετώπισαν το βασιλιά της Μακεδονίας Φίλιππο Ε' στην τοποθεσία Κυνός Κεφαλαί της Θεσσαλίας (197 π.Χ.).Το βασίλειο της Μακεδονίας απώλεσε σημαντικές κτήσεις στην Ιλλυρία και τον Ελλήσποντο, ενώ παράλληλα κατέβαλε μεγάλη πολεμική αποζημίωση. Την επόμενη χρονιά ο νικητής του Φιλίππου Ε', ύπατος Φλαμινίνος, ήρθε στην Ισθμία και κήρυξε την ανεξαρτησία των ελληνικών πόλεων. Ήταν η αποτελεσματικότερη πολιτική πράξη που εξυπηρετούσε εκείνη τη στιγμή τα ρωμαϊκά σχέδια.

Ο πόλεμος κατά του Αντιόχου Γ (192-190 π.Χ.). Ο βασιλιάς της Συρίας Αντίοχος Γ', μετά την ήττα του συμμάχου του Φιλίππου Ε', προσπάθησε να

εκμεταλλευτεί την ευκαιρία επεκτείνοντας τα όρια των κτήσεων του βασιλείου του. Έτσι κατέλαβε μέρος της Μ. Ασίας, τη Θράκη, και αποβιβάστηκε στη Θεσσαλία (192 π.Χ.) με σκοπό να αποκρούσει τους Ρωμαίους. Οι Ρωμαίοι, ωστόσο, αφού συνασπίστηκαν με την Αχαϊκή συμπολιτεία, το βασίλειο της Περγάμου, τη Ρόδο και το βασίλειο της Μακεδονίας, κατόρθωσαν να τον αντιμετωπίσουν στις Θερμοπύλες. Το τελικό κτύπημα κατά του Αντίοχου Γ' έδωσαν στη Μαγνησία του Μαιάνδρου, αφού αποβίβασαν σημαντικές στρατιωτικές δυνάμεις στη Μ. Ασία. Ο νικημένος βασιλιάς της Συρίας υποχρεώθηκε να υπογράψει ταπεινωτική συνθήκη ειρήνης. Ένας από τους όρους της ήταν και η παράδοση του καρχηδόνιου στρατηλάτη, Αννίβα, ο οποίος μετά την ήττα του από τους Ρωμαίους κατά το Β' Καρχηδονιακό πόλεμο (201 π.Χ.) φιλοξενούνταν στην αυλή των Σελευκιδών. Ο Αννίβας, για να αποφύγει τη σύλληψη, κατέφυγε στην αυλή του βασιλιά της Βιθυνίας Προυσία, όπου και αυτοκτόνησε, όταν κινδύνευσε να πέσει στα χέρια των Ρωμαίων.

Ο πόλεμος κατά του Περσέα (171-168 π.Χ.). Τον Φίλιππο Ε' στο θρόνο της Μακεδονίας διαδέχτηκε ο γιος του, ο Περσέας, που κληρονόμησε από τον πατέρα του το μίσος κατά των Ρωμαίων. Οι προετοιμασίες όμως του Περσέα για την αντιμετώπιση των Ρωμαίων προδόθηκαν. Η Ρώμη έστειλε εναντίον του τον ύπατο Αιμίλιο Παύλο, ο οποίος τον νίκησε στην Πύδνα (168 π.Χ.)¹. Η Μακεδονία, μετά την ήττα του Περσέα, έγινε ρωμαϊκή επαρχία. Η Ήπειρος, που βοήθησε τον Περσέα, υπέστη μεγάλες καταστροφές· εβδομήντα πόλεις της ισοπεδώθηκαν και περίπου εκατόν πενήντα χιλιάδες άνθρωποι αιχμαλωτίστηκαν και πουλήθηκαν ως δούλοι. Η Αχαϊκή συμπολιτεία, σύμμαχος της Ρώμης, υποχρεώθηκε να παραδώσει χίλιους επιφανείς άνδρες ως ομήρους, οι οποίοι μεταφέρθηκαν στη Ρώμη. Ανάμεσά τους ήταν και ο ιστορικός Πολύβιος ο Μεγαλοπολίτης.

1. Ο «θρίαμβος»* του Αιμίλιου Παύλου. Στα αποσπάσματα αναφέρονται πτυχές του θριάμβου που τέλεσε ο Αιμίλιος Παύλος στη Ρώμη μετά τη νίκη του στον πόλεμο κατά του Περσέα

... Ο λαός έστησε εξέδρες στα ιπποδρόμια που τα λένε «Κίρκους», και στην αγορά, καθώς και σε άλλα κατάλληλα μέρη της πόλεως που θα περνούσε από κει η πομπή, και καθόνταν στολισμένοι και με καθαρά ρούχα. περιμένοντας να ιδούν... Η τελετή μοιράστηκε σε τρεις ημέρες· η πρώτη χρησιμοποιήθηκε - και μόλις και με δυσκολία έφτασε - για να παρελάσουν διακόσια πενήντα αμάξια, που έφερναν ανδριάντες, εικόνες και κολοσσούς. λάφυρα. Την άλλη μέρα επέρασαν σε πομπή τα ωραιότερα και πολυτελέστερα Μακεδονικά όπλα, μέσα σε πολλές άμαξες, αστραφτερά όλα από νεόκοπο χαλκό και σίδερο· είχαν τοποθετηθεί με τέτοια τέχνη, ώστε να φαίνονται πως είχαν μπει στο σωρό ανώμαλα και άτακτα... Ύστερα από τις άμαξες με τα όπλα, ακολουθούσαν τρεις χιλιάδες άνδρες, που κρατούσαν ανά τέσσερις ένα ασημένιο δοχείο, που είχε μέσα αργυρά νομίσματα συνολικής αξίας εφτακόσια πενήντα τριτάλαντα.
Την τρίτη ημέρα, αμέσως με την αυγή, ξεκίνησαν οι σαλπιγκτές που έπαιζαν όχι εκείνα που παίζουν στις οδοιπορίες ή στις πομπές, αλλά όμοια με κείνα που παίζουν την (ώρα της μάχης. Ύστερα έρχονταν εκατόν είκοσι βόδια οικόσιτα, που είχαν χρυσάφια στα κέρατα και στολίδια από ταινίες και στέμματα. Οι οδηγοί τους, όλοι νέα παιδιά, προχωρούσαν φορώντας περιζώματα ωραιότατα, σα να πήγαιναν για ιερουργία, και κατόπιν ήταν τα παιδιά που κρατούσαν αργυρά και χρυσά αγγεία για σπονδές. Ακολουθούσαν ύστερα αυτοί που

έφερναν τα χρυσά νομίσματα μέσα σε τριταλαντιαία δοχεία, όπως και τα ασημένια... Ύστερα ερχόταν το άρμα του Περσέως, και τα όπλα του με το διάδημά του τοποθετημένο επάνω τους. Κατόπιν, σε μικρή απόσταση, εβάδιζαν δούλοι πια τώρα, τα παιδιά του βασιλιά, και μαζί τους ολόκληρος όχλος, από τροφούς, και δασκάλους και παιδαγωγούς, που έκλαιγαν και άπλωναν ικετευτικά τα χέρια τους στους θεατές, λέγοντας και στα παιδιά να παρακαλούν και να ικετεύουν. Τα παιδιά αυτά ήταν δύο αγόρια κι ένα κορίτσι, που δεν καταλάβαιναν, ένεκα της ηλικίας τους, τη μεγάλη τους συμφορά· και τα έκανε περισσότερο αξιολύπητα η άγνοιά τους για την αλλαγή της καταστάσεώς τους, τόσο πολύ, ώστε παρ' ολίγο να περάσει απαρατήρητος ο Περσεύς, γιατί οι Ρωμαίοι λυπόνταν πολύ τα νήπια και είχαν εκεί την προσοχή τους· πολλοί μάλιστα εδάκρυσαν. Για όλους γενικά το θέαμα των παιδιών ήταν και λυπηρό και χαριτωμένο, μέχρις ότου προσπέρασαν.
Ύστερα από τα παιδιά του και την ακολουθία τους, επήγαινε ο ίδιος ο Περσεύς, φορώντας ιμάτια σε χρώμα σκοτεινό, και υποδήματα εγχώρια Μακεδονικά· από τη μεγάλη του συμφορά φαινόταν πως τα είχε χαμένα και δεν μπορούσε να σκεφθεί. Ύστερα ακολουθούσε μια ομάδα από φίλους και συγγενείς του, που είχαν καταλυπημένο το πρόσωπο τους, και, κοιτάζοντας αδιάκοπα τον Περσέα, εδάκρυζαν, ώστε οι θεαταί έβλεπαν καθαρά πως έκλαιγαν για το κατάντημα εκείνου και λίγο τους ένοιαζε για τη δική τους τύχη.

Πλούταρχος, Αιμίλιος Παύλος, 32-34, μετ. Ανδρ. Πουρνάρα, εκδ. Πάπυρος.

Η υποταγή της Μακεδονίας, της κυρίως Ελλάδας και της Περγάμου. Μετά από μια εικοσαετία, οι Έλληνες έδωσαν τους τελευταίους αγώνες κατά των Ρωμαίων. Στη Μακεδονία εμφανίστηκε κάποιος που ονομαζόταν Ανδρίσκος. Αυτός διέδιδε τη φήμη ότι ήταν γιος του Περσέα και αυτοαποκαλούνταν Φίλιππος. Κατόρθωσε να ξεσηκώσει τους Μακεδόνες και να συγκεντρώσει λίγες δυνάμεις. Η Ρώμη έστειλε τον ύπατο Καικίλιο Μέτελλο και τον αντιμετώπισε. Η Μακεδονία, η Ήπειρος, η Θεσσαλία και η νότια περιοχή της Ιλλυρίας αποτέλεσαν οριστικά ενιαία ρωμαϊκή επαρχία με το όνομα Μακεδονία (148 π.Χ.).

Τετράδραχμο με παράσταση το κεφάλι τον Περσέα. Όταν ανέβηκε στο θρόνο κατέβαλε προσπάθειες για την οικονομική και διοικητική οργάνωση της Μακεδονίας· γρήγορα όμως ήρθε σε σύγκρουση με τους Ρωμαίους. (Αθήνα. Νομισματικό Μουσείο)

Την επόμενη χρονιά ο Καικίλιος Μέτελλος αντιμετώπισε το στρατηγό της Αχαϊκής συμπολιτείας Κριτόλαο στη Σκάρφεια της Λοκρίδας (147 π.Χ.) και υπέταξε την κεντρική Ελλάδα. Ο επίλογος γράφτηκε κοντά στον Ισθμό, όπου στην τοποθεσία Λευκόπετρα ο ύπατος Μόμμιος νίκησε το στρατηγό της Αχαϊκής συμπολιτείας Δίαιο και στη συνέχεια στράφηκε κατά της Κορίνθου, την οποία κατέστρεψε από τα θεμέλια (146 π.Χ.). Έτσι υποτάχθηκε όλη η Ελλάδα στους Ρωμαίους.
Η κατάληψη των υπόλοιπων ελεύθερων χωρών στην Ανατολή ήταν θέμα χρόνου. Στη Μ. Ασία

ο βασιλιάς της Περγάμου Άτταλος Γ΄, όταν πέθανε το 133 π.Χ., κληροδότησε το βασίλειο του στο ρωμαϊκό λαό. Με τον τρόπο αυτό οι Ρωμαίοι μετά από λίγο έγιναν κύριοι του μεγαλύτερου μέρους της Μ. Ασίας, δημιουργώντας εκεί μια νέα επαρχία, την Ασία.
Τα ελληνιστικά βασίλεια των Σελευκιδών και των Πτολεμαίων, αφού εξαντλήθηκαν από δυναστικές έριδες μέχρι τα τέλη του 1ου αι. π.Χ., τελικά υπέκυψαν στους Ρωμαίους.

Προτομή που εικονίζει πιθανώς τον Άτταλο Γ΄, τον τελευταίο βασιλιά της Περγάμου. Έμεινε γνωστός από τη διαθήκη του, με την οποία κληροδότησε το βασίλειο του στο ρωμαϊκό λαό. (Κοπεγχάγη, Γλυπτοθήκη Ny Carlsberg)