Τίτλος

▶Με βάση το κείμενο που ακολουθεί προσδιορίστε και συζητήστε τα γνωρίσματα ενός λειτουργικού τίτλου είτε αυτός αναφέρεται σε μια επιστημονική εργασία είτε αφορά οποιοδήποτε άλλο είδος γραπτού κειμένου.

"Ο τίτλος αποτελεί το πρώτο μέσο που έχει στη διάθεσή του ο συγγραφέας, για να οδηγήσει το κορεσμένο μάτι του αναγνώστη στο δικό του άρθρο. Από την άποψη αυτή, θα έλεγε κανείς ότι ο τίτλος παίζει ρόλο τόσο σημαντικό όσο και η ονομασία ενός εμπορικού προϊόντος ή το μοτίβο μιας διαφημιστικής εκστρατείας…

Η σημασία του τίτλου γίνεται ακόμη μεγαλύτερη σήμερα που διαδίδεται όλο και περισσότερο η μηχανογραφική ταξινόμηση των δημοσιευμάτων. Η ταξινόμηση αυτή βασίζεται σε λέξεις-κλειδιά του τίτλου. Π.χ. αν ένα άρθρο τιτλοφορείται: "Πρόσμειξη σεληνιακού εδάφους σε θρεπτικά διαλύματα για την ταχύτερη ανάπτυξη αζωτοβακτηρίων", η μηχανογραφική ταξινόμησή του θα γίνει πιθανότατα με βάση τις λέξεις σεληνιακό έδαφος, θρεπτικά διαλύματα, αζωτοβακτήρια. Άρα ο συγγραφέας πρέπει κατά τη σύνταξη του τίτλου να περιλαμβάνει τις κατάλληλες λέξεις-κλειδιά, που να δείχνουν καθαρά το περιεχόμενο του άρθρου. Μερικά περιοδικά επιτρέπουν την παράθεση συμπληρωματικών λέξεων-κλειδιών κάτω από την περίληψη, όταν οι σημαντικές αυτές λέξεις συμβαίνει να μην περιλαμβάνονται στον τίτλο".

(Π. Α. Γεράκης, Α. Γ. Σφήκας, Το ερευνητικό δημοσίευμα,
Θεσσαλονίκη, 1973, σ. 4)

Άσκηση:

▶Από ένα επιστημονικό περιοδικό συζητήστε και σχολιάστε τους τίτλους των εργασιών, κυρίως κατά πόσον είναι ελκυστικοί ή τυπικοί.

Περίληψη

Καλό είναι μια εργασία που έχει κάποια έκταση να συνοδεύεται και από την περίληψή της. Η περίληψη, συνηθίζουν να λένε, είναι η μικρογραφία της εργασίας. Σ' αυτήν ο αναγνώστης θα ανατρέξει μετά τον τίτλο, για να διαπιστώσει χωρίς χρονοτριβή το σκοπό, το περιεχόμενο, τα αποτελέσματα / συμπεράσματα της εργασίας ή κατά πόσο αυτή ανταποκρίνεται στα ενδιαφέροντά του. Γι' αυτό θα πρέπει να είναι σύντομη, περιεκτική, πληροφοριακή. Την περίληψη τη βρίσκουμε άλλοτε στην αρχή μιας εργασίας, μετά τον τίτλο, και άλλοτε στο τέλος. Παράλληλα η περίληψη είναι μια ευκαιρία για επανέλεγχο της ερευνητικής εργασίας.

Άσκηση:

▶α) Συζητήστε τις αρετές μιας περίληψης, β) Συντάξτε μια περίληψη της εργασίας "Ο πνευματικός άνθρωπος: απόπειρα ορισμού και κοινωνικού προσδιορισμού του" (βλ. και τη σχετική ενότητα για την περίληψη στο βιβλίο "Έκφραση -Έκθεση για το Λύκειο" τ. Β'). Τον αριθμό των λέξεων θα τον προσδιορίσετε εσείς, έχοντας υπόψη ότι μια περίληψη δεν πρέπει να έχει τίποτε περιττό, όπως δεν πρέπει να παραλείπει τίποτε αναγκαίο, για να είναι αποτελεσματική και να ανταποκρίνεται στον επικοινωνιακό της ρόλο.

Παραπομπές και (υπο)σημειώσεις

Συνηθισμένες είναι σε μια εργασία και οι παραπομπές, καθώς και οι (υπο)σημειώσεις. Από αυτές οι πρώτες, οι παραπομπές, αποδίδουν απόψεις τρίτων, αν και κάποτε αποδίδουν και απόψεις του ίδιου του συγγραφέα, ενώ οι (υπο)σημειώσεις αποδίδουν απόψεις συνήθως του ίδιου του συγγραφέα. (Υπο)σημειώσεις πάντως και παραπομπές μπορούν να μπουν: α) στο τέλος της σελίδας (υποσέλιδες), β) στο τέλος κάθε κεφαλαίου, γ) στο τέλος της εργασίας. Όχι όμως μεικτά. Δεν επιτρέπεται δηλαδή στην ίδια εργασία άλλες από τις παραπομπές και από τις (υπο)σημειώσεις να μπαίνουν στο τέλος της σελίδας, άλλες στο τέλος ενός κεφαλαίου και άλλες στο τέλος της εργασίας.

Τα στοιχεία πάλι της παραπομπής πρέπει να καταγράφονται με τέτοιο τρόπο, ώστε να παραπέμπουν τον αναγνώστη στην πηγή, με τη μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια και συντομία.

Παραδείγματα:

α) Όταν η παραπομπή γίνεται σε εργασία που δημοσιεύεται σε περιοδικό, τα στοιχεία παρατίθενται συνήθως με την ακόλουθη σειρά:

• το όνομα, το πατρώνυμο, το επώνυμο του συγγραφέα (κόμμα)·
• ο τίτλος της εργασίας, όπως ακριβώς είναι στο περιοδικό (κόμμα)·
• τα στοιχεία της έκδοσης, δηλαδή ο τίτλος του περιοδικού, όπου δημοσιεύεται η εργασία, ο αριθμός του τόμου, ο χρόνος της έκδοσης·
• η σελίδα ή οι σελίδες.

Παράδειγμα:

•Κ. Θ. Δημαράς, "Δύο ακόμη αθησαύριστα απόγραφα του Ρωσσαγγλογάλλου", Ο Ερανιστής 3 (1965), σ. 1-11.

β) Όταν η πηγή είναι βιβλίο, η παράθεση των στοιχείων συνηθίζεται έτσι:

• το όνομα, το πατρώνυμο και το επώνυμο του συγγραφέα (κόμμα)·
• ο τίτλος του βιβλίου. (Τον υπότιτλο, αν υπάρχει, τον παραθέτουμε μετά από τελεία)·
• τα στοιχεία της έκδοσης μέσα σε παρένθεση συνήθως·
• η σελίδα ή οι σελίδες.

Παράδειγμα:

•Γ. Μ. Αποστολάκης, "Το Κλέφτικο τραγούδι. Το πνεύμα και η τέχνη του". (Αθήνα, εκδ. Εστίας, 1950), σ. 108.

•Πολλοί συγγραφείς ωστόσο συνηθίζουν να ενσωματώνουν τις παραπομπές στο κείμενο της εργασίας τους, θέτοντας σε παρένθεση το όνομα του συγγραφέα, τη χρονολογία της έκδοσης του μνημονευόμενου έργου και τον αριθμό της σελίδας, όταν η παραπομπή γίνεται σε συγκεκριμένη σελίδα.

Παράδειγμα:

•"Λόγιες είναι (οι λέξεις) όσες μπήκαν τα τελευταία εκατόν πενήντα χρόνια παράλληλα με τις εκπολιτιστικές προσπάθειες των λογίων, για να εκφράσουν όλες τις έννοιες της παιδείας, των επιστημών, τεχνών, ολόκληρου του ανώτερου πολιτισμού, που έλειπαν ως τότε" (Τριανταφυλλίδης, 1941, σ. 99). "Διακρίνονται σε αρχαίες και νεόπλαστες, σε ξένα δάνεια και σε hybrides" (πβ. Dauzat 1912, σ. 113-114)*.

Βιβλιογραφία

Ο τελευταίος αυτός τρόπος παρουσίασης της παραπομπής ανταποκρίνεται σε ανάλογο τρόπο ανάγνωσης της βιβλιογραφίας. Οι πιο πάνω π.χ. παραπομπές:

•(Τριανταφυλλίδης, 1941, σ. 99)

•(Dauzat, 1912, σ. 113-114)
αντιστοιχούν στις ακόλουθες βιβλιογραφικές καταχωρίσεις στο τέλος της εργασίας ή του βιβλίου:

•Τριανταφυλλίδης, Μ., 1941. Νεοελληνική Γραμματική. Εν Αθήναις.

•Dauzat, Α., 1912. La Philosophie du langage. Paris.

Αυτό σημαίνει ότι στο βιβλιογραφικό κατάλογο (βιβλιογραφία), που καταχωρίζεται αλφαβητικά στο τέλος της εργασίας, τα στοιχεία της κάθε παραπομπής παρατίθενται έτσι:**

• Επώνυμο συγγραφέα (κόμμα)
• αρχικά μικρών ονομάτων (κόμμα)
• τίτλος έργου (τελεία)
• έτος έκδοσης (τελεία)
• αριθμός έκδοσης, εφόσον δεν είναι η πρώτη έκδοση (τελεία)
• εκδοτικός οίκος (κόμμα)
• τόπος έκδοσης (κόμμα)
• αριθμός σελίδων.

Παράδειγμα:

•Ανδριώτης, Ν.Π., 1992³. Ετυμολογικό λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη (σελ. 436).

•Bally, Dh., 1926. Le langage et la vie. Paris.

•Βλαστός, Π., 1931. Συνώνυμα και συγγενικά. Αθήνα.

•Σεφέρης, Γ., 1962. Δοκιμές. Εκδ. Φέξη, Αθήνα (σελ. 454).

Όπως ήδη σημειώσαμε, η βιβλιογραφία *** καταχωρίζεται συνήθως στο τέλος της εργασίας και μπορεί να περιλαμβάνει τα συγκεκριμένα βιβλία που χρησιμοποιήσαμε στην εργασία ή ορισμένα βασικά βιβλία που αναφέρονται στο θέμα. Πρέπει πάντως να αποφεύγουμε την παράθεση / συσσώρευση στο χώρο της βιβλιογραφίας πηγών τις οποίες δε χρησιμοποιήσαμε.

Άσκηση:

▶Σχολιάστε τις παραπομπές και τη βιβλιογραφία της εργασίας "Ο πνευματικός άνθρωπος". Αναζητήστε ακόμη εργασίες με κάθε είδους παραπομπές και σχολιάστε κατά πόσο εφαρμόζονται σ' αυτές όσα έχετε μάθει σχετικά με τον τρόπο καταχώρισης μιας παραπομπής.

Χρήσιμη πληροφορία. Στις παραπομπές συχνά γίνεται χρήση κάποιων λέξεων και κάποιων συντομογραφιών. Οι πιο συνηθισμένες από αυτές είναι οι ακόλουθες:

α) Στο ίδιο.

Η συντομογραφία αυτή χρησιμοποιείται, όταν παραπέμπουμε σε πηγή (βιβλίο, χωρίο) στην οποία παραπέμψαμε πιο πάνω. Έτσι αποφεύγουμε την επανάληψη όλων των στοιχείων της παραπομπής. Π.χ.:

•Κ.Θ. Δημαράς, Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, Αθήνα 1975, σ. 62.

•στο ίδιο, σ. 75 (Αυτό σημαίνει ότι η παραπομπή γίνεται ακόμη στο Δημαρά, αλλά στη σελίδα 75).

β) ό.π. (=όπως παραπάνω).

Χρησιμοποιείται κι αυτή, η συντομογραφία, όταν παραπέμπουμε διαρκώς στην ίδια πηγή.
π.χ.:

•Γ. Αποστολάκης, Το κλέφτικο τραγούδι, Αθήνα 1950, σ. 5.

•Γ. Αποστολάκης, ό.π., σ. 190.

γ) χ.χ. (=χωρίς χρονολογία).

π.χ. "Ομήρου Οδύσσεια μετά σχολίων υπό Κ. F. Ameis και ερμηνείας υπό Α. Ξ. Καραπαναγιώτου, Εκδόσεις Δημ. Ν. Παπαδήμα, Αθήνα, χ.χ."

Πίνακες και σχεδιαγράμματα

Μπορούν ακόμη οι εργασίες να περιέχουν πίνακες, σχεδιαγράμματα, χάρτες, γραφικές παραστάσεις και άλλο εικονογραφικό υλικό, με το οποίο οι συγγραφείς - ερευνητές προσπαθούν να καταστήσουν πιο κατανοητά και πιο πειστικά τα δεδομένα της έρευνάς τους. Μερικά από αυτά ακολουθούν πιο κάτω.

Άσκηση / δραστηριότητα στην τάξη:

▶Μελετήστε και συγκρίνετε τον πίνακα II (κατανομή 300 μαθητών κατά βαθμίδα κοινωνικής τάξης) με τις αντίστοιχες γραφικές παραστάσεις (ακιδωτό διάγραμμα και κυκλικό τομέα) ως προς τα μέσα που χρησιμοποιούν και ως προς την αποτελεσματικότητά τους. Μπορείτε λ.χ. να πείτε ποιο από τα τρία στοιχεία (ο πίνακας, το ακιδωτό διάγραμμα, ο κυκλικός τομέας) είναι περισσότερο εκφραστικό / ελκυστικό / ευκολονόητο / σύντομο / αποτελεσματικό;

ΠΙΝΑΚΑΣ II
ΚΑΤΑΝΟΜΗ 300 ΜΑΘΗΤΩΝ ΚΑΤΑ ΒΑΘΜΙΔΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΤΑΞΗΣ

Κοινωνική Τάξη	Απόλυτη συχνότητα	Σχετική συχνότητα
		%
Ανώτερη	60	20
Μέση ανώτερη	120	40
Μέση κατώτερη	90	30
Κατώτερη	30	10
Σύνολο	300	100

Τα στοιχεία του πίνακα II μπορούν να παρασταθούν με μορφή ακιδωτού διαγράμματος και κυκλικού τομέα. Π.χ.

Γραφική παράσταση (ακιδωτό διάγραμμα και κυκλικός τομέας) της κατανομής της κοινωνικής τάξης των τριακοσίων μαθητών του πίνακα II.

(Κ. I. Τσιμπούκης, Τρόποι συγγραφής μιας επιστημονικής εργασίας,
Αθήνα 1986, σελ. 70-71)

Καταχώριση της βιβλιογραφίας

α) Όταν ένα βιβλίο δεν έχει συγγραφέα, τοποθετείται με βάση το όνομα του εκπαιδευτικού ιδρύματος ή του εκδοτικού οίκου, ο οποίος έκανε την έκδοση.

β) Όταν λείπουν και τα στοιχεία της έκδοσης, η εργασία ταξινομείται με βάση την πρώτη κύρια λέξη του τίτλου.

γ) Όταν η εργασία είναι γραμμένη από δύο ή τρεις συγγραφείς, γράφονται τα ονόματα όλων. Η εργασία ταξινομείται με βάση το επώνυμο του φερόμενου ως πρώτου συγγραφέα και ακολουθούν τα ονόματα του άλλου ή των άλλων.

Συνηθίζεται κατά την καταχώριση του δεύτερου ή και του τρίτου συγγραφέα να προηγείται το όνομα και να ακολουθεί το επώνυμο.

δ) Όταν έχουν χρησιμοποιηθεί δύο ή περισσότερες εργασίες του ίδιου συγγραφέα, καταχωρίζεται το επώνυμο και το όνομά του με την πρώτη εργασία και στις επόμενες αντικαθίσταται με μια συνεχή γραμμή έξι διαστημάτων περίπου. Οι εργασίες του ίδιου συγγραφέα τοποθετούνται με αλφαβητική σειρά και με βάση την πρώτη κύρια λέξη του τίτλου τους. Οι εργασίες, που έγραψε ο συγγραφέας της παραπάνω περίπτωσης, με την συνεργασία άλλου ή άλλων συγγραφέων ταξινομούνται μετά από εκείνες τις οποίες έγραψε μόνος του.

ε) Όταν ένα βιβλίο είναι γραμμένο από περισσότερους των τριών συγγραφέων, καταχωρίζεται μόνο το ονοματεπώνυμο του πρώτου συγγραφέα και ακολουθείται από τη συντομογραφία «κ.ά.».

στ) Όταν δε δίνεται το όνομα του συγγραφέα, αλλά είναι δυνατό να εννοηθεί από άλλες πηγές, μπαίνει μέσα σε αγκύλες ή εισαγωγικά.

ζ) Όταν ο συγγραφέας γράφει με ψευδώνυμο και είναι γνωστό το πραγματικό του όνομα, μπορεί να προστεθεί και αυτό μέσα σε εισαγωγικά ή αγκύλες.

η) Όταν μια εργασία είναι συλλογή διαφόρων συγγραφέων, για την ταξινόμησή της χρησιμοποιείται το όνομα του συλλέκτη ή του εκδότη με μια επεξηγηματική ένδειξη μέσα σε παρένθεση· π.χ. I. Σιδέρης (εκδ.)

(K. I. Τσιμπούκης, Τρόπος συγγραφής μιας επιστημονικής εργασίας,
β' έκδοση, Αθήνα 1986, σελ. 73-74)