Έκφραση Έκθεση (Γ΄ Λυκείου) - Βιβλίο Μαθητή (Εμπλουτισμένο)
Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής, Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα
Εικόνα

Διάρθρωση και συγγραφή της εργασίας

Αφού συγκεντρώσουμε και ελέγξουμε το υλικό μας, σχεδιάζουμε ένα λεπτομερειακό διάγραμμα (αρχιτεκτονικό σχέδιο) της εργασίας. Το ονομάζουμε λεπτομερειακό, για να το ξεχωρίσουμε από το βασικό διάγραμμα, το κατευθυντήριο, που το καταρτίζουμε από την πρώτη στιγμή που αρχίζουμε την εργασία μας και πάνω στο οποίο καταγράφονται οι βασικές θέσεις ή τα ερωτήματα του θέματος που ερευνούμε. Έτσι η εργασία μας κατευθύνεται και προσανατολίζεται και η διερεύνηση των πηγών γίνεται πιο αποτελεσματική. Το πρώτο, λοιπόν, βασικό διάγραμμα μας οδηγεί στο λεπτομερειακό, κι εκείνο πάλι ενδέχεται να μας οδηγήσει σ' ένα άλλο και σ' ένα άλλο, ανάλογα πάντα με το υλικό που συγκεντρώνεται κάθε φορά, ώσπου υλικό και διάγραμμα να πάρουν την οριστική τους μορφή.

Άσκηση:

Μελετήστε και σχολιάστε το κείμενο που ακολουθεί:

"Με τη λέξη διάρθρωση εννοούμε την αρχιτεκτονική παρουσίαση της εργασίας. Εννοούμε ακριβώς τη θεμελιακή, τη σταδιακή επεξεργασία και, τελευταία, την κατάληξη σε συμπεράσματα είτε από τον ίδιο το συγγραφέα - ερευνητή είτε από τον αναγνώστη, αφού βέβαια ο ίδιος ο συγγραφέας τού δώσει τη δυνατότητα να προβεί στη συναγωγή συμπερασμάτων.

Ο συγγραφέας πρέπει να σκεφτεί πολύ νωρίς, ποια θα είναι η διάρθρωση της εργασίας του, χωρίς βέβαια να είναι και το πρώτο του μέλημα. Όπως ο τίτλος και ο υπότιτλος, έτσι και η διάρθρωση της εργασίας βγαίνει και προχωρεί παράλληλα με την πρόοδο των εργασιών της έρευνας και αλλάζει μορφή διαδοχικά. Το υλικό που μαζεύτηκε πια και βρίσκεται τοποθετημένο άτακτα στους διάφορους φακέλους και υποφακέλους, σε δελτία και σε σημειώσεις, πρέπει να ταξινομηθεί κατά διάφορες κατηγορίες σ' ένα ενιαίο σύνολο. Δηλαδή να χωριστεί σε μέρη, σ' ένα γενικό και σ' ένα ειδικό, σε διάφορα τμήματα και κεφάλαια, και ακόμη και σε υποδιαιρέσεις. Στο τέλος μπαίνουν τα συμπεράσματα, που δεν είναι βέβαια και απαραίτητα, επειδή ο αναγνώστης μπορεί και μόνος του να φτάσει σ' αυτά με την κατάλληλη βοήθεια του συγγραφέα".

(Αχ. Ανθεμίδης, Jus Promovendi,* Θεσσαλονίκη 1978², σ. 60)

* Promoveo: προωθώ, προάγω

Μετά τη συγκέντρωση, την ταξινόμηση και τη διάρθρωση του υλικού μας μπορούμε να προχωρήσουμε στην επεξεργασία του και τη συγγραφή της εργασίας μας. Βρισκόμαστε, όπως καταλαβαίνετε, στην τελευταία φάση της δουλειάς μας. Γι' αυτό και θα πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί: ένας αδέξιος χειρισμός μας μπορεί να καταστρέψει ό,τι δημιουργήσαμε σε όλη αυτή την επίπονη πορεία της εργασίας μας.

Άσκηση:

Αναζητήστε στο κείμενο που ακολουθεί τις αρετές ενός καλού συγγραφέα-ερευνητή:

"Στην επεξεργασία του κειμένου θα φανεί η τέχνη και η ικανότητα του ερευνητή να υποτάξει το υλικό του, να το εξετάσει από κάθε πλευρά με διάφορους συλλογισμούς, επιχειρήματα και ερωταποκρίσεις.

Οι σκέψεις πρέπει να διατυπώνονται ύστερα από βάσανο σε μια λογική σειρά και να δίνουν στον αναγνώστη τα κλειδιά για την κατανόηση του προβλήματος […]

Οι αρετές που πρέπει να διέπουν τα διανοήματα του συγγραφέα – ερευνητή είναι η αλληλουχία του κειμένου, η ομοιομέρεια, η έντιμη και λεπτή στάση του απέναντι στους άλλους, η προσπάθεια να καθορίζει με σαφήνεια τις έννοιες. Και πάνω απ' όλα αρετή ενός έργου είναι η προσήλωση στο καθήκον να βρίσκει και να παρουσιάζει την αλήθεια.

Αντίθετα, η συγγραφή με αλαζονεία, η χρησιμοποίηση ανοίκειων φράσεων, η προχειρότητα και η επιπολαιότητα […], η νόθη παρουσίαση ξένων ιδεών για δικές του, ακόμη η διαστροφή των απόψεων τρίτων […], η εριστική διάθεσή του, η χρησιμοποίηση λέξεων που δεν είναι δόκιμες, σοφισμάτων κ.ά., θα οδηγήσουν χωρίς άλλο το συγγραφέα σε απογοητεύσεις, διότι ο αναγνώστης δε θα του συγχωρήσει ποτέ την προσπάθεια να τον ξεγελάσει και ν' αλλοιώσει απόψεις και σκέψεις άλλων […]

Τι πρέπει λοιπόν να γίνει; Η απάντηση είναι απλή. Σιγά σιγά και με περίσκεψη θα διατυπωθούν οι συλλογισμοί για κάθε ερώτημα. Συχνά αποδείχνεται ότι ο συγγραφέας δεν ακολουθεί το "μίτο της Αριάδνης", αλλά το δρόμο της πλάνης. Τότε πρέπει να επανεξεταστεί το υλικό που δε χρησιμοποιήθηκε ακόμη. Πρέπει να επιμείνει στο πνεύμα της αδιάκοπης συνέχισης και εξέτασης των προβλημάτων.

Ακόμη θα προστρέξει ο συγγραφέας σε εμπειρότερους συγγραφείς ή στους καθοδηγητές του, για να ζητήσει συμβουλές για την εργασία του.

Εικόνα

Ο ερευνητής πρέπει να είναι αυστηρός με τον εαυτό του […] Συνήθως δεν πετούμε εύκολα τον κόπο, χωρίς να δοκιμάσουμε αίσθημα οδύνης […]

Όταν αρχίζει η συγγραφή, εάν γράφει χειρόγραφο κείμενο, είναι καλό να χωρίσει τη σελίδα σε δύο μέρη, έτσι ώστε να δοθεί η ευκαιρία για σημειώσεις στο περιθώριο κάθε στιγμή. Καλύτερο θα ήταν ακόμη ν' ασχολείται στην αρχή ο συγγραφέας με βραχυλογίες και σκαριφήματα και όχι αμέσως με δόκιμο λόγο. Όταν, όμως, διασταυρωθούν οι σκέψεις του, ύστερα από έλεγχο, τότε πια είναι απαραίτητη η σταθερή διατύπωση του κειμένου".

(Αχ. Ανθεμίδης, ό.π., σελ. 65-67)

Χαρακτηριστικά του επιστημονικού λόγου

Η εργασία μας ωστόσο δεν είναι ακόμη έτοιμη. Για να αποκτήσει την τελική μορφή της, θα πρέπει, παράλληλα με όσα εκθέσαμε (συγκέντρωση του υλικού, ταξινόμηση, εκτίμηση, καταγραφή κτλ.), να της δώσουμε τίτλο, να ετοιμάσουμε περίληψη του περιεχομένου της, να παραθέσουμε κατάλογο των πηγών της. Για όλα αυτά όμως, καθώς και για τα άλλα στοιχεία (παραπομπές, πίνακες, γραφικές παραστάσεις κτλ.) που ολοκληρώνουν μια εργασία, αν και δεν είναι πάντοτε όλα αναγκαία, θα κάνουμε λόγο πιο κάτω.

Εικόνα