Έκφραση Έκθεση (Β΄ Λυκείου) - Βιβλίο Μαθητή (Εμπλουτισμένο)
Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής, Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα
Εικόνα

Οι αναφορικες προτάσεις


Γραμματική Νέας Ελληνικής Α΄, Β΄, Γ΄ Γυμνασίου Αναφορικές προτάσεις [πηγή: Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Γυμνασίου]

Οι αναφορικές είναι από τα είδη των προτάσεων που χρησιμοποιούνται συχνά τόσο στην απλή όσο και στη διαδοχική υπόταξη.

Διακρίνονται σε ονοματικές αναφορικές προτάσεις οι οποίες εισάγονται με αναφορικές αντωνυμίες και χρησιμοποιούνται συνήθως ως ονόματα, δηλαδή, ως υποκείμενα, αντικείμενα, ονοματικοί προσδιορισμοί (επεξήγηση, παράθεση, κτλ.) και σε επιρρηματικές αναφορικές προτάσεις οι οποίες εισάγονται με αναφορικά επιρρήματα ή με άλλους αναφορικούς επιρρηματικούς προσδιορισμούς και προσδιορίζουν ένα επίρρημα ή άλλο επιρρηματικό προσδιορισμό μιας πρότασης (ΝΕΣ, σ. 148-151).

Προσπαθήστε να εντοπίσετε τις αναφορικές προτάσεις στην κριτική του Β. Βαρίκα, και να τις διακρίνετε σε ονοματικές και επιρρηματικές.

Μια άλλη διάκριση των αναφορικών προτάσεων είναι σε προσδιοριστικές, που είναι αναγκαίοι προσδιορισμοί της προηγούμενης πρότασης, και σε παραθετικές/προσθετικές, που δεν αποτελούν απαραίτητο συμπλήρωμα της πρότασης.

Για παράδειγμα, η πρόταση «που υπαινίσσεται» είναι ονοματική και προσδιοριστική, ενώ η πρόταση «όπου και διαδραματίζονται τα σημαντικότερα συμβεβηκότα του βιβλίου» είναι επιρρηματική και παραθετική. (Βλέπε «Νεοελληνική Γλώσσα για το Γυμνάσιο», Τεύχος Γ').

Γράψτε τρία παραδείγματα στα οποία οι αναφορικές προτάσεις την πρώτη φορά να είναι προσδιοριστικές και τη δεύτερη παραθετικές. Παράδειγμα:

  1. Πέταξαν τα φρούτα που είχαν σαπίσει (είχαν σαπίσει όλα τα φρούτα και τα πέταξαν)·
  2. Πέταξαν τα φρούτα, που είχαν σαπίσει (είχαν σαπίσει μερικά και αυτά μόνο πέταξαν).

Παρατηρήστε τώρα τις αλλαγές που γίνονται με τη μετατροπή στο νόημα, στον επιτονισμό και στη στίξη.

 

Εικόνα

Στις αναφορικές προτάσεις μια ονοματική προσδιοριστική μπορεί να ξεχωρίζει από μία ονοματική παραθετικη με βάση τα ακόλουθα κριτήρια:

  1. στίξη· οι παραθετικές προτάσεις χωρίζονται από τον ονοματικό όρο στον οποίο αναφέρονται με κόμμα, η και με πιο έντονα σημάδια στίξης, όπως παύλες, παρενθέσεις κτλ. Αντίθετα οι προσδιοριστικές ακολουθούν χωρίς κόμμα τον ονοματικό όρο που προσδιορίζουν.
  2. επιτονισμός· οι προσδιοριστικές διαβάζονται μαζί με τον όρο στον οποίο αναφέρονται, ενώ οι παραθετικές διαβάζονται χωριστά, με διαφορετικό τόνο φωνής.
  3. σημασιολογικό κριτήριο/νόημα· είναι και το πιο αξιόπιστο για να γίνει με βεβαιότητα η διάκριση ανάμεσα στις προσδιοριστικές και παραθετικές προτάσεις (το κόμμα μπορεί εύκολα να παραλειφθεί από αβλεψία η να προστεθεί από άγνοια): οι πληροφορίες που περιέχει η παραθετική πρόταση παρουσιάζονται ως ξεχωριστές και δευτερεύουσες ως προς το περιεχόμενο του προσδιοριζόμενου όρου. Αντίθετα η προσδιοριστική πρόταση αποτελεί απαραίτητο συμπλήρωμα του όρου που προσδιορίζει, καθώς αποτελούν μαζί ένα νόημα αδιαίρετο.

Προσπαθήστε τώρα να ξεχωρίσετε στην κριτική του Β. Βαρίκα μερικές προσδιοριστικές και μερικές παραθετικές προτάσεις.

Να συμπληρώσετε τα κενά των φράσεων με τις αναφορικές αντωνυμίες (που, οποίος, εμπρόθετο οποίος,α,ο κτλ.) ή και με τα αναφορικά επιρρήματα που λείπουν. Προσθέστε κόμμα πριν από το κενό, όπου νομίζετε ότι η αναφορική πρόταση είναι παραθετική.

  • Με τον ορισμό ___________ δίνει ο συγγραφέας, εξαιρεί από την τάξη των ποιητάρηδων μια άλλη κατηγορία λαϊκών τραγουδιστών _______  είναι απλώς φορείς δημοτικών τραγουδιών, και αντικρούει με πειστικό τρόπο τις παλαιότερες απόψεις άλλων μελετητών ___________ τους θεωρούσαν και αυτούς ποιητάρηδες.
  • Συγγραφέας είναι εκείνος _________ η γλώσσα αποτελεί το πρώτο, το κυρίαρχο πρόβλημα. (Τ. Σινόπουλος)
  • Σ' ένα πρόσφατο έργο του ο μεγάλος Άγγλος ιστορικός της τέχνης E. H. Grombrich παρωδώντας τις τεχνοκριτικές ________ συχνά δημοσιεύονται και στα πιο έγκυρα περιοδικά, δίνει ένα δείγμα γραφής μιας τέτοιας κριτικής ________ ο κενός βερμπαλισμός μάταια προσπαθεί να καλυφθεί κάτω από μια ψευδοφιλοσοφική και ακατανόητη φρασεολογία, με αμφίβολους τεχνικούς ή αισθητικούς όρους, με νεολογισμούς φραστικούς __________  προδίνουν την προσπάθεια να επιδειχτεί ανύπαρκτη γνώση και πνευματική ενημέρωση. (Μ. Ανδρόνικος)
  • Ο κριτικός στο πρώτο στάδιο θα αφομοιωθεί με το αντικείμενό του, θα γίνει ένα μαζί του, θα βρει όλους τους τρόπους ____ θα κατορθώσει να εισχωρήσει, να κάνει μια ένωση (μια θεουργία) του αντικειμένου ________ μελετάει με τον εαυτό του. (Κ. Θ. Δημαράς)