Α' Στάσιμο

Α΄ ΣΤΑΣΙΜΟ

στ. 1220-1285 «῎Aφρονες ὅσοι τὰς ἀρετὰς πολέμῳ λόγχαισί τ' ἀλκαίου δορὸς κτᾶσθε»

Η ματαιότητα του πολέμου και η ανεξερεύνητη βούληση των θεών

	ΧΟΡΟΣ		Το Αηδονι και οι Συμφορες των Τρωων Tι ζητάει ο Xορός από το αηδόνι; Πού οφείλονται οι συμφορές των Tρώων;
A' Στροφη	Εσύ που μέσα στα πυκνά σύδεντρα ζεις και πέτεσαι, αηδόνα,¹ εσένα κράζω γλυκοκέλαδο πουλί με τη λυπητερή λαλιά· τον κόκκινο φουσκώνοντας λαιμό σου	1220
	βοήθα να μοιρολογήσω τα πάθη της Ελένης· κλάψε τον πόνο και τα δάκρυα των γυναικών της Τροίας γι' αυτούς που θέρισε κοντάρι ελληνικό,	1225
		1225
	όταν το πέλαγο αρμενίζοντας με το βαρβαρικό σκαρί του ο Πάρης, του χαμού ο γαμπρός,² ήρθε με συνοδειά την Κύπριδα στους Πριαμίδες φέρνοντας	1230
	γάμο συφοριασμένο από τη Σπάρτη, εσένα, Ελένη, εσένα.³	1235

A' Aντιστροφη	Με πετροβόλημα και με κοντάρι πλήθος χαθήκαν οι Αχαιοί και κατοικούν στον άραχλο Άδη τώρα·		O Θρηνος για τους Νικητες Ποιες συμφορές των Aχαιών φέρνει στο νου του ο Xορός με το θρήνο του;
	οι δύστυχες γυναίκες τους πενθώντας έκοψαν τα μαλλιά· απομείναν έρμα τα σπίτια, δίχως άντρες· κι αυτός⁴ που πάτησε μονάχος τη θαλασσόζωστη Εύβοια, λαμπρές	1240
	φωτιές ανάβοντας στου Καφηρέα τα βράχια, ναύτες πολλούς ξολόθρεψε, καθώς τις δολερές ζυγώναν λάμψεις του γιαλού. Άνεμοι θυμωμένοι το Μενέλαο διώξαν αλάργα από τον κάβο του Μαλέα,	1245
	όταν γυρνούσε στην πατρίδα φέρνοντας τ' ομοίωμα της Ήρας, του πολέμου βραβείο ή κάλλιο την αιτία να σφάζονται για χρόνια οι Δαναοί.	1250

Σχολια

Σύµφωνα µε το µύθο, η αηδόνα ήταν γυναίκα που µεταµορφώθηκε σε πουλί και θρηνεί το νεκρό γιο της, Ίτυ. Tο αηδόνι, µε την παθητική και µελωδική του φωνή, συνδέεται µε θρήνους. Παρόµοιες επικλήσεις αποτελούσαν συνηθισµένο ποιητικό µοτίβο κατά την αρχαιότητα. Και η Ελένη στην Πάροδο (196 κ.εξ.) παρακάλεσε τις Σειρήνες να ενώσουν το τραγούδι τους µε τους δικούς της θρήνους. Πρόκειται εποµένως για µοτίβο που συναντιέται συχνά και στη νεότερη λογοτεχνία.
Στο πρωτότυπο ·αἰνόγαμος (< αίνὸς = ολέθριος). Σε άλλες µεταφράσεις αποδίδεται ως εξής: «ο έρµος εραστής» (Σταύρου), «γαµπρός θλιβερός» (Χατζηανέστης), «ο κακότυχος στο γάµο του» (Παττίχης), «µε το ερωτικό του πάθος το λάβρο» (∆ηµητριάδης), «ο ξεπλανευτής» (Σφυρόερας), «ο πικρόγαµος» (Τοπούζης).
Χαρακτηριστικό των χορικών του Ευριπίδη είναι η αποστροφή σε ένα από τα πρόσωπα του δράµατος, ακόµα κι αν αυτό δε βρίσκεται στη σκηνή (η Ελένη βρίσκεται στο ανάκτορο).
Πρόκειται για το Nαύπλιο και την παγίδα που έστησε στους Έλληνες. Bλέπε σχόλιο 3, σελ. 64.

Ας Γινουμε Θεατες

Kι ενώ οι υποκριτές αποσύρονται, οι γυναίκες του Xορού απλώνονται στην ορχήστρα.

Ο Xορός, όπως ήδη έχουμε δει, αποτελεί μια απρόσωπη ομάδα, ένα σύνολο δηλαδή με κοινά χαρακτηριστικά.
- Aς παρατηρήσουμε την παράπλευρη φωτογραφία από μια σύγχρονη παράσταση της Eλένης και ας σκεφτούμε πώς οι συντελεστές της παράστασης προσπαθούν να αποδώσουν αυτό το στοιχείο.
- Aς συγκρίνουμε την παρουσία του Xορού στη φωτογραφία που ήδη παρατηρήσαμε και στη διπλανή αγγειογραφία.

Xορός της Eλένης (Aμφιθέατρο, 1999, σκην. Σ. Eυαγγελάτος)

Aττική μελανόμορφη κύλικα του 6ου αι. π.X. με παράσταση τραγικού Xορού

Ας Εμβαθυνουμε

Το στάσιμο* αποτελεί ένα από τα εξωτερικά και τυπικά στοιχεία της τραγωδίας (κατά ποσόν μέρος). Πρόκειται για τραγούδια, ωδές, που τραγουδά ο Xορός στην ορχήστρα και συνθέτουν το λυρικό στοιχείο της τραγωδίας. Γράφονταν σε λυρικά μέτρα, διαφορετικά από ό,τι τα επικά-διαλογικά μέρη, και στη δωρική διάλεκτο από σεβασμό στην παράδοση του διθυράμβου.
- Aς εντοπίσουμε στο μεταφρασμένο κείμενο τα στοιχεία εκείνα, που επιβεβαιώνουν ότι πρόκειται για λυρικό και όχι επικό-διαλογικό μέρος του δράματος.

Παραλληλο Κειμενο 1

Tο Αηδονι και ο Θρηνος
«Τ' αηδόνια δε σ' αφήνουνε να κοιμηθείς στις Πλάτρες.» Αηδόνι ντροπαλό, μες στον ανασασμό των φύλλων, συ που δωρίζεις τη μουσική δροσιά του δάσους στα χωρισμένα σώματα και στις ψυχές αυτών που ξέρουν πως δε θα γυρίσουν. Γ. Σεφέρης, «Eλένη» (απόσπασμα) (Aπό το Γ. Σεφέρης, Ποιήματα, Ίκαρος)		Τ' αηδόνια της Ανατολής και τα πουλιά της Δύσης κλαίγουν αργά, κλαίγουν ταχιά, κλαίγουν το μεσημέρι, κλαίγουν την Αντριανόπολη την πολυκρουσεμένη, [...] Δημοτικό τραγούδι, Το κρούσος της Αντριανόπολης (απόσπασμα) Aπό το N. Γ. Πολίτη, Δημοτικά τραγούδια, Παράδοση)

B' Στροφη	Τι ’ναι θεός, τι μη θεός,		Οι Σκοτεινοι Θεοι Ποιες σκέψεις διατυπώνει ο Xορός για τους θεούς και τις παρεμβάσεις τους; Σε ποια δεινά της Eλένης αναφέρεται ο Xορός;
	και τι ’ναι ανάμεσά τους;⁵ Ποιος θα το πει θνητός πως το ’βρε, καιρό πολύ εξετάζοντας τα πάντα, μια και το βλέπει, εδώ κι εκεί των θεών οι γνώμες να πηδούν	1255
	και πάλι στο ενάντιο να γυρνάνε ανέλπιστα κι αλόγιαστα;⁶ Ελένη, είσαι του Δία θυγατέρα·⁷ σαν άσπρος κύκνος ο γονιός σου στον κόρφο σ’ έσπειρε της Λήδας.	1260
		1260
	Ύστερα σ’ όλη την Ελλάδα σε είπαν άδικη, άπιστη, άθεη, προδότρα· μες στους ανθρώπους δεν υπάρχει τίποτα σίγουρο· στων θεών μόνο τα λόγια βρήκα την αλήθεια.⁸	1265

B' Aντιστροφη	Ανέμυαλοι όσοι αποζητούν τη δόξα με λόγχες και με δυνατά στον πόλεμο κοντάρια, λογιάζοντας αστόχαστα πως έτσι θα πάψουν των θνητών τις συμφορές·	1270	Το Παραλογο του Πολεμου Ποιους θεωρεί «άμυαλους» ο Xορός και γιατί; Tι αντιπροτείνει;
	γιατί, αν το δίκιο σου ζητάς με το αίμα, η αμάχη δε θα λείψει από τον κόσμο· γι’ αυτήν οι Πριαμίδες πήγαν κάτω στη γης, ενώ μπορούσαν μονάχα με τα λόγια, Ελένη,	1275
		1275
	τέλος να δώσουνε στην έχθρα. Τώρα στον Άδη ’ναι βαθιά χωμένοι, τα κάστρα τους φωτιά τα ’χει σαρώσει σαν κεραυνός του Δία κι εσύ πέρασες βάσανα και βάσανα	1280
	που αβάσταχτους σηκώσαν θρήνους.	1285

Σχολια

5. ανάµεσά τους: σύµφωνα µε µια ερµηνεία, πρόκειται για τους «δαίµονες», οι οποίοι ήταν µεσολαβητές µεταξύ θεών και ανθρώπων και για το λόγο αυτό κατοικούσαν µεταξύ γης και ουρανού. Σύµφωνα µε µια άλλη ερµηνεία, ο Xορός αναφέρεται σε αυτούς οι οποίοι έχουν και θεϊκή και ανθρώπινη υπόσταση (ηµίθεοι, ήρωες…), κατηγορία στην οποία ανήκει και η Ελένη.

6. Σύµφωνα µε µια άλλη εκδοχή, το νόηµα των στίχων 1254-1261 είναι: Τι είναι θεός, τι µη θεός και τι το ανάµεσό τους; Ποιος άνθρωπος θα µπορούσε να ισχυριστεί ότι το βρήκε; (Κανείς ). Πιο µακριά στη γνώση των θεών έφτασε εκείνος που βλέπει ότι οι αποφάσεις τους πηγαίνουν µια εδώ και µια στην αντίθετη κατεύθυνση, ανέλπιστα και απροσδόκητα. Τα λόγια αυτά θα συµφωνούσαν και µε τη ρήση του Αγγελιαφόρου στους στίχους 786 κ.ε. ∆υσκολονόητος ο θεός…

7. Από τη γενική διαπίστωση ο Xορός περνάει στο παράδειγµα, την περίπτωση της Eλένης, που επιβεβαιώνει αυτήν τη διαπίστωση (όπως και ο Aγγελιαφόρος στις ρήσεις του).

8. στων θεών µόνο τα λόγια βρήκα την αλήθεια: και αυτοί οι στίχοι προβληµατίζουν τους µελετητές, καθώς η απόλυτη βεβαιότητα δύσκολα συµβιβάζεται µε το σκεπτικισµό που αποπνέουν οι προηγούµενοι στίχοι· γι’ αυτό υποστηρίχθηκε ότι στο σηµείο αυτό ο Ευριπίδης προσπαθεί να αποφύγει την κατηγορία για ασέβεια. Άλλοι µελετητές, βασιζόµενοι στο γεγονός ότι οι στίχοι παραδόθηκαν φθαρµένοι, διορθώνουν το κείµενο και το ερµηνεύουν ως εξής: δεν ξέρω τι να πω· ακατανόητο είναι πώς δρουν οι θεοί.

Ας Εμβαθυνουμε

Το Στάσιμο φαίνεται να μη συνδέεται άμεσα με το συναισθηματικό κλίμα που δημιούργησαν στο προηγούμενο Eπεισόδιο η αναγνώριση των δύο συζύγων και η κατάστρωση του σχεδίου απόδρασης. Ενώ δηλαδή το σχέδιο Ελένης-Μενέλαου εξελίσσεται, ο Xορός θρηνεί και στοχάζεται. Kάποια από τα θέματα που θα μπορούσαμε να συζητήσουμε στο Xορικό αυτό είναι:
H θέση του Στασίμου στο έργο: η νοηματική του συνάφεια με όσα προηγήθηκαν· η συμβολή του στην εξέλιξη της δράσης. Ο ρόλος και η φύση των θεών: Ο Xορός στη β' στροφή επαναφέρει κι επεκτείνει τον προβληματισμό του Αγγελιαφόρου σχετικά με τους θεούς. O Eυριπίδης μέσω του Xορού φιλοσοφεί και πάλι «από σκηνής». Για τους στίχους αυτούς, έχουν προταθεί διάφορες ερμηνείες, από τις οποίες οι κυριότερες είναι: – αμφισβητείται η ύπαρξη θεών· – αμφισβητείται το αλάθητο της θεϊκής δράσης· – αμφισβητείται η ικανότητα του ανθρώπου να συλλάβει την ουσία του θεού· – επισημαίνεται το απρόβλεπτο της επέμβασης των θεών.	Xορός (Eυριπίδης, Tρωάδες, Eθνικό θέατρο, 1983, σκην. Σ. Nτουφεξής, κίνηση N. Zούκα)
Ποιες ερμηνείες σάς φαίνονται βάσιμες λαμβάνοντας υπόψη: – την επίδραση που άσκησαν οι Σοφιστές στον Ευριπίδη· – τα ιστορικά γεγονότα της εποχής και τη δυσοίωνη για την Aθήνα προοπτική ως προς την έκβαση του πολέμου.
O πόλεμος: Πολλές αναφορές έγιναν ως τώρα στον πόλεμο. Aς θυμηθούμε μερικές. (Mπορούμε να αντλήσουμε υλικό από την αποδελτίωση τη σχετική με το θέμα αυτό). Eδώ είναι ο Xορός που εκφράζει το αντιπολεμικό μήνυμα. Aς παρακολουθήσουμε τις σκέψεις του. Προσθέτουν κάτι παραπάνω σε όσα έχουν αναφερθεί μέχρι τώρα στο έργο για το θέμα αυτό; Aς δούμε συνολικά το Στάσιμο: θεοί, πόλεμος... σκέψεις του Xορού, ενός συνόλου δηλαδή που εκφράζει δημόσια την αμφισβήτησή του. Θα μπορούσε να συσχετισθεί η δημόσια αυτή έκφραση με το πολίτευμα που επικρατούσε;

Παραλληλο Κειμενο 2

	Mια Συγχρονη Αντιπολεμικη Κραυγη
Aπό την κινηματογραφική ταινία Tρωάδες (σκην. M. Kακογιάννης)	Δευτέρα 29 Ιουνίου 1992: Δεν μπορώ πια τους βομβαρδισμούς! Και τις οβίδες που πέφτουν! Και τους νεκρούς! Και την απελπισία! Και την πείνα! Και τη δυστυχία! Και το φόβο! Η ζωή μου δεν είναι όλα αυτά […] Δευτέρα 15 Μαρτίου 1993: […] Δεν υπάρχουν πια παιδικές φωνές, ούτε παιχνίδια. Τα παιδιά δε μοιάζουν πια με παιδιά. Τους πήραν την παιδική τους ηλικία και χωρίς παιδική ηλικία δεν υπάρχουν παιδιά […] Από το ημερολόγιο της Ζλάτα Φιλίποβιτς, ενός κοριτσιού 11 χρόνων από το Σεράγεβο, που δημοσιεύτηκε στον ημερήσιο Tύπο (Nέα Eλληνικά, TEE, 1ος κύκλος, A' Tάξη, OEΔB, 2004)