Ευριπίδη "Ελένη" (Δραματική Ποίηση Γ' Γυμνασίου) - Βιβλίο Μαθητή (Εμπλουτισμένο)

ΕΞΟΔΟΣ

στ. 1653-1778 «῾Eλένη [...] βέβηκ' ἔξω χθονὸς»

 Έτσι τελειώνει αυτή η ιστορία

1η ΣKHNH (στ. 1653-1778)

 

 

ΑΓΓΕΛΙΑΦΟΡΟΣ

Σε βρίσκω, αφέντη,1 για κακό μαντάτο·
παράξενα στ' αλήθεια έργα θ' ακούσεις.2

 

H Eισοδος
του Αγγελιαφορου

  • Ποια είδηση φέρνει στο Θεοκλύμενο;

  • Πώς εκείνος αντιδρά;

ΘΕΟΚΛYΜΕΝΟΣ

Τι τρέχει;

1655

ΑΓΓ.

Ψάξε να βρεις άλλη γυναίκα τώρα,3
γιατί έφυγε απ' τη χώρα πια η Ελένη.

 

ΘΕO.

Πώς; Περπατώντας ή έβγαλε φτερούγες;4

 

ΑΓΓ.

Ο Μενέλαος την πήρε με καράβι·
αυτός που ήρθε και σου είπε το χαμό του.

1660

ΘΕO.

Ω! λόγια φοβερά κι απίστευτα. Όμως
με τι πλεούμενο έχει αυτή ξεφύγει;

 

 

 

ΑΓΓ.

Μ' εκείνο που έδωσες στον ξένο· οι ναύτες,
για να το ξέρεις, ήτανε δικοί σου.5

 

 

 

ΘΕO.

Πώς; Θέλω να μάθω·6 δεν πιστεύω
να νίκησε ένας μόνο πλήθος ναύτες,
που πήγαν στο γιαλό μαζί με σένα.7

1665

 

 

 

ΑΓΓ.

Αφήνοντας η Ελένη το παλάτι,
κατέβαινε στη θάλασσα, με βήμα

 

 

 

 

βαρύ κι αργό τον άντρα της θρηνώντας8
που ζωντανός κοντά της ήταν όμως.
Σα φτάσαμε όλοι στο καραβοστάσι,
τραβήξαμε ένα πλοίο της Σιδώνας
μεγάλο κι αταξίδευτο, πενήντα

1670

H Αγγελικη Ρηση:
Τα Νεα
απο το Λιμανι

Ποιες είναι οι πρώτες κινήσεις

  • των ναυτών;

  • της Eλένης;

 

κουπιά, πενήντα πάγκους είχε. Τότε
πέσαμε στη δουλειά· κατάρτι ο ένας
στεριώνει, τα κουπιά προσδένουν άλλοι,
σιάζουν τ' άσπρα πανιά και το τιμόνι
στη θέση του καλά το συναρμόζουν.

1675

 

 

Κι ενώ δουλεύαμε έτσι, στ' ακρογιάλι,
θαρρείς κι αυτό περίμεναν,9 προβάλλουν
Έλληνες, του Μενέλαου συντρόφοι,
κουρέλια απ' το ναυάγιο φορώντας,
καλοί στην όψη, αλλά γεμάτοι λέρα.

 

1680

 

 

 

 

 

Σχολια

  1. Ο Aγγελιαφόρος συναντά το Θεοκλύµενο, ο οποίος βγαίνει από το παλάτι και περιµένει την Eλένη, καθώς υπολογίζει ότι πλησιάζει η ώρα να επιστρέψει.

  2. Ο Aγγελιαφόρος δε λαµβάνει υπόψη του το Χορό ούτε ρωτάει πού είναι ο βασιλιάς, όπως συµβαίνει σε άλλες τραγωδίες, αλλά απευθύνεται αµέσως στο βασιλιά, τον οποίο συναντά τυχαία στην πύλη του ανακτόρου.

  3. ΘΕO: Τι τρέχει; ΑΓΓ: Ψάξε να βρεις άλλη γυναίκα τώρα. Στο πρωτότυπο πρόκειται για ένα µόνο στίχο που µοιράζεται σε δύο υποκριτές, φαινόµενο που ονοµάζεται αντιλαβή.

  4. Η κατάπληξη του Θεοκλύµενου είναι τόσο µεγάλη, ώστε δυσκολεύεται να πιστέψει τον Aγγελιαφόρο· γι' αυτό µε έκδηλη ειρωνεία ρωτά πράγµατα που είναι αδύνατα: να έφυγε η Ελένη πεζή ή να πέταξε; ∆ε διανοείται ότι ο ίδιος πρόσφερε το µέσο φυγής στην Ελένη.

  5. Με την έµφαση στο δεύτερο ενικό πρόσωπο, ο Aγγελιαφόρος µέµφεται έµµεσα τον ίδιο το βασιλιά.

  6. Ο Θεοκλύµενος, εξαιτίας της δυσπιστίας του, από τη µια χάνει πολύτιµο χρόνο για την καταδίωξη των ηρώων µας και από την άλλη δίνει την ευκαιρία στον Aγγελιαφόρο να αρχίσει την αγγελική ρήση του.

  7. Στο ερώτηµα του βασιλιά κρύβεται η απειλή εναντίον και του Aγγελιαφόρου, γιατί επέτρεψαν σε ένα µόνο άνθρωπο να τους νικήσει.

  8. Ο Aγγελιαφόρος µάς µεταφέρει το κλίµα µιας τελετουργίας.

  9. Οι σύντροφοι του Μενέλαου είχαν πάρει οδηγίες από τον A΄ Aγγελιαφόρο, το γέροντα υπηρέτη του Mενέλαου.

Ας Γινουμε Θεατες

Το τραγούδι του Χορού δε μείωσε την αγωνία των θεατών.... Άραγε τα κατάφεραν η Ελένη και ο Μενέλαος;

  • Σ' αυτό το κλίμα της έντονης προσμονής μπαίνει από τη δεξιά πάροδο ένα νέο πρόσωπο, ο Aγγελιαφόρος.
    • Από πού έρχεται;
    • Πώς καταλαβαίνουμε ποιος είναι;
  • Παρατήρησε τους δυο Aιγύπτιους Aγγελιαφόρους της σελίδας αυτής.
    • Ποιος είναι πιο κοντά στον Aγγελιαφόρο που φαντάζεσαι εσύ διαβάζοντας το κείμενο;

Αιγύπτιος Aγγελιαφόρος (Σ. Βόκοβιτς, Εθνικό Θέατρο, 1977, σκην. Α. Σολομός)

Αιγύπτιος Aγγελιαφόρος (Σ. Βόκοβιτς, Εθνικό Θέατρο, 1977, σκην. Α. Σολομός)

Αγγελιαφόρος και Θεοκλύμενος (φωτογραφία από την παράσταση 1977)[πηγή: Ψηφιακό Αρχείο Εθνικού Θεάτρου]Αγγελιαφόρος και Θεοκλύμενος (φωτογραφία από την παράσταση 1962)[πηγή: Ψηφιακό Αρχείο Εθνικού Θεάτρου]

Ας Εμβαθυνουμε

  • Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη η τραγωδία είναι «μίμησις πράξεως σπουδαίας καὶ τελείας». Οι θεατές θα πρέπει λοιπόν στην Έξοδο* να δουν την ολοκλήρωση του μύθου, δηλαδή της ιστορίας μας.
    • Ας θυμηθούμε ποιες είναι οι εκκρεμότητες του έργου, οι οποίες θα πρέπει να διευθετηθούν στην Έξοδο. Σε ποιες από αυτές αναφέρεται η αγγελική ρήση;
  • Πριν από την εκτενή αγγελική ρήση υπάρχει ένας σύντομος διάλογος ανάμεσα στον Aγγελιαφόρο και το Θεοκλύμενο. Ας δούμε:
    • Πώς παρουσιάζει την είδηση ο Aγγελιαφόρος; Πώς αντιδρά ο Θεοκλύμενος;
    • Η αντίδρασή του δικαιολογείται ;

Θεοκλύμενος – Αιγύπτιος Αγγελιαφόρος (Σ. Μαβίδης – Γ. Κροντήρης, Αμφιθέατρο, 1999, σκην. Σ. Ευαγγελάτος)

Θεοκλύμενος – Αιγύπτιος Αγγελιαφόρος (Σ. Μαβίδης – Γ. Κροντήρης, Αμφιθέατρο, 1999, σκην. Σ. Ευαγγελάτος)

Παραλληλο Κειμενο 1

Αγγελος Κακων

[Ο Αγγελιαφόρος αναγγέλλει στο βασιλιά των Tαύρων, Θόαντα, ότι έπεσε θύμα δόλου και η Ιφιγένεια δραπέτευσε με τον Ορέστη, τον αδελφό της, κλέβοντας από το ναό το ιερό άγαλμα της θεάς.]

ΑΓΓ.

 [...] άκου πρώτα
αυτά που επείγουν· η κοπέλα που είχε
των βωμών τη φροντίδα, η Ιφιγένεια,
πάει έξω από τη χώρα με τους ξένους
της θεάς κρατώντας τη σεβάσμια εικόνα·
κι αυτά τα καθαρίσματα ήταν δόλος.

ΘO.

Τι; Ποια πνοή σ' αυτό την έχει σπρώξει;
ΑΓΓ. Θα ξαφνιαστείς: να σώσει τον Ορέστη.
ΘO. Ποιον Oρέστη; Tο γιο της Τυνδαρίδας;
ΑΓΓ. Ναι, που η θεά είχε δω για θύμα ορίσει.
ΘO. Θάμα! Πιο δυνατή πού να 'βρω λέξη;

 

Eυριπίδης, Iφιγένεια στη χώρα των Tαύρων,
στ. 1312-1321 (μτφρ. Θ. Σταύρου)
(Aπό το Tραγωδίες του Eυριπίδη,
Bιβλιοπωλείον της «Eστίας»)

 

Αυτός, μόλις τους είδε, τους φωνάζει
με λυπημένη τάχα τη φωνή του:
«Κακόμοιροι, πώς φτάσατε εδώ πέρα;
Το ελληνικό σας πλοίο έχει βουλιάξει;
Τον πεθαμένο γιο του Ατρέα μαζί μου

1685

H Αφιξη
των Συντροφων
του Μενελαου

  • Mε ποιο τέχνασμα ο Mενέλαος ανεβάζει τους συντρόφους στο καράβι;

  • Ποιο πρόβλημα προκύπτει και πώς αντιμετωπίζεται;

 

θα θέλατε να θάψετε; Η Ελένη,
τάφο αδειανό θα του προσφέρει».10 Εκείνοι,
κάνοντας πως δακρύζουν, στο καράβι
προχώρησαν, τις προσφορές βαστώντας
που θα 'ριχναν στη θάλασσα.11 Yποψίες

1690

 

μας έζωσαν και μουρμουρίζαμε όλοι
πως ήτανε πολλοί οι καινούριοι ξένοι.
Στα λόγια σου πιστοί σωπαίναμε όμως·
μας είχανε μπερδέψει οι προσταγές σου12
που όριζαν αρχηγό στο πλοίο εκείνον.

1695

 

 

Εύκολα αυτά τα βάλαμε στο σκάφος·
ωστόσο ο ταύρος στύλωσε τα πόδια·
μούγκριζε κυκλοστρέφοντας τα μάτια,
εκύρτωνε τη ράχη του κοιτώντας
μέσ' απ' τα κέρατά του μ' άγριο βλέμμα,

1700

 

 

 

 

 

 

μην αφήνοντας κανέναν να τον πιάσει.13
Τότε ο Μενέλαος φώναξε. «Της Τροίας
οι κουρσευτές εσείς, στους δυνατούς σας
ώμους τον ταύρο αυτόν με μιας σηκώστε,
καθώς είναι συνήθεια των Ελλήνων,14

1705

 

 

 

 

 

 

και φέρτε τον στην πλώρη για σφαχτάρι
του πεθαμένου». Σύγκαιρα το ξίφος
τράβηξε.15 Αυτοί γοργά στην προσταγή του
τον ταύρο αρπούν και μες στο πλοίο τον φέρνουν.
Χαϊδεύοντας το κούτελο του αλόγου

1710

 

 

 

 

 

 

και το λαιμό,16O Μενέλαος γαλήνια
το ανέβασε. Όταν φορτωθήκαν όλα,
πατώντας αλαφρά στα σκαλοπάτια,
μπήκε στερνή και κάθισ' η Ελένη·

 

1715

 

 

 

 

Σχολια

10. Κανονικά ο Μενέλαος θα έπρεπε πρώτα να περιµένει την απάντηση στο ερώτηµά του και µετά να τους ζητήσει να τον βοηθήσουν στην προσφορά των κτερισµάτων. Όµως µ' αυτό τον τρόπο είναι σαν να τους κλείνει το µάτι και να τους εκθέτει έµµεσα τη µηχανή σωτηρίας.

11. Οι σύντροφοι του Μενέλαου µεταφέρουν τις προσφορές, που οι Αιγύπτιοι είχαν τοποθετήσει στην ακτή.

12. Ο Θεοκλύµενος είχε δώσει αυστηρές εντολές στους ναύτες του να υπακούουν στις διαταγές του Μενέλαου. Η τυφλή δηλαδή υπακοή τους στο βασιλιά τούς εµπόδισε να κάνουν αυτό που θεωρούσαν σωστό και θα εξασφάλιζε τα συµφέροντά του.

13. Η άρνηση του ζώου να οδηγηθεί στο χώρο της θυσίας ήταν κακός οιωνός.

14. Αν ο ταύρος ήταν ήρεµος, συνηθιζόταν στην αρχαία Ελλάδα να τον οδηγούν στον τόπο της θυσίας δυο νέοι κρατώντας τον από τα κέρατα. Αν όµως αντιδρούσε, τότε, όπως επιβεβαιώνεται από αρχαίες επιγραφές, µεγαλόσωµοι νέοι ορµούσαν στον ταύρο, τον σήκωναν στους ώµους τους και τον οδηγούσαν στο βωµό, για να αποτραπεί ο κακός οιωνός.

15. O Mενέλαος τραβά το ξίφος του, γιατί πρόκειται να θυσιάσει τον ταύρο ή για να εµφυσήσει ενθουσιασµό στους συντρόφους του. Παράλληλα ετοιµάζεται για τη στιγµή της επίθεσης εναντίον των Aιγύπτιων ναυτών.

16. Αναφέρεται σε άλογο που µάλλον προοριζόταν για θυσία. Σε αυτή την περίπτωση µπορούµε να υποθέσουµε ότι χάθηκε κάποιος στίχος που αναφερόταν στο άλογο, το οποίο ο Θεοκλύµενος είχε προτείνει εναλλακτικά αντί του ταύρου στο στίχο 1378.

Ας Γινουμε Θεατες

  • Άλλη μια εκτενής ρήση, που, καθώς αφήνει τους θεατές να φαντάζονται αυτά που ακούν και όχι να τα βλέπουν με τα ίδια τους τα μάτια, θεωρείται στοιχείο αντιθεατρικό.
    • Με ποιους εκφραστικούς τρόπους (κίνηση, χειρονομίες, φωνή) μπορεί ο ηθοποιός που υποδύεται τον Aγγελιαφόρο να κρατήσει ζωντανό το ενδιαφέρον των θεατών;
    • Το κείμενο τον βοηθά;

A' Αγγελιαφόρος (Ν. Τσακίρογλου, Ευριπίδης, Φοίνισσες, Εθνικό Θέατρο, 1980, σκην. Α. Μινωτής)

A' Αγγελιαφόρος (Ν. Τσακίρογλου, Ευριπίδης, Φοίνισσες, Εθνικό Θέατρο, 1980, σκην. Α. Μινωτής)

B' Αγγελιαφόρος (Γ. Παρτσαλάκης, Ευριπίδης, Φοίνισσες, Εθνικό Θέατρο, 1980, σκην. Α. Μινωτής)

B' Αγγελιαφόρος (Γ. Παρτσαλάκης, Ευριπίδης, Φοίνισσες, Εθνικό Θέατρο, 1980, σκην. Α. Μινωτής)

Ας Εμβαθυνουμε

  • Ο αγγελιαφόρος αποτελεί ένα δευτερεύον πρόσωπο στην αρχαία ελληνική τραγωδία και έχει πάντα την ίδια αποστολή.
    • Ποια είναι αυτή η αποστολή; Aς λάβουμε υπόψη μας ότι στην αρχαία τραγωδία κατά κανόνα δε γίνεται αλλαγή σκηνικού (ενότητα τόπου).
    • Αντλώντας στοιχεία και από τον προηγούμενο «Aγγελιαφόρο» (στ. 667-686), ας επισημάνουμε κάποια χαρακτηριστικά του προσώπου αυτού και, ειδικότερα, ας δούμε τι τον διαφοροποιεί από τους βασικούς ήρωες του έργου.
  • Ο Aγγελιαφόρος αφηγείται μέσα από τη δική του οπτική γωνία γεγονότα, στα οποία και ο ίδιος συμμετείχε.
    • Πώς το καταλαβαίνουμε αυτό;
    • Τι κερδίζει, τι χάνει έτσι η αφήγηση;

Παραλληλο Κειμενο 2

O Aγγελιαφορος στο Αρχαιο Δραμα

Ακόμη κι αν ο Άγγελος δεν είναι γενικά ντυμένος με φανταχτερά ρούχα, έχει μια σπουδαία αποστολή: να ανακοινώσει με τη μεγαλύτερη σαφήνεια γεγονότα που συνέβησαν εκτός σκηνής, να κάνει τους θεατές να συμμετάσχουν συναισθηματικά σε συμβάντα στα οποία δεν ήταν παρόντες. Σε αυτόν πέφτει το βάρος της κατεξοχήν απαγγελίας, της αφήγησης που αντικαθιστά την πράξη και που γι' αυτόν ακριβώς το λόγο πρέπει να είναι ακριβής, επιμελημένη στις λεπτομέρειες. [...] Ίσως προέβλεπε έναν συγκεκριμένο τόνο στη φωνή κι έναν συγκεκριμένο ρυθμό στην αφήγηση. Και δεδομένου ότι η ρήση του αγγελιαφόρου συνδέεται συχνά και εκουσίως με την επική παράδοση, θα ήταν λογικό να σκεφτεί κανείς ότι χρησιμοποιούσε ένα ύφος υψηλής ρητορικής. Ωστόσο δεν αποκλείεται η πιθανότητα να εξέφραζε την αγωνία και την ταραχή του αφηγητή και συνεπώς οι φράσεις ίσως εκφέρονταν κατά τρόπο πιο κομματιαστό, λιγότερο ρέοντα.

U. Albini
(Aπό το U. Albini, Προς Διόνυσον, Tο θέατρο στην Aθήνα των κλασικών χρόνων, μτφρ. Λένια Tζαλλήλα,
Eκδόσεις του Eικοστού Πρώτου)

 

δίπλα της ο Μενέλαος που τον λέγαν

 

 

 

νεκρό· δεξιά κι αριστερά του οι άντρες
πλάι πλάι σταθήκαν ισομοιρασμένοι,17
κρύβοντας μες στα ρούχα τα σπαθιά τους·
στου κελευστή18 το πρόσταγμα, οι φωνές μας
γεμίσαν τ' ακρογιάλι· ο τιμονιέρης,

1720

 

 

 

 

 

 

σαν ξανοιχτήκαμε, ρωτάει: «Ξένε,
πιο μέσα θ' αρμενίσουμε ή καλά είναι;
Εσύ 'σαι στο καράβι ο κυβερνήτης».
Εκείνος αποκρίθηκε. «Καλά είναι».
Και παίρνοντας το ξίφος πάει στην πλώρη

1725

 

 

 

 

 

 

για τη θυσία· ως έσφαξε τον ταύρο,
για το νεκρό δε μίλησε καθόλου,
προσευχόταν19 έτσι: «Ω! Ποσειδώνα,
που κατοικείς στο πέλαο το γαλάζιο,
κι εσείς σεβάσμιες κόρες του Νηρέα,

1730

Η Θυσια

  • Σε ποιους προσεύχεται ο Mενέλαος; Tι ζητά;

 

φέρτε μας ζωντανούς στα περιγιάλια
του Ναύπλιου τη γυναίκα μου κι εμένα».20
Κι έπεφτε ορμητικά μέσα στο κύμα,
καλός οιωνός, το αίμα για τον ξένο.21
Τότε φώναξε κάποιος: «Προδοσία,

1735

 

 

 

 

 

 

μας έχει ξεγελάσει ο καπετάνιος.
Πρόσταξε, κελευστή, γυρνάτε πίσω,
στρέψε το δοιάκι22 στη στεριά». Πατώντας
το σκοτωμένο ταύρο, στους δικούς του
κράζει ο Μενέλαος. Βλαστάρια της Ελλάδας,23

1740

 

 

H Mαχη

  • Πώς αντιλαμβάνονται την πλεκτάνη οι Aιγύπτιοι ναύτες;

  • Πώς αντιδρούν;

 

τι αργείτε; Μπρος, σκοτώστε τους βαρβάρους,
πετάχτε τους στη θάλασσα σφαγμένους».
Μα ο κελευστής24 στους ναύτες του φωνάζει
τ' αντίθετα. «Σηκώστε όποιο κοντάρι
βρεθεί μπροστά σας, σπάστε σεις τους πάγκους,

1745

 

απ' τους σκαρμούς ξελύστε τα κουπιά σας,
και των εχθρών ματώστε τα κεφάλια».

 

 

1750

 

 

Σχολια

17. Η Ελένη κάθεται στο κέντρο του σκάφους, δίπλα στο Μενέλαο, ενώ οι σύντροφοι κάθονται πλάι στους Aιγύπτιους κωπηλάτες.

18. Στα πλοία της αρχαιότητας υπήρχε ένας κελευστής, ένας δηλαδή άντρας που έδινε το κέλευσμα (την εντολή) για το τράβηγµα των κουπιών έτσι, ώστε όλοι οι κωπηλάτες να κωπηλατούν ταυτόχρονα. Το κέλευσµα το έδινε µε αυλό, τύµπανο ή µε τη φωνή του (ωόπ – σύµφωνα µε τον Αριστοφάνη). Οι κωπηλάτες µε τη σειρά τους επαναλάµβαναν ρυθµικά ό,τι έλεγε ο κελευστής.

19. Ήταν έθιµο την προσευχή να κάνει ο ίδιος ο βασιλιάς, είτε θυσίαζε στο στρατόπεδό του είτε στο ανάκτορο.
Θυσία και προσευχή του Χρύση [πηγή: Β΄ Γυμνασίου, Αρχαία Ελληνικά (μτφρ.) Ομήρου «Ιλιάδα», Ψηφιακό Σχολείο]

20. Στο σηµείο αυτό αποκαλύπτεται η ταυτότητα και οι πραγµατικοί σκοποί του Μενέλαου.

21. Θεωρούσαν καλό οιωνό γι' αυτόν που πρόσφερε τη θυσία το να πέσει ορµητικά µέσα στο κύµα το αίµα του σφάγιου, γιατί έτσι φαινόταν ότι οι θεοί αποδέχονταν τη θυσία του.

22. Tο δοιάκι είναι µοχλός που χρησιµοποιείται για την περιστροφή του πηδαλίου στα πλοία.

23. Πρβ. την προτροπή στους Πέρσες του Αισχύλου (στ. 402): «Ὦ παῖδες Ἑλλήνων, ἴτε…» (Εµπρός, παιδιά των Ελλήνων…)
Πολεμική προτροπή: Αισχύλος «Πέρσες» 402-7

24. Τώρα την πρωτοβουλία από τη µεριά των Αιγυπτίων παίρνει ο κελευστής.

Ας Γινουμε Θεατες

  • Αν μπορούσαμε να δούμε να διαδραματίζονται στη σκηνή όσα αφηγείται ο Aγγελιαφόρος...
    • Ποιο θα ήταν το σκηνικό;
    • Ποιες δυσκολίες θα συναντούσε η παρουσίαση της δράσης στη θεατρική σκηνή;
  • Aς υποθέσουμε ότι σε μια σύγχρονη παράσταση ο σκηνοθέτης, θέλοντας να πρωτοτυπήσει, προσθέτει μια κινηματογραφική οθόνη που αναπαριστά τα όσα αφηγείται ο Aγγελιαφόρος.
    • Τι θα έχανε και τι θα κέρδιζε η παράσταση από αυτή την καινοτομία;

Ας Εμβαθυνουμε

  • Ακούς τη διήγηση του Aγγελιαφόρου: Οι ήρωές μας νικούν τους αντιπάλους τους ύστερα από μια σκληρή μάχη.

    • Πώς δικαιολογείται η λεπτομερής αυτή διήγηση σε ένα έργο, που μέχρι τώρα έχουν ειπωθεί τόσο πολλά εναντίον του πολέμου;

    • Πώς θα αισθάνονταν οι Αθηναίοι θεατές ακούγοντάς την;

  • Στους στίχους που μελετάμε είναι η τελευταία φορά που παρακολουθούμε, έστω και έμμεσα, τους δύο βασικούς ήρωες, την Ελένη και το Μενέλαο. Τώρα είναι η πιο κατάλληλη στιγμή να φέρουμε στο νου μας την εικόνα που είχαμε σχηματίσει γι' αυτούς ως εδώ. Διαφοροποιείται τελικά αυτή η εικόνα; Συμπληρώνεται ή ανατρέπεται;

Ελένη (Λ. Τασοπούλου, Αμφιθέατρο, 1999, σκην. Σ. Ευαγγελάτος)

Ελένη (Λ. Τασοπούλου, Αμφιθέατρο, 1999, σκην. Σ. Ευαγγελάτος)

Ελένη (A. Λαδικού, K.Θ.B.E., 1982, σκην. A. Bουτσινάς)

Ελένη (A. Λαδικού, K.Θ.B.E., 1982, σκην. A. Bουτσινάς)

Mενέλαος (Λ. Bογιατζής, Θέατρο του Nότου, 1996, σκην. Γ. Xουβαρδάς)

Mενέλαος (Λ. Bογιατζής, Θέατρο του Nότου, 1996, σκην. Γ. Xουβαρδάς)

Mενέλαος (Λ. Bογιατζής, Θέατρο του Nότου, 1996, σκην. Γ. Xουβαρδάς)

Mενέλαος (Λ. Bογιατζής, Θέατρο του Nότου, 1996, σκην. Γ. Xουβαρδάς)

Παραλληλο Κειμενο 3

Σκηνες Βιας στην Αρχαια Τραγωδια

Γεγονός παραμένει ότι στις σωζόμενες τραγωδίες η βία και ο φόνος συμβαίνουν κατά κανόνα «εκτός σκηνής»: λείπουν οι συναρπαστικές μονομαχίες και τα αιμοδιψή θεάματα. Ερμηνείες του φαινομένου αναζητήθηκαν σε θρησκευτικές απαγορεύσεις (ταμπού) ή στις δυσκολίες που συνεπαγόταν ο περιορισμένος αριθμός των ηθοποιών· όποια όμως κι αν είναι η αρχή αυτής της συνήθειας, η διατήρησή της αντανακλά, ακόμα μια φορά, την τάση που είχαν οι αρχαίοι να εμπιστεύονται τη φαντασία τους πιο πολύ παρά το θέαμα· το αφτί παρά το μάτι.

H. C. Baldry
(Aπό το H. C. Baldry, Tο τραγικό θέατρο στην αρχαία Eλλάδα, μτφρ. Γ. Xριστοδούλου, Λ. Xατζηκώστα, Kαρδαμίτσα)

 

Όλοι πετάχτηκαν ορθοί, βαστώντας
σπαθιά απ’ τη μια μεριά, ξύλα απ’ την άλλη·25
το πλοίο γέμισε αίμα κι η Ελένη

 

  • Ποια η συμμετοχή του Mενέλαου και της Eλένης στη συμπλοκή;

 

τους κέντριζε απ’ την πρύμνα. «Πού είναι η δόξα
της Τροίας; Ελάτε, δείξτε στους βαρβάρους
τη δύναμή σας». Στην ορμή του αγώνα
σωριάζονται, ξανά σηκώνονται άλλοι
κι άλλους βλέπεις νεκρούς. Αρματωμένος

1755

 

 

 

 

εκοίταζε ο Μενέλαος ολούθε
κι όπου έβλεπε να σπάζουν οι δικοί του,
έτρεχε εκεί βαστώντας το σπαθί του26
και μας ανάγκαζε έτσι να πηδάμε
στο πέλαγο, ώσπου τέλος το καράβι

1760

 

 

 

 

 

 

άδειασε από τους ναύτες σου. Κατόπι
στον τιμονιέρη πάει και τον προστάζει
να βάλει πλώρη ολόισα στην Ελλάδα.27
Σηκώσαν τα πανιά κι αγέρας πρίμος
φύσηξε αμέσως.28 Φύγαν απ’ τη χώρα.

1765

 

H Σωτηρια
του Αγγελιαφορου

  • Πώς γλίτωσε ο Aγγελιαφόρος; Ποια συμβουλή δίνει στο Θεοκλύμενο;

 

Γλίτωσα εγώ το θάνατο, κρυμμένος
δίπλα στην άγκυρα βουτάω στο κύμα·29
με βρήκε ένας ψαράς εξαντλημένο
και μ’ έβγαλε στ’ ακρόγιαλο, έτσι φέρνω
σε σένα το μαντάτο ετούτο.

1770

 

Αν δείχνειςμια δυσπιστία στα πάντα μυαλωμένη,
για τους θνητούς είναι αρετή μεγάλη.30

1775

 

 

XOPOΣ

Δε θα το πίστευα ποτέ, μπροστά μας
να ’ναι ο Μενέλαος και να μας ξεφύγει.31

 

 

 

 

 

Σχολια

25. Άρα η µάχη ήταν άνιση, αφού οι Έλληνες είχαν όπλα, ενώ οι Aιγύπτιοι ξύλα. Τονίζεται εδώ από τον Aιγύπτιο Aγγελιαφόρο η γενναιότητα των Αιγυπτίων, που δεν παραδόθηκαν στην υπέρτερη δύναµη, αλλά αντιστάθηκαν µε γενναιότητα.

26. Η νίκη αυτή οφείλεται στο Μενέλαο· η «αριστεία» του Μενέλαου θυµίζει σκηνή από την Ιλιάδα. Η ειρωνεία προκύπτει από το γεγονός ότι ο Μενέλαος νικά τους Αιγυπτίους µε τα όπλα που του έδωσε ο βασιλιάς τους, ο Θεοκλύµενος.

27. Ο Aγγελιαφόρος έµεινε κρυµµένος, όταν όλοι οι άλλοι είχαν πηδήξει στη θάλασσα και γι’ αυτό γνωρίζει αυτές τις λεπτοµέρειες.

28. Ο πρίµος αέρας στα πανιά είναι καλός οιωνός· εποµένως οι θεοί άκουσαν τη δέηση του Μενέλαου.

29. Ο Aγγελιαφόρος πρέπει να δικαιολογήσει τη σωτηρία του και να αποδείξει την αλήθεια των όσων είπε, αναφερόµενος στην προσωπική του περιπέτεια.

30. Όπως συνήθως, ο Aγγελιαφόρος τελειώνει µε µια γνωµική φράση λαϊκής θυµοσοφίας, ως επιµύθιο, που θυµίζει το «η ιστορία µάς διδάσκει…».

31. Για τους στίχους αυτούς έχουν δοθεί διαφορετικές ερµηνείες, όπως: α) ο Χορός εκφράζει τη δυσαρέσκειά του, διότι ο Μενέλαος και η Ελένη τον εγκατέλειψαν, β) προσπαθεί µε αυτό τον τρόπο να δείξει ότι δε γνώριζε το σχέδιο εξαπάτησης και άρα δεν πρέπει να τιµωρηθεί από το Θεοκλύµενο. ∆εν είναι άλλωστε τυχαίο ότι η οργή του Θεοκλύµενου στρέφεται εναντίον της Θεονόης και όχι εναντίον του Χορού.

Ας Γινουμε Θεατες

  • Κατά τη διάρκεια της αγγελικής ρήσης ο Aγγελιαφόρος μονοπωλεί την προσοχή μας.
    • Ας στρέψουμε όμως για λίγο τη ματιά μας και στα υπόλοιπα πρόσωπα που βρίσκονται στο σκηνικό χώρο. Ποια είναι αυτά; Πώς φαντάζεσαι την κίνηση και την έκφρασή τους, όσο παρακολουθούν τον Aγγελιαφόρο;
  • Tώρα η ματιά μας γυρίζει στους θεατές. Ποιες αντιδράσεις μπορούμε να διακρίνουμε;

Ας Εμβαθυνουμε

  • «Mπρος, σκοτώστε τους βαρβάρους, / πετάχτε τους στη θάλασσα σφαγμένους» (στ. 1745-1746), παροτρύνει ο Μενέλαος τους συντρόφους του και οι άοπλοι βάρβαροι αντιστέκονται στους οπλισμένους Έλληνες.
    • Συμφωνεί η εικόνα αυτή με τη στερεότυπη αντίληψη της εποχής του Ευριπίδη για την υπεροχή των Ελλήνων;
    • Yπάρχουν και σήμερα ανάλογες στερεότυπες αντιλήψεις; Γίνονται από όλους αποδεκτές;
  • Το σχέδιο απόδρασης τελικά πέτυχε: οι ήρωές μας ελεύθεροι αρμενίζουν για την πατρίδα τους. Το έργο όμως δεν τελείωσε. Γιατί;

Στερεότυπες αντιλήψεις εις βάρος κοινωνικών ομάδων [πηγή: Γ΄ Γυμνασίου, Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή, Ψηφιακό Σχολείο] Εμείς και οι Άλλοι [πηγή: Νεοελληνική Γλώσσα, Γ΄ Γυμνασίου]

Iφιγένεια (κινηματογραφική ταινία, σκην. M. Kακογιάννης)

Iφιγένεια (κινηματογραφική ταινία, σκην. M. Kακογιάννης)

Παραλληλο Κειμενο 4

Eμείς και οι άλλοι (Nεοελληνική Γλώσσα Γ' Γυμνασίου)

Eμείς και οι άλλοι (Nεοελληνική Γλώσσα Γ' Γυμνασίου)

Eμεις και οι Αλλοι

[Ένας ξένος, ο Αιγύπτιος Γιούνες, σώζει το κορίτσι μιας ελληνικής οικογένειας. Η μητέρα αισθάνεται ευγνωμοσύνη όχι όμως και ο πατέρας.]

Έτσι το σώσαμε το κοριτσάκι. [...] κι όταν γύρισε ο κύρης της, ξημερώματα πια, το σπίτι ήτανε σιγυρισμένο κι όλα τα παιδιά κοιμόντουσαν σα να μην είχε γίνει τίποτα. Το γουμάρι, του κάνω, ο ξυπόλυτος που λες καμιά φορά, έσωσε το παιδί μας απόψε. Ποιος, τι; Κι όταν του είπα με το νι και με το σίγμα, τι γυρίζει και μου κάνει; – Κι άφησες αυτόν το βρωμάραπα να πάρει στην αγκαλιά του το κορίτσι μας;

Σ. Τσίρκας, Αριάγνη (απόσπασμα)
(Aπό το Σ. Tσίρκας, Aκυβέρνητες Πολιτείες, Aριάγνη, Kέδρος)

 

Στερεότυπα: Tο στερεότυπο είναι μια μονόπλευρη, υπερβολική και συνήθως προκατειλημμένη θεώρηση μιας ομάδας, φυλής ή τάξης ανθρώπων και συνήθως συνδέεται με το ρατσισμό και την προκατάληψη φύλου. Tα στερεότυπα παρουσιάζουν συχνά αντίσταση στην αλλαγή ή στη διόρθωση, ακόμα και όταν υπάρχουν ενδείξεις που τα αναιρούν· και αυτό γιατί δημιουργούν μια αίσθηση κοινωνικής αλληλεγγύης.

N. Abercrombie, S. Hill, B. Turner, Λεξικό Kοινωνιολογίας, μτφρ. A. Kάντας, Σ. Kάντας, Πατάκης