KEΦΑΛΑΙO Δ΄O ευθύς και ο πλάγιος λόγος§ 195 Ευθύς ονομάζεται ο λόγος που αποδίδει τις σκέψεις, τις επιθυμίες κτλ. ενός προσώπου όπως ακριβώς αυτές διατυπώθηκαν. Ἐγὼ καλλίστην ἡγοῦμαι εἶναι τὴν τοιαύτην ἀπολογίαν.
Βούλομαι δ’ ὑμῖν, ἔφη, καὶ ἐπιδεῖξαι ὡς δεῖ τὸ πρᾶγμα γίγνεσθαι.
Ὦ Σώκρατες, ἦ δ’ ὅς, πῶς ἐσώθης ἐκ τῆς μάχης; [ἦ δ’ ὅς : είπε αυτός]
Ὁ ῥήτωρ εἶπεν· Ἀκούσατε, ὦ ἄνδρες, διηγήματος τερπνοῦ.
N.E.: • Bρέχει έξω. • «Eλάτε», είπε, «όποτε θέλετε». § 196 Πλάγιος ονομάζεται ο λόγος κατά τον οποίο τα λόγια ενός ομιλητή μεταφέρονται σε άλλον (-ή σε άλλους) όχι αυτούσια, όπως ειπώθηκαν αρχικά, αλλά με αλλαγές στη μορφή τους λόγω της εξάρτησής τους από κάποιο λεκτικό, δοξαστικό, γνωστικό, αισθητικό, βουλητικό, ερωτηματικό κτλ. ρήμα: Μέλισσος τὸ ὂν ἄπειρον εἶναί φησιν.
Ἔλεγόν τινες ὡς γιγνώσκουσι τὸ δίκαιον.
Ἐνέχυρα ἔφην λήψεσθαι κατὰ τοὺς νόμους.
N.E.: • Λέει ότι βρέχει έξω. • Mας είπε να πάμε όποτε θέλουμε. Mετατροπή του λόγου από ευθύ σε πλάγιο § 197 Κατά τη μετατροπή του λόγου από ευθύ σε πλάγιο σημειώνονται συντακτικές αλλαγές που εξαρτώνται από το είδος και τον χρόνο του ρήματος εξάρτησης (λεκτικό, δοξαστικό κτλ., αρκτικού ή ιστορικού χρόνου), καθώς και από το είδος της πρότασης που μετατρέπεται από τον ευθύ στον πλάγιο λόγο (κύρια πρόταση κρίσης ή επιθυμίας, ευθεία ερώτηση, δευτερεύουσα πρόταση). Παράλληλα γίνονται συνήθως μεταβολές στο πρόσωπο, στα χρονικά και στα τοπικά επιρρήματα, στις προσωπικές και στις κτητικές αντωνυμίες. Πιο συγκεκριμένα: - Οι κύριες προτάσεις κρίσης μετατρέπονται σε:
- α) Ειδική πρόταση ύστερα από λεκτικά, γνωστικά ή αισθητικά ρήματα, η οποίαεκφέρεται με την έγκλιση του ευθέος λόγου, όταν το ρήμα εξάρτησης είναι κατά κανόνα αρκτικού χρόνου, ή με ευκτική του πλάγιου λόγου αντί της οριστικής, όταν το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου. Αντίθετα, διατηρούνται και ύστερα από ιστορικό χρόνο η δυνητική οριστική και η δυνητική ευκτική του ευθέος λόγου:
| EYΘYΣ ΛOΓOΣ | ΠΛAΓIOΣ ΛOΓOΣ | Οὐδὲν δεόμεθα χρημάτων.
Οὐ δίκαια πάσχομεν ὑπὸ τῶν Λακεδαιμονίων.
Κενὸς ὁ φόβος ἐστίν.
Οἱ Ἕλληνες νικῶσιν.
Ἐδυνάμην ἂν ἐγὼ σῶσαι τοῦτον.
Οὕτως ἂν μόνως ἡ εἰρήνη βεβαία γένοιτο. | Λέγουσιν ὡς οὐδὲν δέονται χρημάτων.
Ἔλεγον ὅτι οὐ δίκαια πάσχοιεν ὑπὸ τῶν Λακεδαιμονίων.
Ἔγνωσαν οἱ στρατιῶται ὅτι κενὸς ὁ φόβος εἴη.
Βασιλεὺς ἤκουσεν ὅτι οἱ Ἕλληνες νικῷεν.
Εἶπεν ὅτι ἐδύνατο ἂν σῶσαι τοῦτον.
Ἔλεγον ὅτι οὕτως ἂν μόνως ἡ εἰρήνη βεβαία γένοιτο. | - β) Ειδικό απαρέμφατο ύστερα από λεκτικά, δοξαστικά και (σπανιότερα) γνωστικά ήαισθητικά ρήματα:
| EYΘYΣ ΛOΓOΣ | ΠΛAΓIOΣ ΛOΓOΣ | Ἐθέλω τοῦ κινδύνου μετέχειν.
Ἐν μεγάλῳ κινδύνῳ ἐσμέν.
Νικόλοχος πολιορκεῖται ἐν Ἀβύδῳ. | Ἔφη ἐθέλειν τοῦ κινδύνου μετέχειν.
Ἐν μεγάλῳ κινδύνῳ ἡγοῦντο εἶναι.
Ἤκουσεν Νικόλοχον πολιορκεῖσθαι ἐν Ἀβύδῳ. | - γ) Κατηγορηματική μετοχή ύστερα από γνωστικά ή αισθητικά ρήματα:
| EYΘYΣ ΛOΓOΣ | ΠΛAΓIOΣ ΛOΓOΣ | Ἐγγύς ἐστιν Ἀλέξανδρος.
Ἀρίσταρχος ἥκει. | Σατιβαρζάνης ἔγνω ἐγγὺς ὄντα Ἀλέξανδρον.
Ὁ δ' ᾔσθετο Ἀρίσταρχον ἥκοντα. |
- Οι κύριες προτάσεις επιθυμίας μετατρέπονται σε τελικό απαρέμφατο και εξαρτώνται από ρήματα βουλητικά, κελευστικά, απαγορευτικά, ευχετικά κτλ.:
| EYΘYΣ ΛOΓOΣ | ΠΛAΓIOΣ ΛOΓOΣ | Διαβαίνετε, ὦ ὑπασπισταί, τὸν ποταμόν.
Εἴθε σὺ φίλος ἡμῖν γένοιο. | Τοὺς ὑπασπιστὰς διαβαίνειν τὸν ποταμὸν ἐκέλευσεν.
Ηὔχοντο αὐτὸν φίλον σφίσι γενέσθαι. | - Οι ευθείες ερωτήσεις μετατρέπονται σε πλάγιες ερωτήσεις, που διατηρούντην αρχική έγκλιση ύστερα από ρήμα εξάρτησης αρκτικού χρόνου, ενώ μετατρέπουν, συνήθως,την οριστική ή την απορηματική υποτακτική σε ευκτική του πλάγιου λόγου ύστερα από ρήμα εξάρτησηςιστορικού χρόνου:
| EYΘYΣ ΛOΓOΣ | ΠΛAΓIOΣ ΛOΓOΣ | Oὐκ αἰσχύνῃ τολμῶν περὶ καλῶν ἐπιτηδευμάτων διαλέγεσθαι;
Τίνος δεόμενος ἥκεις;
Παραδῶμεν Κορινθίοις τὴν πόλιν; | Ἐρωτᾷ εἰ οὐκ αἰσχύνομαι τολμῶν περὶ καλῶν ἐπιτηδευμάτων διαλέγεσθαι.
Τισσαφέρνης ἤρετο αὐτὸν τίνος δεόμενος ἥκοι.
Τὸν θεὸν ἐπήροντο εἰ παραδοῖεν Κορινθίοις τὴν πόλιν. | - Οι δευτερεύουσες προτάσεις του ευθέος λόγου παραμένουν δευτερεύουσες στον πλάγιο λόγο1. Σχετικά με την έγκλιση εκφοράς:
- α) Ύστερα από ρήμα εξάρτησης αρκτικού χρόνου διατηρούν την έγκλιση του ευθέος λόγου, ενώ γίνεται αλλαγή του προσώπου του ρήματος, αν χρειάζεται:
| EYΘYΣ ΛOΓOΣ | ΠΛAΓIOΣ ΛOΓOΣ | Βούλομαι τοῦτον παθεῖν ὧν ἄξιός ἐστι.
Οἱ ἄρχοντες, ἐπὰν αἱρεθῶσι ὑπὸ τῶν πολιτῶν, κατὰ νόμον ἄρχουσιν.
Ἵνα δ' ἔτι καὶ ἄμεινον μάθητε, τούτου ἕνεκα πλείω λέξω. | Λέγει ὅτι βούλεται τοῦτον παθεῖν ὧν ἄξιός ἐστι.
Φησὶ τοὺς ἄρχοντας, ἐπὰν αἱρεθῶσι ὑπὸ τῶν πολιτῶν, κατὰ νόμον ἄρχειν.
Λέγει ὅτι, ἵνα δ' ἔτι καὶ ἄμεινον μάθωσι, τούτου ἕνεκα πλείω λέξει. | - β) Ύστερα από ρήμα εξάρτησης ιστορικού χρόνου διατηρούν τη δυνητική οριστική ή τη δυνητική ευκτική του ευθέος λόγου, ενώ μεταβάλλουν, συνήθως, την απλή οριστική ή την υποτακτική (με ή χωρίς το αοριστολογικό ἂν) σε ευκτική του πλάγιου λόγου· στην περίπτωση αυτή το αοριστολογικό ἂν χάνεται. Aν χρειάζεται, γίνεται αλλαγή του προσώπου του ρήματος.
| EYΘYΣ ΛOΓOΣ | ΠΛAΓIOΣ ΛOΓOΣ | Οὐδὲ ναῦς ἐστιν ᾗ σωθεῖμεν ἂν φεύγοντες.
Οὐδέν μοι μέλει ὧν λέγεις.
Ἐπειδὰν δειπνήσητε, πάντες ἀναπαύεσθε. | Εἶπεν αὐτοῖς ὅτι οὐδὲ ναῦς ἦν ᾗ σωθεῖεν ἂν φεύγοντες.
Ἀπεκρίνατό μοι ὅτι οὐδὲν αὐτῷ μέλοι ὧν λέγοιμι.
Παρήγγειλαν, ἐπειδὴ δειπνήσαιεν, πάντας ἀναπαύεσθαι. |
Γενικές παρατηρήσεις - α) Στον πλάγιο λόγο ενδέχεται και ύστερα από ιστορικό χρόνο να διατηρούνται η απλή οριστική των κύριων προτάσεων κρίσης του ευθέος λόγου, καθώς επίσης η απλή οριστική και η υποτακτική (με ή χωρίς το αοριστολογικό ἂν) των δευτερευουσών προτάσεων του ευθέος λόγου, όταν ο συγγραφέας τηρεί αντικειμενική στάση σ’ αυτά που διηγείται (το περιεχόμενο της δευτερεύουσας πρότασης εκφράζει γνώμη του υποκειμένου της πρότασης και όχι του συγγραφέα) ή όταν κάτι παρουσιάζεται ως βέβαιο ή ως διαχρονική αλήθεια:
Ἢν ἐπὶ Ποτείδαιαν ἴωσιν Ἀθηναῖοι, ἐς τὴν Ἀττικὴν ἐσβαλῶ. → Ὑπέσχετο αὐτοῖς, ἢν ἐπὶ Ποτείδαιαν ἴωσιν Ἀθηναῖοι, ἐς τὴν Ἀττικὴν ἐσβαλεῖν. [αντικειμενική στάση του αφηγητή]
Πολιορκούμεθα ἐπὶ λόφου. → Οἱ δὲ ἔλεγον ὅτι πολιορκοῦνται ἐπὶ λόφου. [βέβαιο]
Ἡ γεωργία φιλάνθρωπός ἐστι τέχνη. → Ἐγώ σοι ἔλεγον ὅτι ἡ γεωργία φιλάνθρωπός ἐστι τέχνη. [διαχρονική αλήθεια] - β) H αλλαγή του προσώπου του ρήματος και των αντωνυμιών κατά τη μετατροπή του λόγου από ευθύ σε πλάγιο εξαρτάται από το ποιος μεταφέρει τα λεγόμενα και σε ποιον:
| Eυθύς λόγος: | Ἐγὼ τοῦτο ὑμᾶς διδάξω. | | Πλάγιος λόγος: | Ἔλεγε ὅτι αὐτὸς τοῦτο ἡμᾶς διδάξοι. | | Ἔλεγε ὅτι αὐτὸς τοῦτο αὐτοὺς διδάξοι. | | Ἔλεγες ὅτι σὺ τοῦτο ἡμᾶς διδάξοις. | | κτλ. |
|
