Νεοελληνική Γλώσσα (Β΄ Γυμνασίου) - Βιβλίο Μαθητή (Εμπλουτισμένο)
Β ΟΙ ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ

Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής εικόνα

Β1 Οι αντωνυμίες

εικόναΑκούω και μιλώ

  1. Εντοπίστε τις παρακάτω φράσεις στα κείμενα και βρείτε ποιες λέξεις αντικαθιστούν αυτές που υπογραμμίζονται:
    – Τα πρόσωπά της γίνονται δικά μας. (κείμ. 1)
    – Εκείνη τη στιγμή νιώθετε να αποδέχεστε αυτό που σας δίνουν; Με άλλα λόγια, παγιδεύεστε κι εσείς από τη δύναμη του Μέσου; (κείμ. 2)
  2. Ποια συντακτική θέση έχουν οι αντωνυμίες στις παραπάνω προτάσεις;

εικόναΔιαβάζω και γράφω

  1. Θυμηθείτε τα είδη των αντωνυμιών διαβάζοντας το βιβλίο της γραμματικής.
  2. Στο παρακάτω απόσπασμα υπογραμμίστε τις αντωνυμίες. • Έπειτα ξαναγράψτε τις φράσεις βάζοντας στη θέση των αντωνυμιών τις λέξεις που αυτές αντικαθιστούν. • Τι συμπεραίνετε για την αξία της χρήσης των αντωνυμιών στο λόγο μας;
    – Εμείς, πιστοί απέναντί της, της αφιερώνουμε τουλάχιστον δύο ώρες τη μέρα, αφού τη θεωρούμε το σημαντικότερο μέσο ψυχαγωγίας. (κείμ. 1) …………………………………………………………………………………………………………………
    ……………………………………………………………………………………………......................
  3. Σημειώστε τη συντακτική θέση των αντωνυμιών στις παρακάτω προτάσεις:
    – Μήπως σας θυμίζει κάτι αυτό; (κείμ. 1)
    – Τα πρόσωπά της γίνονται δικά μας. (κείμ. 1)

 

εικόναΜαθαίνω για τη σημασία και το συντακτικό ρόλο των αντωνυμιών

  • Αντωνυμίες, όπως δείχνει και η ετυμολογία της λέξης, είναι οι λέξεις που χρησιμοποιούμε αντί για ονόματα (ουσιαστικά ή επίθετα).
  • Οι περισσότερες ανήκουν στα κλιτά μέρη του λόγου και λειτουργούν στην πρόταση όπως και τα ονόματα: είναι υποκείμενα, αντικείμενα, κατηγορούμενα, επιθετικοί προσδιορισμοί, γενικές προσδιοριστικές ή συνοδεύουν προθέσεις.
  • Έχουμε οχτώ είδη αντωνυμιών: προσωπικές (εμείς, το), κτητικές (δικά μας, μας), αυτοπαθείς (τον εαυτό μου), οριστικές (οι ίδιοι), δεικτικές (αυτό), αναφορικές (τα οποία, που), ερωτηματικές (ποιος), αόριστες (κάποιος).

 

B2 Οι προσωπικές αντωνυμίες

εικόναΑκούω και μιλώ

  1. Εντοπίστε τις προσωπικές αντωνυμίες στις παρακάτω προτάσεις. • Ποιοι είναι δυνατοί και ποιοι αδύνατοι τύποι;
    • Ποια συντακτική θέση έχουν μέσα στην πρόταση; (Να θυμάστε ότι η προσωπική αντωνυμία αντικαθιστά μόνο ουσιαστικά, δεν μπαίνει σε θέση επιθέτων.)
    – Αυτό και μόνο το γεγονός δείχνει πόσο πολύ έχει εισβάλει στη ζωή μας μια οικιακή συσκευή, η οποία όχι μόνο μας ψυχαγωγεί, αλλά μας πληροφορεί, μας μαθαίνει, μας δείχνει πώς θα είμαστε στον αφρό των ημερών. (κείμ. 1)
    – Και, βγάζοντας δύο πακέτα από την τσάντα της, του τα πρόσφερε. (κείμ. 3)
    – Εσείς βλέπετε τηλεόραση; (κείμ. 2)
    – Εγώ ούτε τυπογραφείο δεν έχω δει! (κείμ. 3)
  2. Διαβάστε τις δύο τελευταίες προτάσεις της πρώτης άσκησης χωρίς τις προσωπικές αντωνυμίες. • Ποια διαφορά έχουν οι νέες προτάσεις από τις προηγούμενες;
  3. Με βάση όσα διαπιστώσατε στην προηγούμενη άσκηση, μπορείτε να πείτε πότε χρησιμοποιείται ο αδύνατος και πότε ο δυνατός τύπος της προσωπικής αντωνυμίας;
  4. Διαβάστε τις προτάσεις και πείτε σε ποιες περιπτώσεις τα: το, την, του, της είναι άρθρα και σε ποιες αντωνυμίες. • Τι συνοδεύουν όταν είναι άρθρα; • Τι συνοδεύουν όταν είναι αντωνυμίες;
    – Κυρίως έχει αλλάξει η σχέση μας με αυτό το μέσο που οι ειδικοί το αποκαλούν το κατεξοχήν Μέσο Μαζικής Επικοινωνίας ή Ενημέρωσης. (κείμ. 1)
    – Ένας κόμπος τού έσφιγγε το λαιμό. Προσπάθησε να κρύψει τη συγκίνησή του. (κείμ. 3)
    – Εγώ κάθε άλλο παρά σοβαρά την παίρνω. (κείμ. 2)
    – Ο Ηλίας χαμογέλασε και της έδωσε διστακτικά το χέρι του. (κείμ. 3)

εικόναΔιαβάζω και γράφω

  1. Διαβάστε τις προτάσεις και σημειώστε δίπλα σε κάθε πρόταση γιατί χρησιμοποιήθηκε ο δυνατός τύπος της προσωπικής αντωνυμίας.
    – Με άλλα λόγια, παγιδεύεστε κι εσείς από τη δύναμη του Μέσου; (κείμ. 2) ………………………………………………..
    – Αυτοί οι καταραμένοι ξέρουν καλά ότι εμείς δεν το ξέρουμε. (κείμ. 4) ………………………………………………........
    – Ας μετατρέψουμε αυτό το μαγικό κουτί σε εργαλείο γνώσης και γνωριμίας με τον Άλλο, τον Κόσμο έξω και γύρω από εμάς. (κείμ. 1) .………………………………………....
  2. Υπογραμμίστε τους αδύνατους τύπους της προσωπικής αντωνυμίας. • Σημειώστε σε ποια από τις προτάσεις επαναλαμβάνει αυτό που έχει γραφεί προηγουμένως και σε ποια προαναγγέλλει αυτό που θα γραφεί παρακάτω.
    – Από τη στιγμή που το γνωρίζει αυτό ένας τηλεθεατής όπως εγώ, μπορεί να παρακολουθεί άφοβα τηλεόραση. (κείμ. 2)
    – Γι' αυτό και ένα καλό ρεπορτάζ εφημερίδας το εμπιστεύομαι πολύ περισσότερο από τις ειδήσεις στην τηλεόραση. (κείμ. 2)
    – Όποτε όμως η τηλεόραση προσπαθεί να το παίξει σοβαρή... (κείμ. 2)

 

 

εικόναΜαθαίνω για τους δυνατούς και τους αδύνατους τύπους των προσωπικών αντωνυμιών

  • Οι δυνατοί τύποι των προσωπικών αντωνυμιών συνηθίζονται:
    α. Όταν βρίσκονται μόνοι τους στο λόγο: – Ποιον ρώτησες; – Εσένα.
    β. Όταν θέλουμε να τονίσουμε κάτι: Εσείς βλέπετε τηλεόραση;
    γ. Όταν θέλουμε να ξεχωρίσουμε κάτι από τα άλλα, να εκφράσουμε αντίθεση: Αυτοί οι καταραμένοι ξέρουν καλά ότι εμείς δεν το ξέρουμε.
    δ. Συχνά όταν συνοδεύονται από προθέσεις: …τον Κόσμο έξω και γύρω από εμάς.
    Διαφορετικά χρησιμοποιούμε τους αδύνατους τύπους που είναι και συχνότεροι.
  • Πολλές φορές ένα όνομα που ειπώθηκε ξαναλέγεται με τον αντίστοιχο αδύνατο τύπο της τριτοπρόσωπης προσωπικής αντωνυμίας. Σ' αυτή την περίπτωση η αντωνυμία λέγεται επαναληπτική: …αυτό το μέσο που οι ειδικοί το αποκαλούν… Όταν η αντωνυμία προαναγγέλλει κάτι που θα ειπωθεί αμέσως μετά, λέγεται προληπτική: Από τη στιγμή που το γνωρίζει αυτό ένας τηλεθεατής…

 

B3 Οι άλλες αντωνυμίες

εικόνα Κείμενο 5 [Η τεχνική του αντιπερισπασμού στον τομέα της πληροφόρησης] εικόνα

Οι ειδήσεις ποικίλης ύλης είναι ειδήσεις αντιπερισπασμού. Οι ταχυδακτυλουργοί έχουν μια βασική αρχή, η οποία συνίσταται στο να αποσπούν την προσοχή σε κάτι άλλο από αυτό που κάνουν. Ένα μέρος της συμβολικής δράσης της τηλεόρασης, για παράδειγμα στο επίπεδο της πληροφόρησης, συνίσταται στην απορρόφηση της προσοχής σε ειδήσεις οι οποίες από τη φύση τους ενδιαφέρουν όλο τον κόσμο, οι οποίες […] δεν πρέπει, όπως λέγεται, να σοκάρουν κανέναν, με τις οποίες δε διακυβεύεται κάτι, οι οποίες δε διχάζουν, οι οποίες επιτυγχάνουν τη συναίνεση, οι οποίες ενδιαφέρουν όλο τον κόσμο αλλά με τρόπο τέτοιο ώστε να μη θίγουν τίποτε το σημαντικό. […] Κι αν χρησιμοποιούνται τόσο πολύτιμα λεπτά για να ειπωθούν πράγματα τόσο ευτελή, είναι επειδή αυτά τα τόσο ευτελή είναι στην πραγματικότητα πολύ σημαντικά, εφόσον κατορθώνουν να αποκρύψουν πολύτιμα πράγματα.

Pierre Bourdieu, Για την τηλεόραση, μτφρ. Αλεξάνδρα Σωτηρίου, Καίτη Διαμαντάκου, εκδ. Πατάκη, 1998

εικόναΑκούω και μιλώ

1. Στο κείμενο 3 εντοπίστε τις αντωνυμίες, πείτε σε ποιο είδος ανήκουν και βρείτε το συντακτικό ρόλο τριών από αυτές.

2. Ξαναδιαβάστε το απόσπασμα του κειμένου 5: Ένα μέρος… τίποτε το σημαντικό αντικαθιστώντας την αντωνυμία ο οποίος, η οποία, το οποίο με το που.
• Σε ποια περίπτωση δεν μπορείτε να κάνετε την αντικατάσταση;

εικόναΔιαβάζω και γράφω

1. Στο κείμενο 5 υπογραμμίστε τις αντωνυμίες που ανήκουν στα παρακάτω είδη και κατατάξτε τες στον πίνακα:

Κτητικές
Δεικτικές
Αναφορικές
Αόριστες
       
       
       
       
       

2. Οι αναφορικές αντωνυμίες εισάγουν αναφορικές προτάσεις. Στο κείμενο 5 βρείτε και υπογραμμίστε προτάσεις που εισάγονται με αναφορικές αντωνυμίες.
• Βάλτε σε κύκλο τη λέξη στην οποία αναφέρεται καθεμία από αυτές τις αντωνυμίες.

3. Γράψτε μερικές προτάσεις για τις εφημερίδες ή τα περιοδικά που διαβάζετε χρησιμοποιώντας την αντωνυμία ο οποίος, η οποία, το οποίο. Ο διπλανός σας να αντικαταστήσει όσες από αυτές τις αντωνυμίες μπορεί με το αναφορικό που.

εικόναΜαθαίνω για τις άλλες αντωνυμίες

  • Η αόριστη αντωνυμία ένας, μία, ένα αντικαθιστά ουσιαστικά και εμφανίζεται μόνη της στην πρόταση.
    → π.χ. Ο ένας έπαιρνε τη συνέντευξη και ο άλλος τραβούσε φωτογραφίες.
    Δεν πρέπει να συγχέεται με το αόριστο άρθρο που συνοδεύει ουσιαστικά και με το αριθμητικό που αντιδιαστέλλει τη μονάδα με τα πολλά.
  • Η αναφορική αντωνυμία ο οποίος, η οποία, το οποίο συχνά αντικαθίσταται από το αναφορικό που. Όταν όμως συνοδεύει πρόθεση, δεν μπορεί να αντικατασταθεί.

4. Βάλτε ένα ✔ στο σωστό χαρακτηρισμό για κάθε φράση:

-αξίζει τον κόπο: άρθρο ☐  ατωνυμία ☐
-να το παίξεις σοβαρή: άρθρο ☐  αντωνυμία ☐
-μια στις τόσες: αντωνυμία ☐  αριθμητικό ☐
-η βασική δουλειά της: προσωπική ☐ κτητική ☐
-Να τος!: αντωνυμία ☐ άρθρο ☐
-ένας τηλεθεατής όπως εγώ: αντωνυμία ☐ άρθρο ☐
-σας δίνουν: προσωπική ☐ κτητική ☐