Νεοελληνική Γλώσσα (Α΄ Γυμνασίου) - Βιβλίο Μαθητή (Εμπλουτισμένο)

Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής [πηγή:Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα]

Β TO PHMA

B1   Ο ρόλος και η λειτουργία του ρήματος

Aκούω και μιλώ

  1. «Είδα μια ταινία… και ξάπλωσα» (κείμ. 3): Ο συγγραφέας-αφηγητής αφηγείται μια προσωπική εμπειρία του. Ποιες είναι οι ενέργειες που έκανε ο ίδιος και οι φίλοι του; Με ποιες λέξεις διατυπώνονται οι ενέργειες αυτές; Τι μέρος του λόγου είναι αυτές οι λέξεις;
  2. Δείτε τώρα πιο προσεκτικά την πρώτη πρόταση του ίδιου αποσπάσματος. Ποια λέξη αποτελεί το βασικό στοιχείο γύρω από το οποίο ο αφηγητής οργανώνει το μήνυμά του και δε θα μπορούσε να παραλειφθεί; Τι μέρος του λόγου είναι η λέξη αυτή;
  3. Μελετήστε και την πρώτη πρόταση του κειμένου 1. Ποια είναι η ονοματική φράση της πρότασης αυτής και ποιος ο συντακτικός της ρόλος; Η ίδια πρόταση εκτός από το ρήμα και το υποκείμενό του, ποια άλλη πληροφορία δίνει;

    Διαπιστώνω ότι:

    • Tο ρήμα:
      • εκφράζει μια ενέργεια ή μια κατάσταση,
      • είναι το βασικό στοιχείο κάθε πρότασης γύρω από το οποίο οργανώνεται το μήνυμα που μεταδίδεται με την επικοινωνία,
      • ανήκει στη ρηματική φράση, στην οποία παίζει τον κυρίαρχο ρόλο.
    • Εκτός από το ρήμα, στη ρηματική φράση μπορεί να ανήκουν ουσιαστικά ή επίθετα (δηλαδή ονοματικές φράσεις που θα είναι αντικείμενα του ρήματος ή κατηγορούμενα του υποκειμένου ή του αντικειμένου) ή επιρρήματα ή επιρρηματικές φράσεις που θα δίνουν μια επιπλέον πληροφορία σχετικά με τον χρόνο, τον τρόπο, τον τόπο κτλ. της ενέργειας του ρήματος.
  4. Στην πρώτη πρόταση του κειμένου 3 υπογραμμίστε το ρήμα και το αντικείμενό του. Ποιο είναι το υποκείμενο; Γιατί παραλείπεται; Ποια πληροφορία προσθέτουν οι λέξεις «στον κινηματογράφο»; Προσθέστε κάποιο επίρρημα στην ίδια πρόταση, ώστε να δώσετε κάποια επιπλέον πληροφορία. Σημειώστε τι είδους πληροφορία είναι αυτή που προσθέσατε (ποια επιρρηματική έννοια αφορά). Γιατί ο συγγραφέας προτίμησε να μην την περιλάβει στη δική του πρόταση;

Διαβάζω και γράφω

  1. «… ο κύριος διευθυντής σηκώθηκε επίσημα…» (κείμ. 1): Χωρίστε την ονοματική και τη ρηματική φράση αυτής της πρότασης. Εκτός από το ρήμα, ποια άλλη λέξη υπάρχει στη ρηματική φράση; Τι μέρος του λόγου είναι; Ποια πληροφορία προσθέτει; Μπορείτε να αντικαταστήσετε τη λέξη αυτή με κάποια άλλη λέξη ή φράση, για να δώσετε μια πληροφορία σχετική με τον χρόνο της ενέργειας που φανερώνει το ρήμα;
  2. «… σήκωσαν οι φουστανελάδες το πανί» (κείμ. 1): Υπογραμμίστε τη ρηματική φράση. Εκτός από το ρήμα, ποια OΦ υπάρχει στη ρηματική φράση; Τι μέρος του λόγου είναι; Ποιος είναι ο συντακτικός ρόλος της; Μπορείτε να προσθέσετε ένα επίρρημα ή μια επιρρηματική φράση, ώστε να δώσετε με αυτήν κάποια επιπλέον πληροφορία;
  3. «χτυπούσαν παλαμάκια οι μπαμπάδες», «ανέβηκε στη σκηνή ο Nτόντος» (κείμ. 1): Ποια είναι η PΦ; Aπό τι αποτελείται; Προσθέστε επιρρήματα ή και προθετικές φράσεις, για να δώσετε περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τον χρόνο και τον τρόπο.

B2   Οι μορφές του ρήματος

B 2.1 Πρόσωπο και αριθμός

Aκούω και μιλώ

  1. Στην παρουσίαση της ταινίας «Ο άρχοντας των δαχτυλιδιών» (κείμ. 2) βρείτε τα ρήματα. Ποια από αυτά βρίσκονται στον ενικό και ποια στον πληθυντικό; Από τι εξαρτάται ο αριθμός στον οποίο βρίσκονται;
  2. «Είδα μια ταινία… και ξάπλωσα» (κείμ. 3): Βρείτε τα ρήματα του αποσπάσματος. Σε ποιο πρόσωπο και σε ποιον αριθμό βρίσκεται το καθένα από αυτά;

Θυμάμαι ότι:

  • Όπως τα ουσιαστικά, έτσι και τα ρήματα έχουν δύο αριθμούς: ενικό και πληθυντικό.
  • Τα ρήματα όμως δεν έχουν πτώσεις (όπως τα ουσιαστικά), αλλά έχουν πρόσωπα: πρώτο, δεύτερο και τρίτο πρόσωπο σε κάθε αριθμό (ενικό και πληθυντικό).

Διαβάζω και γράφω

«Δεν κοιμήθηκα εκείνη τη νύχτα… ήταν αηδία» (κείμ. 3): Υπογραμμίστε τα ρήματα του αποσπάσματος. Αναγνωρίστε σε ποιο πρόσωπο και σε ποιον αριθμό βρίσκεται το καθένα.

B 2.2 Συζυγίες και φωνές

Aκούω και μιλώ

  1. «Βγήκα και πήγα… αργά έφυγα» (κείμ. 3): Χωρίστε τα ρήματα του αποσπάσματος σε δύο ομάδες. Στην πρώτη κατατάξτε τα ρήματα που στο α' πρόσωπο του ενεστώτα τελειώνουν σε και στη δεύτερη εκείνα που τελειώνουν σε -ώ.

    Mαθαίνω ότι:

    • Tο ρήμα αποτελείται από το θέμα και την κατάληξη,

      π.χ.

      γράφ-ω

      αγαπ-ώ

      γράφ-εις

      αγαπ-άς

      . . .

      . . .

    • Με βάση τις καταλήξεις χωρίζουμε τα ρήματα σε δύο συζυγίες: στην α' συζυγία ανήκουν τα ρήματα που έχουν κατάληξη , ενώ στη β' ανήκουν όσα έχουν κατάληξη .
  2. «Δεν κοιμήθηκα… να ξαναϊδωθούμε» (κείμ. 3): Χωρίστε τα ρήματα του αποσπάσματος σε δύο ομάδες. Στην πρώτη κατατάξτε όσα ρήματα στο α' πρόσωπο του ενεστώτα τελειώνουν σε ή και στη δεύτερη εκείνα που τελειώνουν σε -μαι.

    Mαθαίνω ότι:

    • Με βάση πάλι την κατάληξη, τα ρήματα χωρίζονται σε δύο φωνές: την ενεργητική (ρήματα σε ή ) και την παθητική (ρήματα σε -μαι).

Διαβάζω και γράφω

  1. Γράψτε τα ρήματα που συγκεντρώσατε στην προηγούμενη άσκηση στο α' πρόσωπο του ενεστώτα σε δύο στήλες: στη μία όσα βρίσκονται στην ενεργητική φωνή και στην άλλη εκείνα που βρίσκονται στην παθητική φωνή. Στη συνέχεια μετατρέψτε τα ρήματα που βρίσκονται στην ενεργητική φωνή στην παθητική και το αντίστροφο. Μπορείτε τη μετατροπή αυτή να την κάνετε σε όλα τα ρήματα; Τι παρατηρείτε;

    Διαπιστώνω ότι:

    • Πολλά ρήματα σχηματίζουν και τις δύο φωνές, ενώ κάποια άλλα μόνο μία από τις δύο, π.χ. φτάνω, έρχομαι, πηγαίνω ... Συνεχίστε εσείς με άλλα παραδείγματα!
  2. «Μετά άρχισε η παράσταση… που του έλεγε» (κείμ. 1): Μετατρέψτε τα ρήματα του αποσπάσματος στο α' πρόσωπο ενεστώτα και κατατάξτε το καθένα στην κατάλληλη στήλη του παρακάτω πίνακα.

     

     

     

    -μαι

    -ομαι

    -ιέμαι, -ούμαι

     

     

     

Διαπιστώνω ότι:

  • Κάθε φωνή έχει δύο συζυγίες.
  • Η δεύτερη συζυγία κάθε φωνής χωρίζεται σε δύο τάξεις, όπως φαίνεται στο παρακάτω σχήμα:

    ΦΩΝΗ

    Ενεργητική

      -ω

    Παθητική

      -μαι

    ΣΥΖΥΓΙΑ

    ΤΑΞΗ

    ΚΑΤΑΛΗΞΕΙΣ

    α'

    Εικόνα

      -ω

    γράφω

    β'

    Εικόνα

    α'

    Εικόνα

     -άω, -ώ

    αγαπάω,-ώ

    β'

    Εικόνα

     -ώ

    μπορώ

    α'

    Εικόνα

     -ομαι

    λέγομαι

    β'

    Εικόνα

    α'

    Εικόνα

     -ιέμαι

    αγαπιέμαι

    β'

    Εικόνα

     -ούμαι

    οδηγούμαι

    ΠΡOΣOΧΗ: Oι παραπάνω διακρίσεις αφορούν τη μορφή μόνο και όχι τη σημασία του ρήματος.

B 2.3 Διαθέσεις του ρήματος

Εικόνα Kείμενο 4 [O Kαραγκιόζης]

Ο Καραγκιόζης είναι ένα γνήσιο λαϊκό θέαμα που έχει βαθιές τις ρίζες του χωμένες μέσα στο λαό, ξεκινάει από τα προβλήματά του, ικανοποιεί τις ανάγκες του, χρησιμοποιεί τη γλώσσα του χωρίς να τη δανείζεται και οικειοποιείται οτιδήποτε του χρειάζεται χωρίς ενδοιασμούς. Είναι αυτάρκης με ολοκληρωμένα μέσα, έχοντας επίγνωση της λειτουργίας και της δύναμής του.

Ο Καραγκιόζης, ανεξάρτητα από την οποιαδήποτε καταγωγή του, έχει αφομοιωθεί σε τέτοιο βαθμό από το λαό, ώστε τον εκφράζει απόλυτα. Ακόμα, σαν ζωντανή τέχνη, επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από το περιβάλλον του και συνήθως προσαρμόζεται, σχεδόν αυτόματα, στις υπάρχουσες συνθήκες, γιατί αυτό του εξασφαλίζει τη ζωντανή λειτουργία του. Συχνά αντιμετωπίζει οξύτατο το πρόβλημα της επιβίωσης, πράγμα που τον υποχρεώνει να ταυτίζεται με το κοινό του όχι μόνο για λόγους εκφραστικούς, αλλά και για καθαρά βιοποριστικούς*.

Εικόνα

Περίπου στα 1930, ο Καραγκιόζης πρωτοαντιμετωπίζει σοβαρή κρίση. Αιτία ο οξύτατος συναγωνισμός του θεάτρου και του κινηματογράφου, που τότε γεννιέται. Είναι η τέχνη του μέλλοντος με τις απεριόριστες δυνατότητες και είναι φυσικό να έχει την προτίμηση του κοινού. Τα θεατρικά μπουλούκια διατρέχουν την επαρχία θαμπώνοντας το κοινό με πλούσια σκηνικά, φαντασμαγορίες και βεντέτες. Ο Καραγκιόζης φαντάζει πολύ φτωχός και λίγος, οι ιστορίες του ξεπερασμένες, τα μέσα του πρωτόγονα. Ο συναγωνισμός είναι εξοντωτικός, τίθεται πρόβλημα επιβίωσης. Αν δεν υπάρξει άμεση αντίδραση, το είδος πρόκειται να σβήσει παρασύροντας στην αφάνεια και τους τεχνίτες του.

 

βιοποριστικός: αυτός που γίνεται για την εξασφάλιση των απαραίτητων για τη ζωή μέσα από την προσωπική εργασία.

Iάκωβος Kαμπανέλης, στο Aνιχνεύοντας το Σήμερα, προετοιμάζουμε το Aύριο,
Παιδαγωγικό Iνστιτούτο, Aθήνα 2001

Σπαθάρειο Μουσείο Θεάτρου Σκιών Δήμου Αμαρουσίου (επίσημος δικτυακός τόπος) Λαϊκή τέχνη: Καραγκιόζης (βίντεο, 22:45min) [πηγή: Εκπαιδευτική Τηλεόραση] Και μιλάει και λαλάει: Ο Καραγκιόζης φούρναρης (βίντεο, 30:41min) [πηγή: Ψηφιακό Αρχείο της ΕΡΤ]


Aκούω και μιλώ

  1. «Βγήκα και πήγα… και ξάπλωσα» (κείμ. 3): Βρείτε τα ρήματα του αποσπάσματος. Μπορείτε να πείτε τι εκφράζουν, τι φανερώνουν για το υποκείμενο (όλα εκτός από το «είμαστε» και το «ήταν»); Σε ποια φωνή βρίσκονται τα περισσότερα από αυτά;
  2. «κι ο κόσμος δεν είχε μπερδευτεί… ο Ντόντος με τη Μαρία από χαρτόνια» (κείμ. 1): Εντοπίστε στο απόσπασμα αυτό ρήματα που έχουν παθητική σημασία, φανερώνουν δηλαδή ότι το υποκείμενο «παθαίνει» κάτι.
  3. Εντοπίστε στο κείμενο 4 ρήματα που φανερώνουν ότι το υποκείμενο είναι ο δράστης και ο δέκτης μιας ενέργειας, δηλαδή κάνει κάτι και ταυτόχρονα δέχεται το αποτέλεσμα της ενέργειας αυτής.
  4. «Δεν κοιμήθηκα εκείνη τη νύχτα… τις σχέσεις μου μαζί τους» (κείμ. 3) και Big Fish… (κείμ. 2): Βρείτε στα αποσπάσματα αυτά ρήματα που να φανερώνουν ότι το υποκείμενο βρίσκεται απλώς σε μια κατάσταση (ούτε ενεργεί ούτε παθαίνει κάτι).

Mαθαίνω ότι:

  • Υπάρχουν ρήματα τα οποία έχουν ενεργητική σημασία, φανερώνουν δηλαδή ότι το υποκείμενο κάνει κάτι, ενεργεί, π.χ. τρέχω, παίζω. Τα ρήματα αυτά έχουν ενεργητική διάθεση και βρίσκονται συνήθως στην ενεργητική φωνή.
  • Υπάρχουν ρήματα τα οποία έχουν παθητική σημασία, φανερώνουν δηλαδή ότι το υποκείμενο «παθαίνει» κάτι, δέχεται το αποτέλεσμα μιας ενέργειας, π.χ. τραυματίζομαι, χτυπώ. Τα ρήματα αυτά έχουν παθητική διάθεση και βρίσκονται συνήθως στην παθητική φωνή.
  • Υπάρχουν ρήματα τα οποία φανερώνουν ότι το υποκείμενο είναι ο δράστης και ο δέκτης μιας ενέργειας, δηλαδή κάνει κάτι και ταυτόχρονα δέχεται το αποτέλεσμα της ενέργειας αυτής, π.χ. χτενίζομαι, αγκαλιάζομαι. Τα ρήματα αυτά έχουν μέση διάθεση και βρίσκονται συχνά στην παθητική φωνή.
  • Υπάρχουν ρήματα τα οποία φανερώνουν ότι το υποκείμενο βρίσκεται απλώς σε μια κατάσταση, ούτε ενεργεί ούτε παθαίνει κάτι, π.χ. κοιμάμαι, κάθομαι. Τα ρήματα αυτά έχουν ουδέτερη διάθεση.

ΠPOΣOXH: Oι διαθέσεις αφορούν τη σημασία του ρήματος.

Διαβάζω και γράφω

Συλλέξτε τα ρήματα των αποσπασμάτων:
α.«και τους έστειλα ένα γράμμα… ήταν αηδία» (κείμ. 3)
β.«Ο Καραγκιόζης, ανεξάρτητα από την οποιαδήποτε καταγωγή του… που τότε γεννιέται» (κείμ. 4)
και κατατάξτε τα στον πίνακα που ακολουθεί:

ΔIAΘEΣEIΣ

Ενεργητική

Παθητική

Μέση

Ουδέτερη

 

 

 

B 2.4 Xρόνοι του ρήματος και ποιόν ενέργειας

Εικόνα Kείμενο 5 [Κινηματογράφος, κινηματογραφικά έργα και… σινεμαδάκι!]

Για έναν καλλιτέχνη, κινηματογράφος είναι ένας τρόπος για να αφηγηθείς μια ιστορία με εικόνες και ήχους.

Εικόνα

Για έναν επιστήμονα, κινηματογράφος είναι μια συσκευή που σου επιτρέπει να προβάλλεις κινούμενες εικόνες πάνω σε μια οθόνη.

Για τους περισσότερους από τους γονείς και τους παππούδες σας όμως, κινηματογράφος (ή όπως το έλεγαν «σινεμαδάκι») ήταν η πιο αγαπημένη διασκέδαση κάθε Σαββατοκύριακο. Παρέες, ζευγάρια, οικογένειες πήγαιναν στις κινηματογραφικές αίθουσες κι εκεί, όταν τα φώτα έσβηναν, ανακάλυπταν κόσμους μαγικούς. Πότε μακρινούς, γεμάτους μυστήριο και φαντασία και πότε κοντινούς, γεμάτους ανθρωπιά και τρυφερότητα. Συχνά οι εντυπώσεις από ένα κινηματογραφικό έργο ακολουθούσαν τους θεατές στην καθημερινή τους ζωή για αρκετές μέρες και αποτελούσαν το κύριο θέμα συζήτησης στο σπίτι, στη δουλειά και στις συντροφιές.

Τώρα πια τις ίδιες εκείνες κινηματογραφικές ταινίες τις βλέπουμε στην τηλεόραση, μα έτσι χάνεται ένα μεγάλο μέρος από τη γοητεία της σκοτεινής αίθουσας και της μεγάλης οθόνης. Όσα παιδιά δοκιμάσουν τη μαγεία τέτοιων προβολών πιστεύουμε πως θα συμφωνήσουν.

 

Πάμε σινεμά;, Πρόγραμμα γνωριμίας με τον κινηματογράφο,
ενημερωτικό φυλλάδιο Yπουργείου Πολιτισμού / YΠEΠΘ / Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης

Ταινιοθήκη της Ελλάδος (επίσημος δικτυακός τόπος) Σαν παλιά φωτογραφία: Ελληνικός κινηματογράφος (βίντεο, 49:04min) [πηγή: Ψηφιακό Αρχείο της ΕΡΤ] Κινηματογράφος Ντ. Δημόπουλος, «Ο Σαρλό και το αθάνατο νερό» [πηγή: Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Γυμνασίου]

Διαβάζω και γράφω

  1. Τοποθετήστε τα ρήματα του κειμένου 5 στα σωστά σημεία του άξονα του χρόνου που ακολουθεί:

    ΠΑΡΕΛΘΟΝ

     (πριν)

    ΠΑΡΟΝ

    (τώρα)

    ΜΕΛΛΟΝ

     (μετά)

     

     

     

    Mαθαίνω ότι:

    • Χρόνο ονομάζουμε την τοποθέτηση ενός γεγονότος, μιας ενέργειας ή κατάστασης σε ένα σημείο του χρονικού άξονα (παρελθόν, παρόν, μέλλον).
    • Στην ελληνική γλώσσα υπάρχουν οχτώ χρόνοι που μπορούν να χωριστούν σε ομάδες ανάλογα με τη χρονική βαθμίδα (παρελθόν, παρόν, μέλλον) στην οποία τοποθετούνται.
  2. Θυμάστε από το Δημοτικό σχολείο ποιοι είναι οι οχτώ χρόνοι της ελληνικής γλώσσας;

Aκούω και μιλώ

  1. «Παρέες, ζευγάρια, οικογένειες πήγαιναν… και στις συντροφιές» (κείμ. 5): Βρείτε τα ρήματα του αποσπάσματος. Σε ποιο χρόνο βρίσκονται; Γιατί ο συγγραφέας χρησιμοποιεί αυτόν τον χρόνο; Τι θέλει να δηλώσει;
  2. «Είδα μια ταινία… ξάπλωσα» (κείμ. 3): Βρείτε τα ρήματα του αποσπάσματος. Σε ποιο χρόνο βρίσκονται όλα εκτός από το «είμαστε»; Γιατί ο συγγραφέας χρησιμοποιεί αυτόν τον χρόνο; Τι θέλει να δηλώσει; Γιατί δε χρησιμοποίησε τον χρόνο στον οποίο βρίσκονται τα ρήματα της προηγούμενης άσκησης;
  3. «Κι ενώ εγώ έτρεχα, τα τσαρούχια μου είχαν μείνει πίσω» (κείμ. 1): Στο απόσπασμα υπάρχουν δύο ρήματα που δηλώνουν δύο γεγονότα. Ποιο από τα δύο έγινε πριν από το άλλο; Σε ποιο χρόνο βρίσκεται το ρήμα αυτό;
  4. «Ο Καραγκιόζης, ανεξάρτητα… εκφράζει απόλυτα» (κείμ. 4): Βρείτε τα ρήματα του αποσπάσματος. Σε ποιους χρόνους βρίσκονται; Το πρώτο ρήμα δηλώνει ένα γεγονός που έγινε στο παρελθόν ή γίνεται στο παρόν;

    Mαθαίνω ότι:

    • Για να αναφερθούμε σε κάτι που έγινε στο παρελθόν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε κυρίως:
      • τον παρατατικό, με τον οποίο μπορούμε να δώσουμε έμφαση στη διάρκεια ή την επανάληψη μιας ενέργειας,
      • τον αόριστο, με τον οποίο παρουσιάζουμε ένα γεγονός συνοπτικά, χωρίς να μας ενδιαφέρει η διάρκειά του, αλλά το ίδιο το γεγονός,
      • τον υπερσυντέλικο, με τον οποίο αναφερόμαστε σε ένα γεγονός που έχει γίνει πριν από ένα άλλο,
      • τον παρακείμενο, για να συνδέσουμε ένα γεγονός που έχει γίνει στο παρελθόν και τα αποτελέσματά του φτάνουν στο παρόν.
    • Από τους παραπάνω χρόνους, ο παρατατικός και ο αόριστος μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να αναφερθούμε στο ίδιο γεγονός, έχουν όμως μια σημαντική διαφορά που έχει να κάνει με την οπτική γωνία που επιλέγει κάθε φορά ο ομιλητής ή ο συγγραφέας: αν ενδιαφέρεται δηλ. να τονίσει τη διάρκεια ή την επανάληψη (παρατατικός) ή την απλή δήλωση μιας ολοκληρωμένης πράξης (αόριστος). Αυτή τη διαφορά την ονομάζουμε ποιόν ενέργειας.

      π.χ. – Χθες διάβαζα τρεις ώρες. - Χθες διάβασα τρεις ώρες.

  5. «Όσα παιδιά δοκιμάσουν… θα συμφωνήσουν» (κείμ. 5): Βρείτε τα ρήματα του αποσπάσματος. Ποιο από αυτά βρίσκεται σε χρόνο μέλλοντα; Πρόκειται για μέλλοντα εξακολουθητικό, συνοπτικό ή συντελεσμένο; Πώς το καταλάβατε;
  6. Tι δείχνει η κατάληξη ενός ρήματος; Διαλέξτε τα σωστά:
    πτώση γένος αριθμό πρόσωπο χρόνο ποιόν ενέργειας φωνή διάθεση.

Διαβάζω και γράφω

  1. Συμπληρώστε τα κενά με τα ρήματα που βρίσκονται στην παρένθεση:
    α. Αν πάτε βράδυ καλοκαιριού θερινό σινεμαδάκι και σας αρέσει, μετά… κάθε βράδυ. (πηγαίνω)
    β. Όταν αρχίσει η παράσταση, εγώ… στη θέση μου. (κάθομαι)
  2. Σε ποιους χρόνους βάλατε τα ρήματα στην προηγούμενη άσκηση; Γιατί επιλέξατε τους χρόνους αυτούς; Τι θέλατε να δείξετε κάθε φορά;
  3. (α) Στέκομαι, στεκόμουν, θα στέκομαι
    (β) μίλησα, θα μιλήσω
    (γ) έχω φωνάξει, είχα φωνάξει, θα έχω φωνάξει
    Σε ποιους χρόνους βρίσκονται τα παραπάνω ρήματα; Τι κοινό παρατηρείτε ότι έχουν τα ρήματα της ομάδας (α), της (β) και της (γ) μεταξύ τους;
  4. Συμβουλευτείτε το σχήμα που ακολουθεί και βγάλτε τα συμπεράσματά σας για το τι εκφράζουν οι μελλοντικοί χρόνοι. Συμπεραίνω ότι χρησιμοποιούμε:

    – τον εξακολουθητικό μέλλοντα για να . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

    – τον συνοπτικό μέλλοντα για να . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

    – τον συντελεσμένο μέλλοντα για να . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

    ΧΡΟΝΙΚΗ BΑΘΜΙΔΑ

    ΠΑΡΕΛΘΟΝ

    ΠΑΡΟΝ

    ΜΕΛΛΟΝ

    ΠΟΙΟΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ

    παρατατικός

    ενεστώτας

    εξακολουθητικός μέλλοντας

    μη συνοπτικό
    (εξακολουθητικό)

    αόριστος

    συνοπτικός
    μέλλοντας

    συνοπτικό

    υπερσυντέλικος

    συντελεσμένος
    μέλλοντας

    συντελεσμένο

    παρακείμενος

Εικόνα

Aκούω και μιλώ

  1. Με ποιους χρόνους εκφράζεται το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον στα παραπάνω σκίτσα;
  2. «Περίπου στα 1930… τότε γεννιέται» (κείμ. 4): Tι παρατηρείτε σχετικά με τη χρήση του ενεστώτα; Τι εκφράζει ο ενεστώτας στο απόσπασμα αυτό;
  3. Συζητήστε τι συμπεράσματα βγάζετε για τη χρήση και τη σημασία των χρόνων.

B3   Τα συνδετικά ρήματα

Aκούω και μιλώ

  1. «Ο Καραγκιόζης είναι ένα γνήσιο λαϊκό θέαμα» (κείμ. 4): Ποια ιδιότητα αποδίδει ο συγγραφέας στον Καραγκιόζη (απαντήστε χρησιμοποιώντας μία μόνο λέξη); Ποιο ρήμα συνδέει το υποκείμενο της πρότασης με τη λέξη αυτή (το κατηγορούμενο);
  2. «Για έναν καλλιτέχνη… κάθε Σαββατοκύριακο» (κείμ. 5):

    Τι είναι ο κινηματογράφος
    α.για έναν καλλιτέχνη;
    β.για έναν επιστήμονα;
    γ.για τους περισσότερους από τους γονείς και τους παππούδες σας;
    Απαντήστε χρησιμοποιώντας μόνο μια λέξη κάθε φορά.
    Υπογραμμίστε το ρήμα που συνδέει το υποκείμενο με το κατηγορούμενο.

    Διαπιστώνω ότι:

    • Τα ρήματα που συνδέουν το υποκείμενο με το κατηγορούμενο λέγονται συνδετικά.
    • Εκτός από το ρήμα είμαι συνδετικά ρήματα είναι και όσα έχουν παρόμοια σημασία: γίνομαι, φαίνομαι, μοιάζω, παραμένω, θεωρούμαι, διορίζομαι, εκλέγομαι κτλ.
  3. «Περίπου στα 1930, ο Καραγκιόζης… και τους τεχνίτες του» (κείμ. 4).

    «Συχνά οι εντυπώσεις… στις συντροφιές» (κείμ. 5).
    Υπογραμμίστε τα συνδετικά ρήματα στα αποσπάσματα αυτά και βρείτε τα υποκείμενα και τα κατηγορούμενα που συνδέουν.

  4. Σε ποια από τα παρακάτω παραδείγματα η λέξη «παλιό» είναι κατηγορούμενο; Σε ποια περίπτωση από τις παρακάτω ο συγγραφέας προτιμά να χρησιμοποιήσει συνδετικό ρήμα και κατηγορούμενο;
    α. Αγοράσαμε ένα σπίτι παλιό.
    β. Aγοράσαμε ένα παλιό σπίτι.
    γ. Αγοράσαμε ένα σπίτι που είναι παλιό.
    δ. Το σπίτι που αγοράσαμε είναι παλιό.

    Διαπιστώνω ότι:

    • Τα συνδετικά ρήματα χρησιμοποιούνται πολύ συχνά στην περιγραφή προσώπων, αντικειμένων, καταστάσεων κτλ., επειδή με αυτό τον τρόπο μπορούμε να προβάλουμε την ιδιότητα αυτού που περιγράφουμε, η οποία αποτελεί συγχρόνως και νέα πληροφορία.