4η Ενότητα - Ονοματική Φράση-Επιθετικός Προσδιορισμός

Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής

ONOMATIKH ΦPAΣH – EΠIΘETIKOΣ ΠPOΣΔIOPIΣMOΣ B

B1 Τι είναι η ονοματική φράση και ποια η λειτουργία της στην πρόταση;

Aκούω και μιλώ

Ένας συμμαθητής σας διαβάζει σκόρπιες φράσεις από τα εισαγωγικά κείμενα.

Ταιριάξτε τις φράσεις των δύο στηλών για να ενώσετε τις προτάσεις.

ΣTHΛH A

ΣTHΛH B

Tα παιδιά
Oι βάσεις για τη μελλοντική μας υγεία
Tα υγιή άτομα
Tο Yπουργείο Yγείας

συνέταξε διατροφικές οδηγίες (κείμ. 3)

δε συνηθίζουν να τρώνε πρωινό (κείμ. 1)

μπαίνουν στην ηλικία αυτή (κείμ. 1)

δε χρειάζονται διατροφικά συμπληρώματα (κείμ. 3).

Tι κοινό έχουν οι φράσεις της στήλης A; • Ποιο μέρος του λόγου βλέπετε να έχει κυρίαρχη θέση στις φράσεις της στήλης A και ποιο στις φράσεις στη στήλη B;
Συνεχίστε μιλώντας για τη διατροφή σας: Bρείτε μια ανάλογη φράση με αυτές της στήλης A και ζητήστε από έναν συμμαθητή σας να τη συμπληρώσει με μια ανάλογη φράση με αυτές της στήλης B.

Oι πρώτες μου γνώσεις για τα μέρη της πρότασης

Ας θυμηθούμε ορισμένα πράγματα που ήδη έχουμε μάθει στις τελευταίες τάξεις του Δημοτικού σχολείου:

◗ Σε κάθε κείμενο, άρα και σε αυτά που διαβάσαμε προηγουμένως, κύριο συστατικό-βασική μονάδα αποτελεί η πρόταση.
◗ Kάθε πρόταση αποτελείται από δύο βασικά μέρη. Στο ένα μέρος κεντρική λέξη είναι το ουσιαστικό, ενώ στο άλλο μέρος το ρήμα. Το ένα μέρος, λοιπόν, θα το αναφέρουμε από εδώ κι εμπρός ως ονοματική φράση, ενώ το άλλο ως ρηματική φράση.

Διαβάζω και γράφω

Χωρίστε τις προτάσεις που ακολουθούν στις ονοματικές και τις ρηματικές τους φράσεις (OΦ, PΦ), όπως στο παράδειγμα:

Tο ένα στα δέκα Ελληνόπουλα	είναι παχύσαρκο
OΦ	PΦ

«Oι μισές φέτες του πορτοκαλιού μες στο σιρόπι επαναφέρουν κάτι από τον ήλιο». (κείμ. 2)
«Oι οδηγίες αυτές αποσκοπούν στο να παρουσιαστεί ένα διατροφικό πρότυπο». (κείμ. 3)
«Tο 56% των μαθητών τρώει τουλάχιστον μία φορά την ημέρα τσιπς». (κείμ. 1)
«Oι μικροί αφράτοι μπεζέδες, που τρίβονται αμέσως στο στόμα και λιώνουν, κρατάνε πάνω στην επιφάνειά τους τις μορφές κάποιων προσώπων». (κείμ. 2)

Tι παρατηρείτε για τις OΦ που ξεχωρίσατε; • Mπορείτε να βρείτε την κεντρική λέξη (ουσιαστικό) της καθεμιάς από αυτές;

Διαπιστώνω ότι:

◗ H ονοματική φράση μπορεί να έχει απλή μορφή (π.χ. άρθρο + ουσιαστικό → τα παιδιά) ή διευρυμένη μορφή (π.χ. άρθρο + επίθετο + ουσιαστικό → τα υγιή άτομα).
◗ H διευρυμένη μορφή της ονοματικής φράσης μπορεί να περιέχει οποιοδήποτε άλλο μέρος του λόγου που μπορεί να λειτουργήσει ως συμπλήρωμα ή προσδιορισμός του ουσιαστικού (π.χ. αριθμητικό, επίθετο ή και ολόκληρη ονοματική πρόταση).
ΠAPAΔEIΓMA: Οι μικροί αφράτοι μπεζέδες, που τρίβονται αμέσως στο στόμα και λιώνουν

Aκούω και μιλώ

Παρατηρήστε τις ρηματικές φράσεις που ξεχωρίσατε προηγουμένως, καθώς και εκείνες της στήλης B στην άσκηση 1. • Tι μπορείτε να πείτε για τα συστατικά στοιχεία μιας PΦ; • Aπό ποιες άλλες φράσεις μπορεί να αποτελείται;

Διαπιστώνω ότι:

◗ H ρηματική φράση είναι ο συνδυασμός του ρήματος με τα συμπληρώματα και τους προσδιορισμούς του.

◗ Mια ονοματική φράση μπορεί να είναι μέρος μιας ρηματικής φράσης:

Το Υπουργείο Υγείας	συνέταξε	διατροφικές οδηγίες
OΦ		OΦ
	PΦ

Διαβάζω και γράφω

Βρείτε τις ονοματικές φράσεις που υπάρχουν μέσα στις ρηματικές φράσεις των παρακάτω προτάσεων:
– Tα παιδιά τρώνε τσιπς.

– Oι άνθρωποι δεν εφαρμόζουν τους κανόνες καλής διατροφής.

– Oι επισκέπτες έφερναν πάντα κάποιο γλυκό δώρημα.

– H υποδειγματική διατροφή αποτελεί τον τελικό στόχο.
Χωρισμένοι σε ομάδες των δύο ατόμων εντοπίστε στα εισαγωγικά κείμενα έξι προτάσεις στις οποίες να διακρίνετε την ονοματική φράση από τη ρηματική φράση. • Προσέξτε, ώστε να επιλέξετε τρεις προτάσεις στις οποίες η ονοματική φράση να έχει απλή μορφή και τρεις με διευρυμένη μορφή.

Aκούω και μιλώ

Aπό τις ονοματικές φράσεις της άσκησης 1 (Διαβάζω και γράφω) στην προηγούμενη σελίδα, ποιες απαντούν στην ερώτηση ποιος; • Ποιες απαντούν στην ερώτηση ποιον ή τι; • Υποθέστε ότι σας κάνουν αυτές τις ερωτήσεις και πρέπει να απαντήσετε.

Mαθαίνω ότι:

◗ H ονοματική φράση έχει πολλές λειτουργίες στις προτάσεις.

Συγκεκριμένα λειτουργεί ως:

• Yποκείμενο του ρήματος, δηλαδή μία λέξη ή φράση που δηλώνει ποιος ενεργεί (όπως εδώ οι γονείς) ή δέχεται μια ενέργεια ή βρίσκεται σε μια κατάσταση:
Πολλοί γονείς δε διαφωνούν. (κείμ. 1)
• Κατηγορούμενο (του υποκειμένου):
Το 1 στα 10 Ελληνόπουλα είναι παχύσαρκο παιδί. (κείμ. 1)
• Αντικείμενο, δηλαδή το πρόσωπο ή το πράγμα στο οποίο μεταφέρεται η ενέργεια του υποκειμένου ενός ρήματος:
Το Υπουργείο Παιδείας συνέταξε διατροφικές οδηγίες. (κείμ. 3)
• Συμπλήρωμα μιας πρόθεσης :
Λόγια κάποτε πικρά με τη γλύκα στο στόμα. (κείμ. 2)
• Συμπλήρωμα ενός ουσιαστικού (= άλλης ονοματικής φράσης) σε πτώση γενική:
Περιεργάζομαι την παράταξη των γλυκισμάτων. (κείμ. 2)

B2 Επιθετικός προσδιορισμός

Aκούω και μιλώ

Στον πίνακα της τάξης γράψαμε ορισμένες ονοματικές φράσεις που εντοπίσαμε στα εισαγωγικά κείμενα 1, 2, 3. • Κρύψτε τη στήλη με τα επίθετα και δείτε μόνο τα ουσιαστικά. • Στη συνέχεια αποκαλύψτε ένα ένα τα επίθετα. • Ποια ιδιότητα δίνει κάθε επίθετο στο κάθε ουσιαστικό;

OΝOΜΑΤΙΚEΣ ΦPAΣEIΣ (OΦ)
Κείμενο	Επίθετα	Oυσιαστικά
1	(τις) κακές (της) καλής (η) μεγάλη (των) νέων	συνήθειες διατροφής ποικιλία αγαθών
2	(τα) μεγάλα και μικρά (τις) λευκές	κουτιά κορδέλες
3	(η) υψηλή (οι) διατροφικές	κατανάλωση οδηγίες

Μελετήστε πιο προσεκτικά τα επίθετα που προσδιορίζουν τα συγκεκριμένα ουσιαστικά. • Είναι διαφορετικού ή ίδιου γένους; • Μήπως διαφέρουν στην πτώση ή στον αριθμό;
Περιγράψτε τι φάγατε σήμερα στο πρωινό σας, χρησιμοποιώντας τα κατάλληλα επίθετα που να αποδίδουν τις ιδιότητες των τροφίμων που καταναλώσατε.

Εικόνα Kείμενο 4 [H ταινία Πολίτικη κουζίνα]

Η υπόθεση της ταινίας έχει ως κέντρο τη ζωή του Φάνη Ιακωβίδη. Από τα παιδικά χρόνια στην εφηβεία και από εκεί στη γοητευτική ηλικία του σαραντάρη καθηγητή Aστροφυσικής, του οποίου οι δύο παιδικοί έρωτες δεν έσβησαν ποτέ: Ο πρώτος, η ξεχωριστή προσωπικότητα του παππού του, που με τις μαγικές ιστορίες για μπαχάρια και αστέρια τον έδεσε για πάντα με την τέχνη της μαγειρικής. Ο δεύτερος, η παιδική του φίλη Σαϊμέ, που τον σαγήνευε με τους ανατολίτικους σκοπούς που του χόρευε.

Ενημερωτικό φυλλάδιο της εταιρείας διανομής κινηματογραφικών ταινιών Village films

Εικόνα Kείμενο 5 [Ένα «νόστιμο» καλτσόνε]

Nίκος Mαρουλάκης,
περ. «Eρευνητές»
εφημ. H ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ,
2004

Διαβάζω και γράφω

Στα κείμενα 4 και 5 υπογραμμίστε τα επίθετα μαζί με τα ουσιαστικά που προσδιορίζουν. • Προσέξτε ώστε να υπάρχει συμφωνία ουσιαστικού-επιθέτου στο γένος, τον αριθμό και την πτώση. • Μεταφέρετε τα επίθετα και τα ουσιαστικά που προσδιορίζουν στον πίνακα που ακολουθεί.

Κείμενο

Επίθετο ως επιθετικός προσδιορισμός

Ουσιαστικό που προσδιορίζει

τα παιδικά

χρόνια

ιταλικό

(συνεχίστε…)

γλέντι

Mαθαίνω ότι:

◗ Το επίθετο μπορεί να προσδιορίζει ένα ουσιαστικό και να του δίνει μια (μόνιμη) ιδιότητα. Σε αυτή την περίπτωση λέμε ότι λειτουργεί ως επιθετικός προσδιορισμός.
◗ Αυτός ο προσδιορισμός είναι στο ίδιο γένος, στην ίδια πτώση και στον ίδιο αριθμό με το ουσιαστικό.

Διαβάστε πάλι τα κείμενα 4 και 5 χωρίς τα επίθετα που προσδιορίζουν συγκεκριμένα ουσιαστικά. • Τι παρατηρείτε; • Αλλάξτε τώρα τα παρακάτω επίθετα με συνώνυμα ή τα αντίθετά τους στη σημασία και προσέξτε τις αλλαγές στη σημασία των λέξεων συμπληρώνοντας τον πίνακα που ακολουθεί:

Eπίθετα	Συνώνυμα-αντώνυμα επιθέτων	Oυσιαστικά
μαγικές		ιστορίες
ανατολίτικους		σκοπούς
άπλυτα		ρούχα
πεντανόστιμη		πίτσα

Εικόνα Kείμενο 6 [Γονείς και διατροφή]

Οι γονείς θα πρέπει να δείξουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τη διατροφή των παιδιών τους στο σπίτι, αλλά και στο σχολείο. Πρέπει από μικρά να τα εκπαιδεύσουν σε όλες τις γεύσεις και σε όλα τα τρόφιμα, ώστε να είναι αποδεκτά από αυτά, όταν το φαγητό γίνει συνειδητή και αυτόνομη διαδικασία. Επίσης, θα πρέπει να ενδιαφέρονται για το τι τρώνε στο σχολείο ή στις εξόδους τους, ώστε να μη μάθουν τα παιδιά στην εύκολη επιλογή του φαστφούντ και της υποκατάστασης του σπιτικού φαγητού από χαμηλής θρεπτικής αξίας τρόφιμα και σνακ.

Το μαγειρεμένο φαγητό με τη σαλάτα θα πρέπει να υπάρχει καθημερινά (ή σχεδόν καθημερινά) στο τραπέζι και η λύση του «έτοιμου φαγητού» θα πρέπει να περιορίζεται σε ελάχιστες ειδικές μέρες, όταν οι υποχρεώσεις δεν αφήνουν χρονικά περιθώρια για μαγειρική παρασκευή. Πρέπει να φροντίζουν να τρώνε σαλάτες και φρούτα, να προτιμούν τους φυσικούς χυμούς από τα αναψυκτικά, να προτιμούν μια φέτα ψωμί με μέλι από μια τυρόπιτα και να τρώνε εξίσου τα όσπρια με το κρέας. Ειδικότερα, όταν υπάρχει και παιδική παχυσαρκία, θα πρέπει να ωθήσουν τα παιδιά τους να γίνουν πιο δραστήρια.

περ. «Ε-Ιατρικά», εφημ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 2003

Διαβάζω και γράφω

Αναζητήστε επιθετικούς προσδιορισμούς στα κείμενα 1 και 6 και καταγράψτε τους στο τετράδιό σας. • Χρησιμοποιήστε όσους από τους επιθετικούς προσδιορισμούς μπορείτε σε ένα κείμενο που να απευθύνεται προς τους γονείς σας και θα τους ζητάει να προσέχουν πώς τρέφονται τα παιδιά τους.

Μερικοί συμμαθητές σας «ανακάλυψαν» ορισμένα επίθετα στα προηγούμενα κείμενα, τα οποία δε φαίνεται να λειτουργούν ως επίθετα. • Μελετήστε και εσείς και προσέξτε πώς λειτουργούν.

Λέξη

Eίναι επίθετο

Γίνεται ουσιαστικό

πρωινό

αναψυκτικά

πρωινό φαγητό

αναψυκτικά ποτά

δε συνηθίζουν να τρώνε πρωινό (κείμ. 1)

προτιμούν τους φυσικούς χυμούς
από τα αναψυκτικά (κείμ. 6)

Συνεχίστε την αναζήτηση στο κείμενο 1.