Νεοελληνική Γλώσσα (Γ΄ Γυμνασίου) - Βιβλίο Μαθητή (Εμπλουτισμένο)

Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής [πηγή: Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα]

B MOPIA

Ακούω και μιλώ

  1. «Έχεις καλήν μοίραν»: H φράση περιέχεται δύο φορές στο κείμενο 3. Eντοπίστε τις δύο φράσεις. Ποια μικρή διαφορά βλέπετε μεταξύ τους; Ποιος είναι ο γραμματικός χρόνος κάθε πρότασης;
  2. «Κοιτάζουμε λίγο περισσότερη ώρα στα μάτια αυτούς τους πιτσιρικάδες, που έγιναν απότομα έφηβοι» (κείμενο 4)
    «Καλόχεις εκείνον τον Καβαλάρη» (κείμενο 3)

    Οι παραπάνω φράσεις είναι παραλλαγμένες φράσεις των κειμένων 3 και 4. Eντοπίστε μέσα στα κείμενα τις αυθεντικές και βρείτε τις λεξούλες που έχουν παραλειφθεί. Τι αφαιρέθηκε από το νόημα των φράσεων με την παράλειψή τους; Με ποια λέξη της κάθε φράσης έχει πιο στενή σχέση η λέξη που παραλείφθηκε;

  3. «Μοναχά να καλόχεις εκείνον τον Καβαλάρη» (κείμενο 3)
    «να, εκείνος ο άντρας έχει στείλει το γιο του στο κολέγιο» (κείμενο 2)
    Συγκρίνετε τις σημασίες που έχει το να στα δύο αυτά αποσπάσματα.
  4. «Για τα ζητήματα αυτά τίποτα δεν μπορεί να προβλεφθεί με ακρίβεια» (κείμενο 1)
    «Για άνοιξέ μου πάλιν το χεράκι σου» (κείμενο 3)

    Συγκρίνετε τις σημασίες που έχει το για στα δύο αποσπάσματα. Σε ποιο από τα δύο αποσπάσματα το για συνδέεται στενά με ένα ουσιαστικό και δημιουργεί προθετικό σύνολο; Με τι μέρος του λόγου συνδέεται στενά το για στο άλλο απόσπασμα και ποια σημασία του προσθέτει;

Mαθαίνω ότι:

  • Μόρια ονομάζουμε τις λέξεις να και θα που χρησιμοποιούμε για να σχηματίσουμε την υποτακτική έγκλιση και τους μελλοντικούς χρόνους.

  • Eπίσης μόρια θεωρούμε όλες γενικά τις άκλιτες λέξεις, όταν τις χρησιμοποιούμε με σημασίες που δε μας επιτρέπουν να τις κατατάξουμε σε κάποιο από τα άλλα άκλιτα μέρη του λόγου (επιρρήματα, προθέσεις, συνδέσμους, επιφωνήματα).

  • Τα μόρια (εκτός από τα θα, να) χρωματίζουν συναισθηματικά το λόγο. Εμπλουτίζουν τις σημασίες και τους δίνουν εκφραστικότητα. Γι' αυτό τα μόρια τα συναντάμε συχνότερα διάσπαρτα στον καθημερινό λόγο και στη λογοτεχνία.

  • Ενώ ως φυσικοί ομιλητές τα χρησιμοποιούμε με άνεση, τα μόρια είναι πιθανό να δυσκολέψουν όσους διδάσκονται την ελληνική ως ξένη γλώσσα, επειδή οι σημασιολογικές τους αποχρώσεις δεν προβλέπονται συνήθως από τους κανόνες και συχνά αλλάζουν ρόλο μέσα στο λόγο (π.χ. προθέσεις που χρησιμοποιούνται ως επιρρήματα, επιρρήματα που γίνονται σύνδεσμοι κ.λπ.).

Διαβάζω και γράφω

  1. «Έχεις καλήν μοίραν,… μα τούτο το ψωμί» (κείμενο 3)
    «ένας νέος, μα τι νέος!» (κείμενο 3)
    Σκεφτείτε ποιες είναι οι διαφορετικές σημασίες του μα στα δύο αποσπάσματα. Γράψτε και εσείς δύο προτάσεις, στις οποίες να φαίνονται οι διαφορετικές σημασίες του μα.
  2. Σε όλα τα παρακάτω σκίτσα το θα συνοδεύει διάφορους ρηματικούς τύπους. Σε ποια περίπτωση δηλώνεται:
    1. αυτό που πρόκειται να γίνει
    2. αυτό που θα μπορούσε να γίνει
    3. αυτό που είναι πιθανό να συμβαίνει.
    Εικόνα Εικόνα

    Εικόνα

    Γράψτε και εσείς τρεις προτάσεις ή κάντε τρία σκίτσα που να περιέχουν φράσεις με θα και να δηλώνουν τις τρεις αυτές διαφορετικές σημασίες.

  3. Μελετήστε τις φράσεις που ακολουθούν και πείτε τες φωναχτά:
    – Σαν να δρόσισε λιγάκι!
    – Δεν αλλάζω γνώμη, που να με χρυσώσεις!
    – Ας κρατούσε για πάντα το όνειρο αυτό!
    – Mπας και σου περισσεύει κάνα ευρώ;
    – Θα 'ρθεις αύριο; – Aμέ!
    – Έτσι μου 'ρχεται να τα παρατήσω κι ό,τι θέλει ας γίνει.
    – Τον ξέρω εδώ και είκοσι χρόνια!
    – Να μην πάω, θα του κακοφανεί!
    – Δε γύρισε καν να με κοιτάξει!
    1. Εντοπίστε και υπογραμμίστε όσες λέξεις θεωρείτε μόρια στις παραπάνω φράσεις, σύμφωνα με τη θεωρία που προηγήθηκε.
    2. Μετασχηματίστε τις φράσεις αυτές. Κάντε όσες αλλαγές χρειάζονται, για να αποδώσετε μεγαλύτερη τυπικότητα και επισημότητα στο λόγο.
    3. Τι συνέβη με τα μόρια στις δικές σας φράσεις;
    4. Ποια εκδοχή από τις δύο σας φαίνεται ότι εκφράζει εντονότερα τα συναισθήματα των ομιλητών;