8 Παράρτημα

ΓΛΩΣΣΑΡΙ

Αψβούργοι	Δυναστεία που κυριάρχησε στην Αυστρία και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες (1278-1918).
Βιομηχανική Επανάσταση	Ριζικός οικονομικός μετασχηματισμός, ο οποίος εμφανίστηκε στην Αγγλία κατά το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα και επεκτάθηκε κατά το 19ο αιώνα και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Έλαβε χώρα κυρίως στη βιοτεχνία, η οποία με τη χρήση νέων πηγών ενέργειας (γαιάνθρακας και ατμός) και μηχανών μετεξελίχτηκε σε βιομηχανία, αλλά επεκτάθηκε και στις μεταφορές, με τη χρήση του σιδηροδρόμου και του ατμόπλοιου.
Βούλα	Έγγραφο που έφερε τη σφραγίδα του πάπα της Ρώμης.
Γαληνοτάτη Δημοκρατία	Ονομασία του ναυτικού κράτους της Βενετίας που υποδηλώνει σταθερότητα.
Δίαιτα	Το ανώτατο συμβούλιο των αντιπροσώπων των ευγενών, του κλήρου και των αστών στην αυτοκρατορική Γερμανία και σε χώρες της ανατολικής Ευρώπης.
Διαφωτισμός	Πνευματικό κίνημα του 18ου αι. που επιδίωκε πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές μεταβολές και γενικότερα τη βελτίωση του ανθρώπου. Ξεκίνησε από τη Γαλλία και επεκτάθηκε βαθμιαία και στην υπόλοιπη Ευρώπη Οι φορείς του κινήματος (φιλόσοφοι και διαφωτιστές) πίστευαν ότι θα υπάρξει πρόοδος και ότι η επιστήμη και η λογική θα βοηθήσουν τον άνθρωπο να απαλλαγεί από τις προκαταλήψεις του παρελθόντος.
Διομολογήσεις	Εμπορικές συμφωνίες αποικιακού χαρακτήρα, με τις οποίες η Οθωμανική Αυτοκρατορία παραχωρούσε προνόμια στις ευρωπαϊκές δυνάμεις, με μοναδικό αντάλλαγμα τη φιλία τους. Με αυτές νομιμοποιήθηκε η εκμετάλλευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας
Δραγουμάνος/Δραγομάνος	Διερμηνέας, υψηλόβαθμο αξίωμα στο Οθωμανικό Κράτος, το οποίο κατελάμβαναν χριστιανοί, κυρίως Έλληνες, επειδή οι μουσουλμάνοι δεν μάθαιναν ξένες γλώσσες. Ο Μεγάλος Δραγομάνος της Υψηλής Πύλης εκτελούσε καθήκοντα Υπουργού Εξωτερικών. Σημαντική ήταν και η θέση του Δραγομάνου του Στόλου της Άσπρης Θάλασσας (του Αιγαίου).
Εκλέκτορες	Οι επτά γερμανοί ηγεμόνες που συμμετείχαν στην εκλογή του γερμανού αυτοκράτορα.
Ελέω Θεού βασιλεία	Πολιτική αντίληψη σύμφωνα με την οποία ο μονάρχης έχει λάβει εντολή διακυβέρνησης από τον Θεό, στον οποίο και μόνο λογοδοτεί.
Εμπειρισμός	Θεωρία που δέχεται ως πηγή της γνώσης και κριτήριο της αλήθειας την εμπειρία.
Ένδοξη Επανάσταση (1688)	Επανάσταση των άγγλων ευγενών και των άγγλων αστών, η οποία έφερε στο προσκήνιο την αγγλική αστική τάξη. Ονομάστηκε ένδοξη, για να διακρίνεται από την επανάσταση του Κρόμβελ, στην οποία συμμετείχαν και τα λαϊκά στρώματα.
Ευαγγελιστάριο	Λειτουργικό βιβλίο, το οποίο περιλαμβάνει τις περικοπές του Ευαγγελίου που αναγιγνώσκονται κατά τη διάρκεια των ιερών
Ησυχασμός	Θεολογικό κίνημα. Σύμφωνα με τους Ησυχαστές, η επικοινωνία με το Θεό επιτυγχάνεται με τη μοναξιά, τη σιωπή, τον ασκητισμό και την προσευχή.
Habeas Corpus	Η φράση είναι λατινική και σημαίνει επί λέξει «ας έχεις το σώμα». Για την πρακτική σημασία της, βλ. σχετικό παράθεμα.
Κεφαλαιοκρατικό ή καπιταλιστικό σύστημα	Οικονομικό σύστημα που εμφανίστηκε στη Δυτική Ευρώπη με τις μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις και αναπτύχτηκε ιδιαίτερα με τη Βιομηχανική Επανάσταση. Σ' αυτό τα μέσα παραγωγής κατέχουν και εκμεταλλεύονται οι κεφαλαιοκράτες.
Κλασικισμός- Νεοκλασικισμός	Πνευματικά και καλλιτεχνικά ρεύματα που μιμούνται την κλασική αρχαιότητα. Ένα λογοτεχνικό ή εικαστικό έργο θεωρείται κλασικό, όταν χαρακτηρίζεται από αρμονία, ισορροπία, σωστές αναλογίες και χρωματισμούς, ρυθμό και υψηλό ήθος. Στο νεοκλασικισμό αυτό αποκτά και κοινωνική σημασία, συνδεόμενο με τον αγώνα για ελευθερία
Κονσέρτο	Είδος μουσικής σύνθεσης για ένα ή περισσότερους σολίστ και ορχήστρα.
Μαγιορδόμος ή αυλάρχης	Ο επικεφαλής αξιωματούχος των ανακτόρων και έμπιστος του βασιλιά στο Φραγκικό κράτος.
Μαικήνας	Ηγεμόνας ή εύπορος αστός που ενισχύει οικονομικά τον πολιτισμό και την τέχνη.
Μεγάλος βεζίρης	Ο ανώτατος αξιωματούχος του Οθωμανικού Κράτους, ένα είδος πρωθυπουργού.
Μεταποιητικός ή δευτερογενής τομέας παραγωγής	Περιλαμβάνει την οικοτεχνία, τη βιοτεχνία και τη βιομηχανία.
Μοναχικό τάγμα	Κοινότητα μοναχών που αποδέχονται και τηρούν τους ίδιους κανόνες. Τα κυριότερα μοναχικά τάγματα της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας ήταν των Φραγκισκανών, των Δομηνικανών και των Κινστερκιανών.
Μικρογραφία ή μινιατούρα	Ζωγραφική μικρών διαστάσεων πάνω σε βιβλίο.
Μικροτεχνία	Κατηγορία έργων τέχνης που έχουν μικρές διαστάσεις.
Μνημειακή ζωγραφική	Η μεγάλων διαστάσεων ζωγραφική σε ναούς και άλλα κτίρια.
Όπερα	Πολύμορφο έργο, συνήθως με μυθολογικά θέματα, στο οποίο συνδυάζονται η μουσική, το δράμα, η πρόζα, η ποίηση, ο χορός, η σκηνογραφία κ.ά.
Ορατόριο	Μουσικό έργο που έχει συνήθως θρησκευτικό περιεχόμενο και μοιάζει με όπερα, χωρίς όμως το στοιχείο της σκηνικής δράσης, με αφηγηματικά στοιχεία, άριες, φωνητικά και χορωδιακά μέρη, ορχηστρικές εισαγωγές ή ενδιάμεσες παρεμβολές.
Ορθολογισμός	Φιλοσοφική θεωρία που δίνει έμφαση στη λογική απόδειξη της αλήθειας.
Πρεσβυτεριανοί	Προτεστάντες που δεν αποδέχονται το επισκοπικό αξίωμα και υποστηρίζουν ότι η εκκλησία πρέπει να διοικείται από πρεσβυτέρους
Πουριτανοί	Μέλη της πρεσβυτεριανής εκκλησίας της Αγγλίας που πίστευαν ότι η λατρεία και η εκκλησιαστική πρακτική πρέπει να στηρίζεται αποκλειστικά στην αγία Γραφή.
Προοπτική	Η τεχνική με την οποία οι ζωγράφοι δίνουν την ψευδαίσθηση της τρίτης διάστασης, δηλαδή του βάθους της σύνθεσης, πάνω στη δισδιάστατη επιφάνεια του πίνακα.
Προστασία	Παρεχόταν από τους δυνατούς γαιοκτήμονες στους αδύνατους, οι οποίοι σε αντάλλαγμα πλήρωναν φόρο σε είδος ή εργάζονταν στα κτήματά τους.
Προστατευτισμός ή Μερκαντιλισμός	Οικονομική πρακτική μάλλον παρά θεωρία, που είχε επικρατήσει στην Ευρώπη από το 16ο ως το 18ο αι. Κατ' αυτή ο πλούτος μιας χώρας βασιζόταν στα αποθέματα των πολύτιμων μετάλλων που διέθετε. Έτσι το κράτος επιδίωκε να έχει ενεργητικό εμπορικό ισοζύγιο και παρενέβαινε, ενθαρρύνοντας τις εξαγωγές και αποθαρρύνοντας τις εισαγωγές.
Πρωτογενής τομέας	Η γεωργία και η κτηνοτροφία.
Ραγιάδες (reaya)	Το σύνολο του πληθυσμού, με εξαίρεση τις αξιωματούχους, της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο όρος δήλωνε από το 18ο αι. μόνο τους μη μουσουλμανικούς πληθυσμούς, κυρίως τους χριστιανούς, που ζούσαν άθλια λόγω των φόρων και της καταπίεσης των Τούρκων.
Ρομαντισμός	Ευρωπαϊκό καλλιτεχνικό ρεύμα που δίνει έμφαση στα συναισθήματα (Α΄ μισό 19ου αι.)
Συμφωνία	Εκτενής μουσική σύνθεση για ορχήστρα.
Τριτογενής τομέας	Ο τομέα της οικονομίας που αφορά τις υπηρεσίες (εμπόριο, τράπεζες, μεταφορές).
Τροβαδούροι	Οι τροβαδούροι (trouvar-trobar = επινοώ) ήταν οι τραγουδιστές της Ν. Γαλλίας. Στη Β. Γαλλία ονομάζονταν τροβάροι και στη Γερμανία Minnesanger (ερωτικοί τραγουδιστές).
Υπερρεαλισμός ή Σουρρεαλισμός	Λογοτεχνικό και κίνημα του 20ου αι. που βασίζεται στη θεωρία του S. Freud και επιδιώκει την έκφραση του υποσυνείδητου κόσμου, που στηρίζεται στο όνειρο και τη φαντασίωση.

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΙΝΑΚΕΣ.
I. ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΙ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΕΣ

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Ά ΚΑΙ ΔΙΑΔΟΧΟΙ

Κωνσταντίνος Α΄	324-337	Σταυράκιος	811
Κωνστάντιος	337-361	Μιχαήλ Α΄ Ραγκαβές	811-813
Ιουλιανός	361-363	Λέων Ε΄	813-820
Ιοβιανός	363-364	Μιχαήλ Β΄	820-829
Ουάλης	364-378	Θεόφιλος	829-842
Θεοδόσιος A'	379-395	Μιχαήλ Γ΄	842-867
Αρκάδιος	395-408	Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ
Θεοδόσιος Β΄	408-450	Βασίλειος Α΄	867-886
Μαρκιανός	450-457	Λέων ΣΤ΄	886-912
Λέων Α΄	457-474	Αλέξανδρος	912-913
Λέων Β΄	474	Κωνσταντίνος Ζ'	913-959
Ζήνων	474-491	Ρωμανός Α΄ Λακαπηνός	920-944
Αναστάσιος Α΄	491-518	Ρωμανός Β΄	959-963
Ιουστινος Α΄	518-527	Νικηφόρος Β΄ Φωκάς	963-969
Ιουστινιανός Α΄	527-565	Ιωάννης Α΄ Τζιμισκής	969-976
ΔΙΑΔΟΧΟΙ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ Α΄		Βασίλειος Β΄	976-1025
Ιουστινος Β΄	565-578	Κωνσταντίνος Η'	1025-1028
Τιβέριος Α΄	578-582	Ρωμανός Γ΄ Αργυρός	1028-1034
Μαυρίκιος	582-602	Μιχαήλ Δ΄	1034-1041
Φωκάς	602-610	Ζωή και Θεοδώρα	1042
Η ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ		Κωνσταντίνος Θ' Μονομάχος	1042-1055
Ηράκλειος	610-641	Θεοδώρα	1055-1056
Κώνστας Β΄	641-668		(δεύτερη βασιλεία)
Κωνσταντίνος Δ΄	668-685	ΟΙ ΔΙΑΔΟΧΟΙ ΤΩΝ ΜΑΚΕΔΟΝΩΝ
Ιουστινιανός Β΄	685-695	Μιχαήλ ΣΤ΄	1056-1057
	(πρώτη βασιλεία)	Ισαάκ Α΄ Κομνηνός	1057-1059
Λεόντιος	695-698	Η ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΩΝ ΔΟΥΚΩΝ
Τιβέριος Β΄	698-705	Κωνσταντίνος Ι' Δούκας	1059-1067
Ιουστινιανός Β΄	705-711	Ρωμανός Δ΄ Διογένης	1067-1071
	(δεύτερη βασιλεία)	Μιχαήλ Ζ' Δούκας	1071-1078
ΔΙΑΔΟΧΟΙ ΤΩΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΩΝ		Νικηφόρος Γ΄ Βοτανειάτης	1078-1081
Φιλιππικός	711-713	Η ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΩΝ ΚΟΜΝΗΝΩΝ
Αναστάσιος Β΄	713-715	Αλέξιος Α΄	1081-1118
Θεοδόσιος Γ΄	715-717	Ιωάννης Β΄	1118-1143
Η ΣΥΡΙΑΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ		Μανουήλ Α΄	1143-1180
Λέων Γ΄	717-741	Αλέξιος Β΄	1180-1183
Κωνσταντίνος Ε΄	741-775	Ανδρόνικος Α΄	1183-1185
Λέων Δ΄	775-780	ΑΓΓΕΛΟΙ
Κωνσταντίνος ΣΤ΄	780-797	Ισαάκ Β΄	1185-1195
Ειρήνη	797-802	Αλέξιος Γ΄	1195-1203
Η ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΟΥ ΑΜΟΡΙΟΥ		Ισαάκ Β΄ (δεύτερη βασιλεία) και
Νικηφόρος Α΄	802-811	Αλέξιος Δ΄	1203-1204
Αλέξιος Ε΄ Μούρτζουφλος	1204	Ανδρόνικος Β΄	1282-1328
ΛΑΣΚΑΡΙΔΕΣ (ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΝΙΚΑΙΑΣ)		Ανδρόνικος Γ΄	1 328-1341
Θεόδωρος Α΄	1204-1222	Ιωάννης Ε΄	1341-1391
Ιωάννης Γ΄ Δούκας Βατάτζης	1222-1254	Ιωάννης ΣΤ΄ Καντακουζηνός	1347-1354
Θεόδωρος Β΄	1254-1258	Ανδρονικος Δ΄	1376-1379
Ιωάννης Δ΄	1258-1261	Ιωάννης Ζ'	1390
ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΙ		Μανουήλ Β΄	1391-1425
Μιχαήλ Η'	1261-1282	Ιωάννης Η'	1425-1448
		Κωνσταντίνος ΙΑ΄	1449-1453

II. TA ΚΥΡΙΟΤΕΡΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

324-333	Ίδρυση και οικοδόμηση της Κων/λης	533-4	Καθυπόταξη Βανδαλικού Κράτους
325	Σύνοδος της Νίκαιας	535-55	Καθυπόταξη Οστρογοτθικού Βασιλείου
343	Οι Γότθοι και άλλοι Γερμανοί βαπτίζονται χριστιανοί (Αρειανοι)	562	Συνθήκη ειρήνης μεταξύ Περσίας και Βυζαντίου
378	Ήττα του Ουάλη στην Αδριανούπολη	Τέλη 6ου αι.	Εισβολές Αβάρων και Σλάβων
395	Διαίρεση της αυτοκρατορίας σε δύο μέρη.	620	Οι Πέρσες κατακτούν την Εγγύς Ανατολή
425	Ίδρυση Πανεπιστημίου Κων/λης	626	Άβαροι και Πέρσες πολιορκούν την Πόλη, αλλά αποκρούονται
431	Σύνοδος Εφέσου	627	Οι Πέρσες συντρίβονται κοντά στη Νινευί και αποδίδουν τα κατακτηθέντα εδάφη στο Βυζάντιο
438	Δημοσίευση Θεοδοσιανού Κώδικα	636	Οι Άραβες νικούν τους Βυζαντινούς στη μάχη του Ιερομιακος (Yarmuk)
451	Σύνοδος Χαλκηδόνας	638.	Ο χαλίφης Ομάρ κατακτά τα Ιεροσόλυμα.
457	Ο Λέων Α΄ στέφεται αυτοκράτορας (από τον πατριάρχη για πρώτη φορά)	640	Οι Άραβες αρχίζουν την κατάκτηση της Αιγύπτου και της Βόρειας Αφρικής
482	Ενωτικόν Ζήνωνος και έναρξη 30ετούς σχίσματος μεταξύ Ρώμης και Κων/λης	655	«Ναυμαχία των Ιστών» και νίκη των Αράβων επί των Βυζαντινών
493	Ο Θευδέριχος γίνεται κύριος της Ιταλίας	678	Η πρώτη επίθεση του αραβικού στόλου κατά της Κων/λης αποτυγχάνει
529	Δημοσίευση Ιουστινιάνειου Κώδικα και αναστολή λειτουργίας της Νεοπλατωνικής Ακαδημίας στην Αθήνα	680	Εγκατάσταση Βουλγάρων νοτίως του Κάτω Δούναβη και ίδρυση Βουλγαρικού Κράτους
532	Στάση του Νίκα - έναρξη ανοικοδόμησης Αγίας Σοφιας-Διαμόρφωση ρυθμού βασιλικής με τρούλο	697	Οι Άραβες κατακτούν την Καρχηδόνα
533	Δημοσίευση της συλλογής «Πανδέκτη»

718	Οι Άραβες αποκρούονται μπροστά στην Πόλη	965	Οι Βυζαντινοί ανακτούν την Κύπρο
730	Έναρξη εικονομαχίας	968	Ο Νικηφόρος Φωκάς κατακτά τη Συρία
751	Οι Λομβαρδοί κατακτούν το Εξαρχάτο της Ραβέννας	975	Ο Ιω. Τζιμισκής προελαύνει ως την Παλαιστίνη
754	Εικονοκλαστική σύνοδος της Ιέρειας	988	Εκχριστιανισμός του κράτους του Κιέβου
787	Σύνοδος της Νίκαιας: Καταδίκη της εικονομαχίας	11ος αι.	Το λόγιος έπος του Διγενή Ακρι τα - Διαμόρφωση του οκταγωνικού ρυθμού.
805	Ήττα των Σλάβων της Πάτρας: Αποκατάσταση της βυζαντινής κυριαρχίας στην Πελοπόννησο	1014	Ο Βασίλειος Β΄ εκμηδενίζει τον στρατό και το κράτος των Βουλγάρων του τσάρου Σαμουήλ
811	Ο βούλγαρος χάνος Κρούμος κατατροπώνει και εξοντώνει τον Νικηφόρο Α΄	1054	Σχίσμα μεταξύ των δύο Εκκλησιών
826	Οι Άραβες αποσπούν από το Βυζάντιο την Κρήτη	1071	Ήττα του Διογένη Δ΄ από τους Σελτζούκους στο Ματζικέρτ της Αρμενίας
827	Οι Άραβες αρχίζουν την κατά κτηση της Σικελίας	1077	Οι Σελτζούκοι κατακτούν τα Ιεροσόλυμα
843	Αναστήλωση εικόνων και τέλος εικονομαχίας	1080	Ο Σουλεϊμάν Α΄ ιδρύει το Σουλτανάτο του Ρουμ
9ος αι.	Διαμόρφωση ρυθμού σταυροειδούς με τρούλο	1081	Ο Ροβ. Γυισκάρδος κατακτά το Δυρράχιο και εισδύει στη Μακεδονία και Θεσσαλία
860	Πρώτη εκστρατεία Ρώσων κατά της Κων/λης	1082	Εμπορική συνθήκη Βυζαντίου και Βενετών
863	Ιεραποστολή Μοραβίας-Νίκη κατά Αράβων στη μάχη του Λαλακάοντος	1096-99	1η Σταυροφορία: Κατάκτηση Νίκαιας (1097), Αντιόχειας (1098) και Ιεροσολύμων (1099)
864	Εκχριστιανισμός Βουλγαρίας	1122	Καταστροφή των Πετσενέγων
867	Ο Φώτιος αφορίζει τον πάπα Νικόλαο Α΄. Αρχή Φωτιειου Σχίσματος	1147-9	2η Σταυροφορία. Οι Σταυροφόροι αποτυγχάνουν στη Μ. Ασία
902	Οι Άραβες κατακτούν το Ταυρομένιον (Taormina)	1186	Η Βουλγαρία αποσπάται από το Βυζάντιο και η βυζαντινή κυριαρχία στα Βαλκάνια καταρρέει
904	Οι Άραβες λεηλατούν τη Θεσσαλονίκη	1189-92	3η Σταυροφορία. Το Βυζάντιο χάνει την Κύπρο
944	Οι Βυζαντινοί ανακτούν τη συριακή Έδεσσα	1202-4	4η Σταυροφορία και άλωση της Πόλης
10ος αι.	Ακριτικά τραγούδια
961	Οι Βυζαντινοί ανακτούν την Κρήτη

1224	Ο Θεόδωρος Άγγελος της Ηπείρου κατακτά το Λατινικό Βασίλειο της Θεσσαλονίκης	1393	Οι Οθωμανοί κατακτούν την Βουλγαρία
1225	Ο Ιωάννης Βατάτζης της Νίκαιας αποσπά τη Μ. Ασία από τους Λατίνους	1402	Μάχη της Άγκυρας και ήττα των Οθωμανών από τους Μογγόλους
1261	Ο Μιχαήλ Η' ανακτά την Πόλη και αποκαθιστά και ανακτά το Μυστρά και άλλα φρούρια του Μορέως	1430	Οι Οθωμανοί κατακτούν τη Θεσσαλονίκη
1282	Ο Σικελικός Εσπερινός ματαιώνει την επίθεση του Καρόλου Δ΄ κα τά του Βυζαντίου	1431	Καταλύεται η ηγεμονία της Αχαΐας και η Πελοπόννησος περιέρχεται στους Έλληνες
1300	Όλη η Μ. Ασία περιέρχεται στους Οθωμανούς	1439	Ένωση των δύο εκκλησιών στη Φλωρεντία
1310/1	Οι Καταλανοί νικούν τους Φρά γκους στη μάχη του Κηφισού και γίνονται κύριοι της Αθήνας	1444	Ο Μουράτ Β΄ νικά τους χριστιανούς σταυροφόρους στη Βάρνα της Βουλγαρίας
1326	Η Προύσα γίνεται πρωτεύουσα του Οθωμανικού Κράτους	1453	Ο Μωάμεθ Β΄ κυριεύει την Κων/λη και καταλύει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία
1354	Η κατάκτηση της Καλλίπολης εγκαινιάζει τις οθωμανικές κατακτήσεις στην Ευρώπη	1456	Η Αθήνα πέφτει στα χέρια των Οθωμανών
1368/9	Η Αδριανούπολη γίνεται πρωτεύουσα των Οθωμανών	1460	Οι Οθωμανοί κατακτούν την Πελοπόννησο
1389	Οι Οθωμανοί νικούν τους Σέρβους στη μάχη του Κοσσυφοπεδίου (Κόσοβο).	1461	Οι Οθωμανοί κατακτούν την Τραπεζούντα

III. ΤΑ ΚΥΡΙΟΤΕΡΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ : ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΟΥΜΕΝΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

5ος-6ος αι.	Μετανάστευση λαών, εισβολές βαρβάρων	751	Ο Πιπινος Βραχύς στέφεται βασιλιάς των Φράγκων και ιδρύει τη δυναστεία των Καρολιδών
476	Πτώση Δυτ., Ρωμ. Κράτους, αρχή Μεσαίωνα	768-774	Ο Καρλομάγνος βασιλιάς των Φράγκων
481	Εγκαθίδρυση Μεροβιγγείων	800	Ο Καρλομάγνος στέφεται αυτο¬ κράτορας
481-511	Χλωδοβίκος Α΄, βασιλιάς των Φράγκων	843	Συνθήκη του Βερντέν και τριχοτόμηση του Φραγκικού Κράτους
496	Βάπτιση Χλωδοβίκου Α΄	8ος-9ος αι.	Έναρξη διαμόρφωσης φεουδαρχίας
6ος-7ος αι.	Νέες επιδρομές λαών στην Ευρώπη	9ος-10ος αι.	Επιδρομές Σαρακηνών, Μαγυάρων και Νορμανδών στην Ευρώπη
732	Ο Κάρολος Μαρτέλος αναχαιτίζει τους Άραβες στο Πουατιέ

962	Ο Όθων Α΄ στέφεται αυτοκράτορας της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας του Γερμανικού Έθνους	1517-1555	Μεταρρύθμιση και αντιμεταρρύθμιση
987	Ο Ούγος Καπέτος στέφεται βασιλιάς της Γαλλίας και ιδρύει τη δυναστεία των Καπετιδών	1519-1522	Πρώτος περίπλους της γης
11ος αι.	Καινοτομίες στη γεωργία, ανάπτυξη πόλεων και εμπορίου, ρομανικός ρυθμός	1520	Ο Λούθηρος καίει τη βούλα του πάπα
1066	Ο Γουλιέλμος ο Κατακτητής βασιλιάς της Αγγλίας	1529	Πρώτη πολιορκία Βιέννης
1075	Έναρξη της διαμάχης για την περιβολή	1535	Πρώτες Διομολογήσεις Γαλλίας με Οθωμανούς
12ος αι.	Γοτθικός ρυθμός	1555	Ειρήνη Αυγούστας
1122	Κονκορδάτο της Βορμς και λήξη της διαμάχης για την περιβολή	1571	Κατάληψη Κύπρου από τους Τούρκους, ναυμαχία Ναυπάκτου
13ος αι.	Έναρξη παρακμής φεουδαρχίας	1572	Νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου
1215	Μεγάλος Χάρτης Δικαιωμάτων	1598	Διάταγμα Νάντης
14ος αι.	Κρίση της φεουδαρχίας, λαϊκές εξεγέρσεις	1618-48	Τριακονταετής Πόλεμος
1305-1377	Αιχμαλωσία της Αβινιόν	1648	Συνθήκη της Βεστφαλίας
1337-1453	Εκατονταετής πόλεμος	1669	Κατάληψη Κρήτης από τους Τούρκους
1345-1400	Μαύρος Θάνατος	1683	Δεύτερη πολιορκία Βιέννης από
1450 περ.	Εφεύρεση τυπογραφίας	1685	Ανάκληση Διατάγματος Νάντης
15ος- 16ος αι.	Ανακαλύψεις, Αναγέννηση, Αν θρωπισμός	1688	Ένδοξη Επανάσταση
1453	Ο Μωάμεθ Β΄ παραχωρεί προνόμια στον πατριάρχη Γεννάδιο Β΄	1688-1789	Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός
1492	Ανακάλυψη Αμερικής και έναρξη Νεότερης Ευρωπαϊκής Ιστορίας	1750-1821	Νεοελληνικός Διαφωτισμός
		1750-1800	Έναρξη Βιομηχανικής Επανάστασης
		1774	Συνθήκη Κιοουτσούκ Καϊναρτζή
		1789	Γαλλική Επανάσταση

Βιντεοκασεττες-CD-Rom για το Βυζάντιο

Ευ. Χρυσός-Μ. Στασινοπούλου (επιμ.), Κωνσταντινούπολη. Η ίδρυση μιας παγκόσμιας πρωτεύουσας. Το μάθημα που δεν έγινε, Ίδρυμα Μελετών Λαμπράκη, Αθήνα 1995.
Ε. Χρυσός (επιμ.), ΣΟΦΙΑ, μια ηλεκτρονική βιβλιοθήκη για το Βυζάντιο, Ίδρυμα Μελετών Λαμπράκη, Αθήνα 1995
ΥΠΕΠΘ, Παιδαγωγικό Ινσιτούτο, Από το παρόν στο παρελθόν. Βυζαντινή Ιστορία Β΄ Γυμνασίου. Εκπαιδευτικό λογισμικό που αναπτύχθηκε στο πλαίσιο του έργου ΕΠΕΑΕΚ "Αναδιατύπωση και Εκσυγχρονισμός των Προγραμμάτων Σπουδών και Παραγωγή Διδακτικού Υλικού"

Τόποι του Διαδίκτυου για τη Βυζαντινή Ιστορία

Διδάσκοντες και μαθητές μπορούν να αναζητήσουν και να βρουν στο Διαδικτυο (Internet) μεγάλο αριθμό διαδικτυακών τόπων (sites) σχετικών με τη μεσαιωνική ιστορία, που προσφέρουν πρωτογενές υλικό (πηγές), συνθετικές εργασίες και βιβλιογραφίες,αν πληκτρολογήσουν τις ακόλουθες δύο γενικές αναφορές: «Internet Medieval Sourcebook» και «Doaks Economic History of Byzantium». Βασική προϋπόθεση για την αξιοποίηση αυτού του τεράστιου υλικού είναι η καλή γνώση της αγγλικής γλώσσας.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Σπ. Ασδραχάς-Καραπιδάκης Ν.	Ελληνική Οικονομική Ιστορία ΙΕ΄-ΙΘ' αι. τ. 1-2, Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς, Αθήνα 2003.
Απ. Βακαλόπουλος	Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, Τουρκοκρατία τ. Β΄ (1453-1669), τ. Δ΄ (1669- 1912), Θεσσαλονίκη 1973-1976.
S. Bernstein-P. Milza	Ιστορία της Ευρώπης. Από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία στα ευρωπαϊκά κρά¬τη, τ. Α΄ (5ος- 18ος αι.), μετ. Α. Δημητρακόπουλος, εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1997.
F. Braudel	Υλικός πολιτισμός, οικονομία και καπιταλισμός. Οι δομές της καθημερινής ζωής, το δυνατό και το αδύνατο, τ. 1-2, μετ. Αικ. Ασδραχά, Εκδόσεις Μορφωτικού Ινστιτούτου Αγροτικής Τράπεζας, Αθήνα 1995-8.
J. Burckhardt	Ο πολιτισμός της Αναγέννησης στην Ιταλία, μετ. Μ.Τοπάλη, εκδ. Νεφέλη 1997.
E. Burns	Εισαγωγή στην ιστορία και τον πολιτισμό της Νεώτερης Ευρώπης, τ. Α΄ , μετ. Τ. Βαρβέρης, εκδ. Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1983.
Αικ. Χριστοφιλοπούλου	Βυζαντινή Ιστορία, 3 τόμοι, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1991-1997.
Ευ. Χρυσός	Το Βυζάντιον και οι Γότθοι, Θεσσαλονίκη 1972.
G. Dagron	Η γέννηση μιας πρωτεύουσας, Η Κωνσταντινούπολη και οι θεσμοί της, 330-451, μετ. Μ. Λουκάκη, ΜΙΕΤ, Αθήνα 2000.
Α. G. Debus	Άνθρωπος και φύση στην Αναγέννηση, μετ. Τ. Τσιαντούλας, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 1997.
Α. Δεληβορριάς	Interpretatio Christiana, στο Ευφρόσυνον: Αφιέρωμα στον Μανώλη Χατζηδάκη, Αθήνα 1991, σ. 107-123.
Κ. Γιαννακόπουλος	Βυζάντιο και Δύση, μετ. Ε. Βαρουξάκη, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 1985.
E. Γλύκατζη - Αρβελέρ	Η πολιτική ιδεολογία της βυζαντινής αυτοκρατορίας, μετ. Τ. Δρακοπούλου, 4η έκδοση, εκδ. Ψυχογιός, Αθήνα 1992.

J. Le Goff	Οι διανοούμενοι στο Μεσαίωνα, εκδ. Κέδρος, 2002.
J. Le Goff	Ο πολιτισμός της μεσαιωνικής Δύσης, με. Ρ. Μπενβενίστε, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1993.
N. Hampson	Ο Διαφωτισμός, εκδ. Παπαζήσης, Αθήνα 1994.
A. Hauser	Κοινωνική Ιστορία της Τέχνης, εκδ. Κάλβος, Αθήνα 1970.
E. Hobsbawm	Η γένεση της Βιομηχανικής Επανάστασης, Κείμενα Ευρωπαϊκής Ιστορίας, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 1985, 101-121.
H. Hunger	Βυζαντινή Λογοτεχνία. Η λόγια και κοσμική λογοτεχνία των Βυζαντινών, τ. 1-3, ΜΙΕΤ, Αθήνα 1987-94.
Θ.Ιωάννου	Εμπορικές σχέσεις Κύπρου-Γαλλίας κατά το 18ο αι., Πολιτιστικές Υπηρεσίες Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού της Κύπρου, Λευκωσία 2002.
ΙEE	Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. Ζ'-Η'-Θ'-Ι'-ΙΑ΄, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1974-8.
M. Kaplan	Βυζάντιο και Ελλάδα, μετ. Μ. Βερέττας, σειρά Ανακαλύψεις-Ιστορία, εκδ. Α. Δεληθανάσης, Αθήνα 1994.
Ι. Καραγιαννόπουλος	Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, τόμος Β΄, Ιστορία Μέσης Βυζαντινής Περιόδου (565-1081), ανατύπ., εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1987.
Ι. Καραγιαννόπουλος	Το Βυζαντινό Κράτος, 4η έκδοση, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1996.
Ι. Καραγιαννόπουλος (επιμ.)	Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας του Πανεπιστημίου του Καιμπριτζ εκδ. Μέλισσα, Αθήνα 1978.
Ν. Καραπιδάκης	Ιστορία της Μεσαιωνικής Δύσης, 5ος -11ος αι., εκδ. Αλεξάνδρεια, 1996.
Καρτέσιος	Λόγος περί της μεθόδου, μετ. Χρ. Χριστιδης, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 1976.
Π. Κιτρομηλίδης	Πολιτικοί στοχαστές των Νεοτέρων Χρόνων. Βιογραφικές και ερμηνευτικές προσεγγίσεις, εκδ. Γνώση, Αθήνα 1992.
J. Koder	Το βυζάντιο ως χώρος. Εισαγωγή στην Ιστορική Γεωγραφία της Ανατολικής Μεσογείου στη Βυζαντινή περιοχή. μετ. Δ. Χ. Σταθακόπουλος, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2005
Β. Κρεμμυδάς	Νεότερη Ιστορία, 5η έκδοση, εκδ. Γνώση, Αθήνα 1990.
Β. Κρεμμυδάς-Φ. Πισπιριγκου	Ο μεσαιωνικός κόσμος, εκδ. Γνώση, Αθήνα 1985.
Α. Κυρκίνη-Κούτουλα	Η Οθωμανική διοίκηση στην Ελλάδα (Η περίπτωση της Πελοποννήσου, 1715-1821), Αρσενιδης, Αθήνα 1996.
Α. E. Laiou (εκδ.)	Economic History of Byzantium, 3 τόμοι, Washington, D. C. 2002.
Μ. Λαμπράκη-Πλάκα	Οι πραγματείες περί ζωγραφικής Αλμπέρτι και Λεονάρντο, Βικελαία Δημοτι¬κή Βιβλιοθήκη, Ηράκλειο 1988.
P. Lemerle	Ο πρώτος βυζαντινός ουμανισμός. Σημειώσεις και παρατηρήσεις για την εκπαίδευση και την παιδεία στο Βυζάντιο από τις αρχές ως τον 10ο αι., μετ. Μ. Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου, ΜΙΕΤ, Αθήνα 1981.
M. V. Levtchenko	Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (από τις αρχές ως το 1453), μετ. Γ. Ν. Βιστάκης, εκδ. Γερ. Αναγνωστιδης, Αθήνα χ.χ.
G. Livet. - R. Mousnier	Γενική Ιστορία της Ευρώπης, τ. Γ΄ (1300-1660), μετ. Π. Παπαδόπουλος, τ. Δ΄ (1660-1789), μετ. Α. Τριανταφύλλου, τ. Ε΄ (1789-1848), μετ. Ειρ. Λούβρου, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 1990.

Τ. Κ. Λουγγής	Επισκόπηση Βυζαντινής Ιστορίας, Α΄ τόμος (324-1204), εκδ. Σύγχρονη Εποχή, 2η έκδοση, Αθήνα 1998.
Ν. Μακιαβέλλι	Ο Ηγεμόνας, μετ. Ν. Καζαντζάκης, εκδ. Γαλαξίας 1971.
C. Mango	Βυζάντιο, η αυτοκρατορία της Νέας Ρώμης, ΜΙΕΤ, Αθήνα 1988.
Μολιέρος	Ο Αρχοντοχωριάτης, μετ. Γ. Ν. Πολίτης, Δωδώνη 1979.
Μ. ντε Μονταινί	Δοκίμια, μετ. - εισ. - σημ. Φ. Δ. Δρακονταειδής, Εστία, 1983.
	Μουσεία του Κόσμου, εκδ. Mandatori - Φυτράκης, Αθήνα 1969.
K. Nef	Ιστορία της Μουσικής, μετ. Φ. Ανωγειανάκης, εκδ. Πάπυρος, Αθήνα 1956.
D. Nicholas	Η Εξέλιξη του Μεσαιωνικού Κόσμου, ΜΙΕΤ, Αθήνα 1999.
D. Obolensky	Η Βυζαντινή Κοινοπολιτεία, μετ. Γ. Τσεβρεμές, τ. 1-2, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1991. Οι μεγάλοι ζωγράφοι, εκδ. Fabbri - Μέλισσα, Αθήνα 1971.
G. Ostrogorsky	Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, τ. 1-3, Ιστορικές Εκδόσεις Στ. Βασιλόπουλος, Αθήνα 1978-81.
Λ. Πολίτης	Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, ΜΙΕΤ, Αθήνα 1978.
T. T. Rice	Ο δημόσιος και ιδιωτικός βίος των Βυζαντινών, εκδ. Παπαδήμας, Αθήνα 1997.
St. Runciman	Βυζαντινός πολιτισμός, εκδ. Γαλαξίας, Αθήνα 1978.
Ν. Σβορώνος	Η βυζαντινή επαρχία, πέντε μαθήματα, Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας, Ιδρυτής: Σχολή Μωραΐτη, Βιβλιοθήκη Γενικής Παιδείας 18, [Αθήνα 1991].
Ν. Σβορώνος	Το Ελληνικό Έθνος. Γένεση και διαμόρφωση του Νέου Ελληνισμού, προλεγ. Σπ. Ασδραχάς, φιλολ. επιμ. Ν. Βαγενάς, εκδ. Πόλις, Αθήνα 2004.
G. Vasari	Καλλιτέχνες της Αναγέννησης. Εισαγωγή-μετάφραση-σχόλια Στ. Λυδάκης, εκδ. Κανάκη, Αθήνα 1995.
G. Walter	Η καθημερινή ζωή στο Βυζάντιο, εκδ. Παπαδήμας, Αθήνα 1999.
N. G. Wilson	Από το Βυζάντιο στην Αναγέννηση, μετ. Φ. Πρεβεδούρου-Γεωργίνη, εκδ. Νέα Σύνορα-Α. Α. Λιβάνη, Αθήνα 1994.

Οι συγγραφείς επιθυμούν να ευχαριστήσουν όλους τους εκδότες και εκδοτικούς οίκους από βιβλία των οποίων αντλήθηκε το εικονιστικό υλικό. Ειδικότερα ευχαριστούμε το Μορφωτικό Ίδρυμα της Τραπέζης της Ελλάδος (ΜΙΕΤ), τις Ιστορικές Εκδόσεις Στέφανος Βασιλόπουλος, τις εκδόσεις Βάνιας, τις εκδόσεις Δεληθανάσης, τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια, :

Fabbri - Μέλισσα,	Οι μεγάλοι ζωγράφοι, Αθήνα 1971.
Gombrich, E. H.,	Το Χρονικό της Τέχνης, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1994.
Larousse, Ιστορία της Τέχνης, εκδ. ΒΙΒΛΙΟΡΑΜΑ.
Mandatori - Φυτράκη.,	Μουσεία του Κόσμου, Αθήνα 1969.
Rowling, Marjorie,	Η Καθημερινή Ζωή στο Μεσαίωνα, εκδ. Παπαδήμα, 1992.
Ακαδημαϊκή, Γκερμπεσιώτης, Η. και ΣΙΑ	Τα 100 Γεγονότα που άλλαξαν τον Κόσμο, Αθήνα.
Εγκυκλοπαίδεια, Πάππυρος, Λαρούς, Μπριτάνικα
Εκδοτική Αθηνών,	Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Αθήνα.
Καπόπουλος, Κ-Time Life	Παγκόσμια Ιστορία, Αθήνα 1991.
Υπουργείο Πολιτισμού,	Από τον Θεοτοκόπουλο στον Σεζάν, Αθήνα 1992.
Εθνική Πινακοθήκη,
Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου
Χόνορ, Χιου - Φλέμιγκ, Τζον,	Ιστορία της Τέχνης, τ. 2-3, Εκδόσεις Υποδομή, Αθήνα 1991-2

Βάσει του ν.3966/2011 τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού, του Γυμνασίου και του Λυκείου, των ΕΠΑ.Λ. και των ΕΠΑ.Σ. τυπώνονται από το ΙΤΥΕ - ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία. Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση, όταν φέρουν στη δεξιά κάτω γωνία του εμπρόσθόφυλλου ένδειξη «ΔΙΑΤΙΘΕΤΑΙ ΜΕ ΤΙΜΗ ΠΩΛΗΣΗΣ». Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δεν φέρει την παραπάνω ένδειξη θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 15/21 Μαρτίου 1946 (ΦΕΚ 1946, 108, Α΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου, που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright), ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή, χωρίς τη γραπτή άδεια του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων, Πολιτισμού και Αθλητισμού / ΙΤΥΕ - ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ.