Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία (Β Γυμνασίου) - Βιβλίο Μαθητή (Εμπλουτισμένο)
| 4. Λογοτεχνία, Επιστήμη και Τέχνη της Μεσαιωνικής Ευρώπης | |
Περιπλανώμενοι μουσικοί. Μικρογραφία από ισπανικό χειρόγραφο (1529). Μαδρίτη, Εθνική Βιβλιοθήκη.
|
|
 Το κεντρικό κλίτος της εκκλησίας του Αγίου Σερνέν (11ος-12ος αι.) |
 Ένα από τα κλίτη του καθεδρικού ναού της Αμιένης (13ος αι.) |
|
|
Η κοίμηση της Θεοτόκου. Γλυπτό από τον καθεδρικό ναό του Στρασβούργου (13ος αι.). |
|
Όροι-κλειδιά της ενότητας Εθνικές γλώσσες, λογοτεχνία, επιστήμη, αλχημεία, πανεπιστήμια, τεχνολογία, ρομανικός-γοτθικός ρυθμός
Τα λατινικά ήταν για αιώνες η γλώσσα των συγγραμμάτων. Οι εξελίξεις, όμως, από τον 11 ο αιώνα ευνόησαν την ανάπτυξη των εθνικών γλωσσών και στο γραπτό λόγο με παράλληλη υποχώρηση της λατινικής. Οι λαοί της Ευρώπης, διαβάζοντας την εθνική λογοτεχνία τους, συνειδητοποιούσαν την εθνική τους ταυτότητα. Την εποχή αυτή παράγονται και διαδίδονται αξιόλογα λογοτεχνικά έργα, όπως το Άσμα του Ρολάνδου στα γαλλικά και το Έπος των Νιμπελούγκεν στη γερμανική. Κατά το 13ο και 14ο αιώνα, τα έμμετρα ιπποτικά μυθιστορήματα με θέμα τον έρωτα γίνονται ιδιαίτερα δημοφιλή χάρη στους τροβαδούρους. Την ίδια περίοδο παρατηρείται πνευματική δραστηριότητα σε πολλές πόλεις της Ευρώπης, όπως στο Παρίσι, στην Αβινιόν, στη Νάπολη, στη Βενετία και αλλού. Σημαντικό κέντρο πνευματικής άνθησης είναι και η Φλωρεντία |
όπου ζουν και δημιουργούν οι τρεις κορυφαίοι εκπρόσωποι της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας ο Δάντης (1265-1321), ο Πετράρχης (1304-1374) και ο Βοκκάκιος (1313-1 375). Με το πρωτοποριακό έργο τους προαναγγέλλουν τη νέα εποχή και θεωρούνται πρόδρομοι του κινήματος του ανθρωπισμού.
Κατά τη μεσαιωνική περίοδο η Εκκλησία απαγόρευε κάθε καινοτομία που δε συμφωνούσε με τις επίσημες θέσεις της. Παρ' όλα αυτά η αναζήτηση νέων γνώσεων συνεχίστηκε. Το επιστημονικό ενδιαφέρον στρέφεται, εκτός από τη θεολογία, και σε πολλούς άλλους τομείς της γνώσης, όπως τη φιλοσοφία, την αστρονομία, τη βοτανολογία, τη ζωολογία και την ιατρική. Στον εμπλουτισμό των επιστημονικών γνώσεων συνέβαλε και η επαφή της Δύσης με τον αραβικό πολιτισμό και με τα έργα του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, ορισμένα από τα οποία έγιναν γνωστά στη Δύση μέσω αραβικών μεταφράσεων. Οι μεταφράσεις αραβικών έργων βοήθησαν να εισαχθεί στο δυτικό χριστιανικό κόσμο η αλχημεία η οποία είναι κράμα χημείας, φιλοσοφίας, αστρολογίας |
Ο Ευαγγελισμός (μέσα 12ου αι.). Υαλογράφημα παραθύρου από τον καθεδρικό ναό της Σαρτρ. και αποκρυφισμού. Οι αλχημιστές, τους οποίους ο κόσμος θεωρούσε μάγους, είχαν την πεποίθηση ότι τα σώματα μπορούσαν να αλλάξουν υπόσταση με τη βοήθεια ενός παράγοντα που ονόμαζαν φιλοσοφική λίθο. Με τον τρόπο αυτό πίστευαν ότι ήταν δυνατό τα χωρίς αξία μέταλλα να μετατραπούν σε ασήμι ή χρυσάφι και να βρεθεί το ελιξήριο της ζωής, που θα έκανε αθάνατο όποιον το έπινε. Στα τέλη του 12ου αιώνα ιδρύθηκαν τα πρώτα πανεπιστήμια στο Παρίσι, τη Μπολόνια και την Οξφόρδη με την υποστήριξη και τον έλεγχο της Εκκλησίας. Οι επιστημονικές συζητήσεις που γίνονται στα ιδρύματα αυτά συντελούν στην προώθηση νέων επιστημονικών απόψεων. Στον τομέα αυτό μεγάλη ήταν η συμβολή του ιταλού θεολόγου Θωμά Ακινάτη (1224-1274) που πέτυχε γόνιμο συγκερασμό της χριστιανικής με την αριστοτελική σκέψη. Περισσότερο πρωτοπόρος ο άγγλος φιλόσοφος και μελετητής του Αριστοτέλη Ρογήρος Βάκων (1214-1294) πρότεινε την πειραματική μέθοδο στην επιστήμη. Στον τομέα της τεχνολογίας εκτός από τις προόδους για τις οποίες έχει γίνει ήδη λόγος, αξιόλογη είναι η τεχνική της υαλογραφίας, της ζωγραφικής δηλαδή σε γυαλί, και της ελαιογραφίας. Σημαντικές τεχνολογικές πρόοδοι θεωρούνται, επίσης, η εφεύρεση του πυροβόλου όπλου τον 14ο αιώνα καθώς οι νέες μέθοδοι κατασκευής χαρτιού. |
Από το τέλος του 10ου αιώνα χάρη στην αναθέρμανση της οικονομίας και της τεχνικής προόδου η Δύση καλύπτεται από πλήθος ευρύχωρων εκκλησιών ρομανικού ρυθμού. Η έκφραση ρομανική τέχνη δημιουργήθηκε από τους ειδικούς το 19ο αιώνα για να τονιστεί ότι στα οικοδομήματα αυτά οι γερμανικοί λαοί συνδύασαν στοιχεία της ρωμαϊκής τέχνης και της δικής τους καλλιτεχνικής παράδοσης. Ο ρομανικός ρυθμός συνδυάζει το συριακό σχέδιο σε σχήμα σταυρού με εκείνο των ρωμαϊκών βασιλικών. Έχει ως κύρια χαρακτηριστικά τη συμπαγή δομή, τις αψίδες, τα ημικυκλικά τόξα, τους λίθινους θόλους και τους πύργους των κωδωνοστασίων, τη χρήση της γλυπτικής του ανθρώπινου σώματος στο εξωτερικό του ναού και τις τοιχογραφίες στο εσωτερικό, που αναπαριστούν σκηνές από την Παλαιά και Καινή Διαθήκη. Εκκλησίες ρομανικού ρυθμού κτίστηκαν σε ολόκληρη τη ρωμαιοκαθολική Ευρώπη. Χαρακτηριστικό δείγμα του ρυθμού αυτού είναι ο ναός του Αγίου Σερνέν (11ος-12ος αι.) στην Τουλούζη της Γαλλίας. Στη διάρκεια του 12ου αιώνα στη βόρεια Γαλλία αναπτύσσεται ένας νέος τύπος λατρευτικών κτισμάτων, τα οποία στην Αναγέννηση χαρακτηρίστηκαν γοτθικά από περιφρόνηση για τα έργα του Μεσαίωνα. Σε αντίθεση με τη ρομανική, η γοτθική αρχιτεκτονική δεν περιορίστηκε μόνο στους ναούς, αλλά επεκτάθηκε σε πολλά δημόσια και ιδιωτικά κτίρια. Τα ωραιότερα γοτθικά μνημεία είναι οι καθεδρικοί ναοί που οι επίσκοποι κτίζουν στην καρδιά της πόλης για να υπογραμμίσουν τον κυρίαρχο ρόλο της χριστιανικής θρησκείας. Τα χαρακτηριστικά του γοτθικού ρυθμού είναι το μεγάλο ύψος και ο μεγάλος όγκος,, τα οξυκόρυφα τόξα, η χρησιμοποίηση εξωτερικών αντηρίδων για τη στήριξη των τοίχων και τα μεγάλα παράθυρα. Τα τελευταία επιτρέπουν το φωτισμό του ναού με άπλετο φως και είναι κοσμημένα με υαλογραφήματα (βιτρό) που αντικαθιστούν τις τοιχογραφίες. Η γοτθική θρησκευτική αρχιτεκτονική επεκτάθηκε σε πολλές περιοχές της δυτικής Ευρώπης. Σημαντικά αριστουργήματα της τέχνης αυτής είναι η Παναγία των Παρισίων (12ος-13ος αι.), οι καθεδρικοί ναοί της Σαρτρ (12ος-13ος αι.), της Ρενς (13ος αι.) και άλλων τόπων. |
Από την εποχή του ρομανικού ρυθμού αρχίζει να χρησιμοποιείται ο γλυπτός διάκοσμος στους ναούς της Δύσης. Ενώ ο ρομανικός ρυθμός εστιάζεται περισσότερο στο φυτικό και ζωικό διάκοσμο και λιγότερο στον άνθρωπο, η γοτθική γλυπτική είναι επικεντρωμένη στο ανθρώπινο στοιχείο. Οι ανθρώπινες κινήσεις αποδίδονται με θεατρικότητα και το ανθρώπινο συναίσθημα αποδίδεται εντονότερα. Τα χαρακτηριστικά αυτά δείχνουν την επίδραση της ελληνιστικής τέχνης που γίνεται εμφανής από το 13ο αιώνα.
Μέχρι το 10ο αιώνα η ζωγραφική της Δυτικής Ευρώπης είναι επηρεασμένη από τη βυζαντινή. Από το 11ο όμως αιώνα αρχίζει να στρέφεται σε κοσμικά θέματα. Χωρίς να εγκαταλείπονται τα παραδοσιακά θρησκευτικά θέματα, παρατηρούνται απεικονίσεις ηγεμόνων και τεχνιτών, φοιτητικές σκηνές, αλληγορικές παραστάσεις των Μουσών και των αμαρτημάτων. Ο δανεισμός στοιχείων από την κλασική αρχαιότητα είναι φανερός στις γεμάτες κίνηση και συναίσθημα μορφές.
Στη Δύση, η λειτουργική ποίηση γράφεται στη λατινική και η Εκκλησία αρχικά υιοθετεί την εκκλησιαστική μουσική της Ανατολής. Τον 4ο αιώνα ο επίσκοπος Μεδιολάνων (Μιλάνου) Αμβρόσιος συνδυάζει τα λειτουργικά πρότυπα της Ανατολής με τη λαϊκή μουσική παράδοση της Δύσης και συνθέτει νέους ύμνους, που έλαβαν το όνομα Αμβροσιανό Μέλος. Τον 6ο αιώνα ο πάπας Γρηγόριος αξιοποιεί την προηγούμενη εκκλησιαστική μουσική παράδοση και δημιουργεί ένα νέο είδος μουσικής, το λεγόμενο |
Γρηγοριανό Μέλος. Η σημειογραφία της μουσικής αυτής είναι νευματική, δηλαδή δηλώνεται με τόνους τελείες και σημεία. Η εμφάνιση της πολυφωνίας συντελεί, ώστε να παραγκωνιστεί σταδιακά το μονοφωνικό Γρηγοριανό Μέλος και να εμπλουτιστεί περισσότερο η δυτική εκκλησιαστική μουσική. Αυτό συμβαίνει, ιδιαίτερα μετά τον 9ο αιώνα, όταν επιτρέπεται η χρήση οργάνων στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Μεγάλη ανάπτυξη γνωρίζει στη Δύση το θρησκευτικό μουσικοθεατρικό θέαμα που εμφανίζεται με τρεις μορφές: ως Λειτουργικό Δράμα (από το 10ο αι.), ως Θαύμα, όπου το θαύμα λειτουργεί ως λύση στο αδιέξοδο, οδηγεί στη λύτρωση ή την κάθαρση (από το 12ο αι.), και ως Μυστήριο, που πλησιάζει περισσότερο στην καθαρά θεατρική μορφή (από το 15ο αι.). Η δυτική κοσμική ποίηση και μουσική διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή και από λαό σε λαό. Τον 8ο αιώνα αρχίζει να αναπτύσσεται το πρώτο σύστημα πολυφωνίας, το Όργκανουμ, το οποίο στηρίζεται πάνω σε αρχαία μουσικά όργανα. Τα πολυφωνικά συστήματα εξελίσσονται στη συνέχεια παράλληλα με την επινόηση νέων μουσικών οργάνων. Από τον 11ο αιώνα αρχίζει να διαδίδεται στη Δύση το πνεύμα του ιπποτισμού χάρη στα τραγούδια των περιπλανώμενων τραγουδιστών, που ονομάζονται τροβαδούροι (trouvar-trobar:επινοώ) στη νότια Γαλλία και τρουβέροι στη βόρεια. Πρόκειται για μουσικούς και συνθέτες οι οποίοι στην πλειονότητά τους ήταν ευγενείς. Τον 13ο αιώνα εμφανίζονται στη Γερμανία οι ερωτοτραγουδιστές, αντίστοιχοι των τροβαδούρων της Γαλλίας, και από το 14ο αιώνα οι αρχιτραγουδιστές, που ιδρύουν σχολές μουσικής. |
Ερωτήσεις
|
|
 |
|
