Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής

Λεξικά για το Δημοτικό

Ενότητα

Γελάσαμε με την ψυχή μας

Σ' αυτή την ενότητα

Θα μάθουμε τα χαρακτηριστικά μιας αστείας εικονογραφημένης ιστορίας.
Θα διαβάσουμε και θα γράψουμε αστείες ιστορίες.
Θα μάθουμε επίσης:

Πώς κλίνονται τα ουδέτερα ουσιαστικά σε –ος.
Πώς κλίνονται στον Aόριστο τα ανώμαλα ρήματα.
Να χρησιμοποιούμε σωστά τα επιφωνήματα.
Να ξεχωρίζουμε τα διαφορετικά είδη ομοιοκαταληξίας.

Θα γνωρίσουμε ήρωες από εικονογραφημένες ιστορίες για παιδιά.

… και όλα αυτά διασκεδάζοντας
με αστείες ιστορίες!

Ο Μπελάς κι ο Ρουμποτύρης

O Μπελάς κι o Ρουμποτύρης, διάσημο ζευγάρι γάτες,
ήταν κλόουν γκαφατζήδες, κωμικοί και ακροβάτες.
Φημισμένοι, είχαν έδρα την Πλατεία Βικτωρίας
έδρα μόνο, γιατί ήταν οπαδοί της φασαρίας.
Κένσιγκτον, Κόρνγουολ Γκάρντεν, Λόνστον Πλέις*, στην απάτη,
φήμη είχαν σαν πενήντα, κι όχι μόνο σαν δυο γάτοι.

Αν στο σπίτι το φεγγίτη ανοιχτό τον βρεις να στάζει,
το κελάρι* αν πεις πως μάλλον με πεδίο μάχης μοιάζει,
αν στη στέγη καταλάβεις να ’χει φύγει κεραμίδι,
γιατί γίνονται από κάτω όλοι οι ένοικοι μουσκίδι,
αν προσέξεις να ’ναι χάμω πεταμένο το συρτάρι,
και το μάλλινο γιλέκο να σου τό ’χει κάποιος πάρει,
ή μετά το δείπνο πάλι, αν καμιά απ’ τις κοπέλες
έχει χάσει αιφνιδίως το κολιέ της με τις πέρλες,
θα πουν όλοι: «Αυτές οι γάτες! Πο, πο, πο! Πανάθεμά τες!
Ο Μπελάς να ’ταν, ή μήπως ο φτωχός ο Ρουμποτύρης;
Μήπως ήτανε κι οι δυο τους; Ποιον να πιάσεις, ποιον να δείρεις;»

*ονόματα πλατειών του Λονδίνου
*κελάρι: αποθήκη τροφίμων ή ποτών

Κυριακή όταν καθίσει η φαμίλια στο τραπέζι
σοβαρή, γιατί κανένας με το γεύμα του δεν παίζει,
κι ενώ όλοι περιμένουν το ψητό και τη σαλάτα,
η μαγείρισσα θα έρθει, ξαφνικά, με άδεια πιάτα.
Και θα πει θορυβημένη, θυμωμένη, ντροπιασμένη:
«Η όρεξή σας πρέπει μάλλον για πολύ να περιμένει!
Από μέσ’ από το φούρνο έκανε φτερά το μπούτι
Θα μου στρίψει! Επιτέλους, μα τι γάτοι είναι τούτοι;»
Κι όλοι λένε: «Αυτές οι γάτες! Πο, πο, πο! Πανάθεμά τες!
Ο Μπελάς να ’ταν, ή μήπως ο φτωχός ο Ρουμποτύρης;
Μήπως ήτανε κι οι δυο τους; Ποιον να πιάσεις, ποιον να δείρεις;»

Όταν θόρυβο ακούσεις, από την τραπεζαρία,
γυαλικά κράτς μπουμ! να πέφτουν με κακό και φασαρία,
όταν δεις και το ντουλάπι κατσαρόλια να πετάει,
και το βάζο Μινγκ στη σάλα μ’ ένα πίνγκ! απλά να σπάει,
θα πουν όλοι τρομαγμένοι: «Είναι πάλι οι γάτοι εκείνοι!
Ο Μπελάς κι ο Ρουμποτύρης!» Όμως τι μπορεί να γίνει;

Τ.Σ. Έλιοτ, Το εγχειρίδιο πρακτικής γατικής του γερο-Πόσουμ, εκδ. Άγρα,
Αθήνα, 2000, μετάφραση Παυλίνα Παμπούδη - Γιάννης Ζέρβας

1. Ο Μπελάς κι ο Ρουμποτύρης ήταν ένα ζευγάρι διάσημων γάτων. Υπογραμμίστε τη σωστή απάντηση στις παρακάτω ερωτήσεις για να μάθετε περισσότερα γι’ αυτούς:

α) Πού έμεναν οι δύο γάτοι; Έμεναν…

Α. στην πλατεία Βικτωρίας. B. στο Λόνστον Πλέις. Γ. πουθενά μόνιμα.

β) Γιατί το κελάρι έμοιαζε με πεδίο μάχης; Γιατί οι δυο γάτοι…

Α. τσακώθηκαν μεταξύ τους. Β. έκαναν πολλές ζημιές. Γ. έδωσαν μάχη με ένα σκύλο.

γ) Γιατί η μαγείρισσα επιστρέφει με άδεια πιάτα στο τραπέζι; Γιατί το φαγητό…

Α. το άρπαξαν οι γάτες. Β. της έπεσε από τα χέρια όταν το έβγαλε από το φούρνο. Γ. κάηκε.

2. Ανακαλύψτε τις σκανταλιές που έκαναν οι δύο γάτοι συμπληρώνοντας τις λέξεις από το ποίημα που λείπουν στο παρακάτω κείμενο:

O Mπελάς και ο Pουμποτύρης άνοιξαν το ................................................. και στάζει μες στο σπίτι. Έσπασαν μερικά ......................................... στη στέγη και το νερό μπήκε στα δωμάτια. Πέταξαν κάτω το ....................................... και πήραν το μάλλινο..................................... Μια κοπέλα έχασε το ....................................... της με τις.......................................... Πήραν μέσα από το φούρνο το ..........................................Έσπασαν το ......................................... στο σαλόνι. Στην τραπεζαρία έσπασαν τα......................................... και από τα ντουλάπια της κουζίνας πέταξαν έξω τα ..........................................

3. Φανταστείτε ότι είστε καλεσμένοι σ’ ένα σπίτι απ’ όπου πέρασαν οι δυο γάτοι. Συζητήστε στην τάξη:

Τι θα βλέπατε γύρω σας; Ποιες σκανταλιές των γάτων θα μπορούσατε να ανακαλύψετε;
Τι ήχους θα ακούγατε από την τραπεζαρία, την κουζίνα, το σαλόνι;

4. Ο Μπελάς και ο Ρουμποτύρης έκαναν κι άλλες σκανταλιές. Για να μάθετε ποιες είναι αυτές, γράψτε στα κενά τα αντίθετα επίθετα από αυτά που είναι στην παρένθεση.

Με τα ...................................... (μαλακά) τους νύχια ξηλώνουν το ........................................ (φτηνό) ......................................... (μονόχρωμο) χαλί της σάλας.
Τρέχουν και πηδούν μέσα στις .................................... (παλιές) γλάστρες της γιαγιάς.
Σκαρφαλώνουν πάνω στον ....................................... (χαμηλό) και ......................................(στενό) μαντρότοιχο της αυλής και κοροϊδεύουν το ......................................... (ήμερο) σκυλί του γείτονα.
Τρυπούν τις ......................................... (ανοικτές) σακούλες με τα σκουπίδια που υπάρχουν στα ......................................... (φωτεινά) δρομάκια ψάχνοντας για κανένα ψαροκόκαλο.

5. Βρείτε στο ποίημα και αντιγράψτε τους τέσσερις στίχους όπου ακούγεται πολλή φασαρία.

.............................................................................................................

..............................................................................................................

Ο Αργύρης και το πρόβλημα

Δυστυχώς στη ζωή δεν έρχονται όλα όπως τα θέλεις. Τα περισσότερα σου ’ρχονται ανάποδα. Να η απόδειξη: η φοβερή φράση, που συχνά την άκουγε μες στον εφιάλτη του και πεταγόταν όρθιος, ακούστηκε πάλι:

— Αργύρης Μαλαματής, στον πίνακα!...

Όταν την ακούσεις στον ξύπνιο σου είναι χειρότερα. Στην αρχή νιώθεις ένα μούδιασμα και το παίρνεις σαν ακουστικό λάθος. Μέσα σε κλάσματα δευτερολέπτου ελπίζεις σε κάποιο έκτακτο γεγονός, όπως σεισμό ή να τρελαθεί το κουδούνι και να χτυπήσει μόνο του διάλειμμα! Δε γίνονται όμως τέτοια πράματα. Το μόνο που σου απομένει λοιπόν είναι να βγάλεις το τετράδιο αριθμητικής απ’ τη σάκα, αργά αργά, και να τραβήξεις, αργά αργά, προς την έδρα, ώστε τουλάχιστο να φαίνεσαι άρρωστος.

— Τι έχεις, παιδί μου, και πας σαν γέρος εκατό χρονών; του λέει ο κύριος Μπουρετσάνος.

— Πονάει η κοιλιά μου...

— Οχ, το καημένο το παιδί! είπε ο κύριος. Και φυσικά δε θα μπόρεσες να διαβάσεις, ε;

— Πώς δε διάβασα, διάβασα αλλάαα...

— Tι αλλάαααα;

Ο Αργύρης πέταξε τις λέξεις ανάκατα:

— Χτες το βράδυ έκοψα για ξύλα με την κοσόρα* και το έδεσα…

— Θες να πεις ότι δεν μπορείς να κρατήσεις την κιμωλία, επειδή έκοψες το δάχτυλό σου με την κοσόρα;

* κοσόρα: είδος πριονιού.

— Μάλιστα.

— Δεν πειράζει. Έλα, Δέσποινα, πάρε την κιμωλία και γράφε ό, τι σου υπαγορεύει ο Αργύρης.

Ο Αργύρης υπαγορεύει στη Δέσποινα.

— Ένας μανάβης αγόρασε απ’ το χοντρέμπορο 152 κιλά πατάτες προς 0,50 ευρώ το κιλό. Πόσο πρέπει να πουλήσει το κιλό για να κερδίσει συνολικά 15,20 ευρώ;

Η Δέσποινα έγραψε τα νούμερα στον πίνακα κι έβαλε στο τέλος ένα ερωτηματικό. Ο Αργύρης βλέπει τον πίνακα κι αρχίζει ν’ απαγγέλλει αποφασιστικά, χωρίς να λογαριάζει πού θα τον βγάλει η άκρη.

— Ένας μανάβης αγόρασε απ’ τον αυτόνε 152 κιλά πατάτες προς 0,50 ευρώ το κιλό.

Πόσο... (εδώ άρχισε να σκοντάφτει). Πόσοοο... Πόσοοο...

Ο δάσκαλος βοηθάει:.

— ...πρέπει να πουλήσει το ένα κιλό... Ο Αργύρης επαναλαμβάνει:

— ...πρέπει να πουλήσει το ένα κιλόοο... Ο δάσκαλος ξαναβοηθάει:

— ...για να κερδίσει 15,20 ευρώ;

— Ωραία. Σ’ ακούμε λοιπόν.

— Λοιπόν, κάνει ο Αργύρης. Για να λύσω αυτό το πρόβλημα, θα κάνω πολλαπλασιασμό. Πολλαπλασιάζω το 152 με το 0,50 για να βρω την τιμή αγοράς.

— Πολύ ωραία. Παρακάτω.

Παρακάτω. Tι γίνεται παρακάτω; Είναι αδύνατο να συγκεντρώσει το μυαλό του. Παύση.

— Ξαναπές το πρόβλημα. (Αυτό είναι εύκολο, ευκολότατο):

— Ένας μπακάλης (ο προηγούμενος μανάβης δηλαδή) αγόρασε απ’ αυτόνε 152 κιλά πατάτες προς 0,50 ευρώ το κιλό. Πόσο, πόσοοο...

— ...πρέπει να πουλήσει το ένα κιλό...

— ...πρέπει να πουλήσει το ένα κιλό για να κερδίσει 15,20 ευρώ; Για να βρω αυτό το πρόβλημα, θα κάνω πολλαπλασιασμό για να το βρω… Θα πολλαπλασιάσω το 152 με το 0,50... (Παύση).

Tώρα ο κ. Μπουρετσάνος έσκασε.

— Πόσο θα το πουλήσεις, παιδάκι μου, το κιλό; Πόσο θα το πουλήσεις; Λέγε πόσο; ΠΟΣΟΟΟ;

Μες στις φωνές του κύριου Μπουρετσάνου κάτι πνιχτό και βραχνό ακούστηκε από τον Αργύρη.

— Tι είπες; τον ρώτησε ο δάσκαλος.

— Δε θα το πουλήσω! του λέει ο Αργύρης, κοιτάζοντάς τον στα μάτια.

— Tι; Tι;

— Δε θα πουλήσω τίποτα!...

Ο κ. Μπουρετσάνος δεν άντεξε άλλο. Πήγε και σωριάστηκε στην καρέκλα του.

— Να ’ρθεις αύριο με τον κηδεμόνα σου...

Παντελής Καλιότσος, Πατέρας και γιος, εκδ. Κέδρος, Αθήνα, 1987 (διασκευή)

1. Απαντήστε στις παρακάτω ερωτήσεις για να καταλάβετε γιατί ο Αργύρης πιστεύει ότι τα περισσότερα πράγματα στη ζωή σού έρχονται ανάποδα:

Πώς ένιωσε ο Αργύρης, όταν άκουσε το όνομά του στην τάξη; Ποιες λέξεις ή φράσεις στο κείμενο δείχνουν τα συναισθήματά του;
Ήταν πραγματικά άρρωστος ο Αργύρης; Τον πίστεψε ο δάσκαλος; Δικαιολογήστε την απάντησή σας μέσα από το κείμενο.
Τι άλλο σκαρφίστηκε ο Αργύρης για να αποφύγει να λύσει το πρόβλημα; Πώς αντέδρασε ο δάσκαλος;
Τι σκέφτηκε ο Αργύρης για να λύσει το πρόβλημα;
Γιατί εκνευρίστηκε ο δάσκαλος; Από πού φαίνεται ο εκνευρισμός του στο κείμενο;

2. «Ο Αργύρης βλέπει τον πίνακα κι αρχίζει ν’ απαγγέλλει αποφασιστικά, χωρίς να λογαριάζει πού θα τον βγάλει η άκρη».

Συζητήστε στην τάξη για τη σημασία του ρήματος λογαριάζω στην παραπάνω πρόταση.
Διαλέξτε από το συννεφάκι και γράψτε τη σημασία που έχει κάθε φορά το ρήμα λογαριάζω στις παρακάτω προτάσεις.

κάνω αριθμητικές πράξεις, σχεδιάζω να, υπολογίζω κάποιον, υπολογίζω κάτι

Ο αδελφός του Αργύρη, παρόλο που δεν πάει σχολείο, ξέρει να λογαριάζει μέχρι το 20.
Ο Αργύρης, αφού λογάριασε τα λεφτά του, είδε πως δεν του φτάνουν για να αγοράσει κομπιουτεράκι.
Όταν νευριάζει ο Αργύρης, κάνει πάντα το δικό του. Δε λογαριάζει κανέναν.
Το Σαββατοκύριακο ο Αργύρης λογαριάζει να πάει στα γενέθλια της Δέσποινας.

3. Βάλτε τις λέξεις της παρένθεσης στην κατάλληλη πτώση και στον κατάλληλο αριθμό και διαβάστε τι είπε ο Αργύρης σ’ ένα φίλο του μετά το σχολείο:

Την ώρα των Μαθηματικών έπρεπε να λύσω δύο …….......…………. (πρόβλημα) με.……….....………. (κλάσμα). Η λύση του πρώτου ………......……..... (πρόβλημα) ήταν εύκολη. Στο δεύτερο δυσκολεύτηκα λίγο γιατί δε θυμόμουν τον πολλαπλασιασμό των ……......……..….......…. (κλάσμα). Το μόνο ……...............…….…..….(πράγμα) που είχα στο μυαλό μου ήταν η ώρα του …….........…………. (διάλειμμα). Είχαμε κανονίσει με τους φίλους μου να παίξουμε ποδόσφαιρο.

4. Η Δέσποινα διάλεξε μερικές δύσκολες λέξεις του κειμένου για να τις γράψει στην παράξενη γραφομηχανή της.

Βρείτε και υπογραμμίστε ποιες από τις παρακάτω λέξεις μπορεί να γράψει:

ΣΕΙΣΜΟΣ
ΑΡΡΩΣΤΟΣ
ΔΙΑΛΕΙΜΜΑ
ΚΟΙΛΙΑ
ΚΙΜΩΛΙΑ
ΜΥΑΛΟ
ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ

Γράψτε τες τώρα με μικρά γράμματα και τονίστε σωστά:

.............................................................................................................

..............................................................................................................

5. Συμπληρώστε τα κενά βάζοντας τα ρήματα που είναι στην παρένθεση στον κατάλληλο χρόνο, στον κατάλληλο αριθμό και στο κατάλληλο πρόσωπο και ξαναθυμηθείτε τη στιγμή που ο Αργύρης σηκώθηκε στον πίνακα.

Όταν ο Αργύρης ……......……..….......…. (σηκώνομαι) στον πίνακα και ο δάσκαλος τον……......……..….. (ρωτώ) αν ……......……..….......…. (διαβάζω) τα μαθήματά του, αυτός……........….......…. (δικαιολογούμαι) και ……......……..…...... (λέω): «Χθες το βράδυ ούτε……......……..…...... (διαβάζω) ούτε ……......……..….. (γράφω) τα μαθήματά μου, γιατί ο πατέρας μου μου ……......……..….... (ζητώ) να ……......……..… (κόβω) ξύλα με την κοσόρα. Εγώ δεν ……......……..….... (προσέχω) και ……......……..….... (κόβω) το δάχτυλό μου».

Φρουτοπία

Η Φρουτοπία, η χώρα των φρούτων, γιορτάζει τον πρώτο χρόνο της ανεξαρτησίας της από τους μανάβηδες. Ο Αιμίλιος το μήλο, ο αρχηγός των φρούτων, υποδέχεται σε μεγάλη δεξίωση στο προεδρικό μέγαρο τους πολλούς καλεσμένους του. Ανάμεσά τους η διάσημη σοπράνο Ευρυδίκη Ντεσιμπέλ, που δίνει μια συνέντευξη στο δημοσιογράφο της εφημερίδας «Τρέχα γύρευε» Πίκο Απίκο.

Ευγένιος Τριβιζάς, Φρουτοπία-4, Ο μανάβης και η σοπράνο, εκδ. Πατάκη, Αθήνα, 1994,
σκίτσα Ν. Μαρουλάκης

ερίτιμη: σεβαστή
πριμαντόνα: η πρωταγωνίστρια μουσικού θεάτρου
όπερα: μελοποιημένη θεατρική παράσταση
δεσποσύνη: δεσποινίδα

1. Ποιες από τις παρακάτω φράσεις αντιστοιχούν στους ήρωες της εικονογραφημένης ιστορίας; Σημειώστε στην κατάλληλη στήλη:

	Πίκος Απίκος	Ευρυδίκη Ντεσιμπέλ	Αιμίλιος
Ήταν στη δεξίωση.
Ήταν δημοσιογράφος.
Ήθελε δεν ήθελε πήρε συνέντευξη.
Ήθελε οπωσδήποτε να δώσει συνέντευξη.
Φίλησε το χέρι της καλεσμένης.
Φορούσε επίσημα ρούχα.
Ήταν αρχηγός της Φρουτοπίας.
Τραγουδούσε στην όπερα.
Κρατούσε σημειώσεις σε ένα μπλοκάκι.
Κάποια στιγμή ένιωσε αμηχανία.
Είχε επισκεφτεί αξιοθέατα της Ευρώπης.
Φορούσε γυαλιά.

2. Βρείτε και συζητήστε στην τάξη τα σημεία της εικονογραφημένης ιστορίας στα οποία φαίνεται ότι η σοπράνο έχει πολύ μεγάλη ιδέα για τον εαυτό της.

3. «Η Φρουτοπία» είναι μια αστεία εικονογραφημένη ιστορία ή αλλιώς κόμικ.

Το κόμικ είναι μια ιστορία που διηγούμαστε με σκίτσα που βρίσκονται μέσα σε τετραγωνάκια. Αυτά τα σκίτσα τις περισσότερες φορές συμπληρώνονται από συννεφάκια που περιέχουν τους διαλόγους των ηρώων. Το σκίτσο στο κόμικ έχει πολύ μεγάλη σημασία, γιατί μας δίνει πληροφορίες για το χώρο, το χρόνο, τα συναισθήματα και τις σκέψεις των ηρώων.

Ο Ευγένιος Τριβιζάς είναι ο συγγραφέας της εικονογραφημένης ιστορίας. Αφού έγραψε την ιστορία την έδωσε μετά στο σκιτσογράφο Νίκο Μαρουλάκη για να φτιάξει τα σκίτσα.

Συζητήστε με το διπλανό σας ποια νομίζετε ότι ήταν η ιστορία που έδωσε ο συγγραφέας στο σκιτσογράφο και γράψτε την στο τετράδιό σας.

Μη στηριχτείτε μόνο στα λόγια
των ηρώων που είναι στα συννεφάκια.
Παρατηρήστε με μεγάλη προσοχή και τα σκίτσα (π.χ. την έκφραση
του προσώπου και τις χειρονομίες των ηρώων, κάποιο χαρακτηριστικό
αντικείμενο που χρησιμοποιούν).
Προσέξτε στο κείμενο να ξεχωρίζουν οι διάλογοι.

Μπορείτε να ξεκινήσετε έτσι…

Ο αρχηγός των φρούτων της Φρουτοπίας, Αιμίλιος το μήλο, υποδέχεται, φορώντας επίσημα ρούχα, στη γιορτή της Φρουτοπίας την Ευρυδίκη Ντεσιμπέλ. Της φιλά το χέρι και της λέει:

— Καλωσορίσατε, ερίτιμη πριμαντόνα...

4. Βρείτε στην εικονογραφημένη ιστορία και συμπληρώστε στα συννεφάκια πώς εκφράζει

ο Πίκος: την αμηχανία του, Εικόνα

η Ευρυδίκη: την παρακίνησή της στον Πίκο Απίκο να ξεκινήσει τη συνέντευξη. Εικόνα

Οι άκλιτες λέξεις που συμπληρώσατε και φανερώνουν τα συναισθήματα του Πίκου και της Ευρυδίκης λέγονται επιφωνήματα.

Τα επιφωνήματα φανερώνουν:

αβεβαιότητα, αμηχανία	χμ!
απορία	α!, ο!, μπα!
άρνηση	α μπα!
έπαινο	μπράβο!, εύγε!
ευχή	μακάρι!, είθε!, άμποτε!
θαυμασμό	α!, ι!, ω!, ποπο!, μπα!
κάλεσμα	ε!, ω!
κοροϊδία	ου!, ε!, χα, χα!
παρακίνηση	άιντε!, άντε!, άμε!, μαρς! αλτ! στοπ! σουτ! κ.ά.
πόνο, λύπη	αχ!, άου!, οχ!, ω!, αλίμονο!, αλί!, όχου!
στενοχώρια, απελπισία, αηδία	ουφ!, ε!, ου!, πα πα πα!, πουφ!
χαρά	χα, χα, χα!

Μετά τα επιφωνήματα συνήθως βάζουμε
θαυμαστικό (!), μερικές φορές
ερωτηματικό (;) ή αποσιωπητικά (...),
π.χ. μπράβο!, ε;, χμ...

Συμπληρώστε στις παρακάτω προτάσεις τα κατάλληλα επιφωνήματα για να διαβάσετε πώς αντιδρά ο Αιμίλιος κάθε φορά που βλέπει έναν καλεσμένο του να μπαίνει στο χώρο της δεξίωσης.

……………!	Να και η Μάτα η κατακόκκινη ντομάτα!	(θαυμασμός)
……………!	Οι φράουλες χορεύουν υπέροχα!	(έπαινος)
……………!	Ο Βρασίδας το κρεμμύδι πάλι ξεφλούδισε!	(αηδία)
……………!	Τι κρίμα που ο Ανανίας το πεπόνι δεν ήρθε απόψε!	(λύπη)
……………	ο Φραγκίσκος το φραγκόσυκο να κατασκευάσει το διαστημόπλοιο της Φρουτοπίας!	(ευχή)

5. Εσείς έχετε διαβάσει και άλλες εικονογραφημένες ιστορίες; Ποια από αυτές σας άρεσε πιο πολύ; Ποιος ήταν ο ήρωάς της; Περιγράψτε τον στους συμμαθητές σας.

Διηγηθείτε ένα επεισόδιο με τον ήρωα που σας εντυπωσίασε περισσότερο.

Τρύπωνας ο φαφαγάλος

Η κυρία Καλλιόπη έχει στο σπίτι της ένα καναρίνι και έναν παπαγάλο που τον λένε Τρύφωνα. Ο Tρύφωνας μιλάει αλλά μπερδεύει το πι με το φι. Ο Μάριος και η Αλεξάνδρα είναι αδέρφια που ζουν στο διπλανό σπίτι και διασκεδάζουν πολύ ακούγοντας τον Τρύφωνα να μιλάει. Ο Μάριος και η Αλεξάνδρα φέρνουν στην κυρία Καλλιόπη ένα πιάτο με γλυκά που στέλνει η μαμά τους.

Πριν καλά καλά η κυρία Καλλιόπη τους πει ευχαριστώ, ο Τρύφωνας πετάγεται και λέει:

— Εμένα απτά τα κανταΐπια μ’ αρέσουν φολύ...

— Δεν είναι κανταΐφι, Τρύφωνα, είναι γαλακτομπούρεκο, του λέει η κυρία Καλλιόπη και πετάει μια καθαρισμένη πατάτα μέσα στην κατσαρόλα με το νερό. Πάντως, εσύ δεν πρόκειται να φας ούτε μια μπουκιά αν δε βεβαιωθώ πρώτα ότι ξέρεις τη γραμματική σου.

— Εγώ τη γραμματική την μπερδεύω λιγάκι με τη γυμναστική, αλλά δεν κάνω ποτέ λάθη.

— Πρέπει να κάνουμε λάθη, Τρύφωνα, γιατί έτσι μαθαίνουμε. Τι λες κι εσύ, Μάριε; λέει η κυρία Καλλιόπη.

— Ο δάσκαλός μας έχει πει να μη φοβόμαστε τα λάθη μας, αλλά να τα αγαπάμε, γιατί αυτά μάς μαθαίνουν το σωστό, απαντάει ο Μάριος.

— Πολύ σωστά, Μάριε, λέει η κυρία Καλλιόπη. Τ’ άκουσες, Τρύφωνα;

— Το άκουσα όλο.

— Άντε, καμάρι μου, έλα να μάθουμε λιγάκι τους τόνους. Θα σε βοηθήσουμε κι εγώ και τα παιδιά.

Ο Τρύφωνας δίνει ένα σάλτο τώρα και βολεύεται πάνω στο κλουβί.

— Ρώτα με, Καλλιόφη! Για ν’ ακούσει και το καναρίνι φόσο καλός είμαι!

— Πες μου λοιπόν, αρχίζει η κυρία Καλλιόπη χαμογελώντας, πού τονίζεται η λέξη λαγός;

— Στο λου! απαντάει γρήγορα ο Τρύφωνας.

Η κυρία Καλλιόπη αφήνει κάτω την πατάτα και τον κοιτάζει αυστηρά.

— Πρώτ’ απ’ όλα, Τρύφωνα, δεν το λένε λου αλλά λάμδα. Κι ύστερα, πόσες φορές σ’ το ’χω πει ότι τα σύμφωνα δεν τονίζονται;

— Τότε στο ξου!

— Μα πού το είδες το ξι στη λέξη λαγός, ευλογημένο πουλί; φωνάζει τώρα η κυρία Καλλιόπη, πολύ θυμωμένη.

— Στο γου; ρωτάει χαριτωμένα ο Τρύφωνας,

Τώρα η κυρία Καλλιόπη σηκώνεται όρθια. Φαίνεται πολύ θυμωμένη. Πετάει μια μεγάλη πατάτα μέσα στην κατσαρόλα με το νερό, τα νερά πετάγονται και μας κάνουν μούσκεμα.

— Η λέξη λαγός, φωνάζει και κοιτάζει θυμωμένη τον Τρύφωνα, τονίζεται στο...

— Όμικρον! πετάγεται εκείνος.

— Το 'ξερες; τον ρωτάει και πέφτει αποκαμωμένη πάνω στην καρέκλα της.

— Ναι.

— Και γιατί μου ’βγαλες το λάδι μ’ όλ’ αυτά τα λάθη; Ε; Γιατί;

— Εσύ δε μου είφες φως φρέφει να κάνω λάθη για να μάθω; Ε; Δε μου το είφες; λέει ο Τρύφωνας, πετάει πάνω στην κερασιά και βολεύεται σ’ ένα κλαδί. Φαράξενα φουλιά απτοί οι άνθρωφοι, μονολογεί. Φρώτα σου μαθαίνουν κάτι και μόλις εσύ το μάθεις καλά σε μαλώνουν κι αφοφάνω.

Άννα Κωσταλλά, Τρύπωνας ο φαφαγάλος, εκδ. Πατάκη, Αθήνα, 2001(διασκευή)

1. Συχνά διηγούμαστε στους φίλους μας αστείες ιστορίες σαν αυτή του Τρύφωνα για να γελάσουμε. Για να διηγηθείτε και εσείς σ’ ένα φίλο σας την ιστορία του παπαγάλου, βρείτε μέσα στο κείμενο τις απαντήσεις στις παρακάτω ερωτήσεις.

Ποιος διηγείται την ιστορία με τον παπαγάλο;
Τι μπέρδευε ο παπαγάλος;
Τι εννοούσε ο δάσκαλος του Μάριου όταν έλεγε στους μαθητές του να μη φοβούνται τα λάθη τους;
Ποια έκφραση χρησιμοποίησε η κυρία Καλλιόπη για να πει στον παπαγάλο ότι την κούρασε με τα λάθη που έκανε στους τόνους;
Γιατί ο παπαγάλος έκανε όλα αυτά τα λάθη;

2. Συζητήστε στην τάξη τι σας έκανε να γελάσετε πιο πολύ στην ιστορία του Τρύφωνα του παπαγάλου.

3. Ο Μάριος λέει ότι: «λάθη κάνουμε, όταν πάμε στο σχολείο απροετοίμαστοι». Η Αλεξάνδρα διαφωνεί: «πιο συχνά κάνουμε λάθη όταν δεν έχουμε καταλάβει κάτι καλά». Συζητήστε στην τάξη:

Εσείς τι άποψη έχετε; Πότε συνήθως κάνετε λάθη;
Πώς αντιδράτε όταν απαντάτε λάθος σε μια ερώτηση του δασκάλου σας;
Όταν κάνετε κάποιο λάθος, θέλετε να το συζητήσετε με κάποιον άλλο (με κάποιο συμμαθητή σας, τους γονείς σας, το δάσκαλό σας);
Πώς αντιδράτε, όταν απαντάει λάθος κάποιος συμμαθητής σας;

4. «Πρέπει να κάνουμε λάθη, Τρύφωνα, γιατί έτσι μαθαίνουμε» είπε η κυρία Καλλιόπη.

Βάλτε το Χ στο κουτάκι που δείχνει τι είναι η χρωματισμένη λέξη:

ουσιαστικό	επίθετο
αρσενικό	θηλυκό	ουδέτερο
ενικός αριθμός	πληθυντικός αριθμός
ονομαστική	γενική	αιτιατική

Παρατηρήστε στον παρακάτω πίνακα πώς κλίνονται τα ουδέτερα ουσιαστικά σε -ος:

Ενικός Αριθμός
Ονομ.	το λάθος	το μέγεθος
Γεν.	του λάθους	του μεγέθους
Αιτ.	το λάθος	το μέγεθος
Κλητ.	λάθος	μέγεθος
Πληθυντικός Αριθμός
Ονομ.	τα λάθη	τα μεγέθη
Γεν.	των λαθών	των μεγεθών
Αιτ.	τα λάθη	τα μεγέθη
Κλητ.	λάθη	μεγέθη

Συμπληρώστε τα κενά βάζοντας τα ουδέτερα ουσιαστικά που είναι στην παρένθεση στην κατάλληλη πτώση και στον κατάλληλο αριθμό. Έτσι θα διαβάσετε για το μεγάλο ταξίδι του Τρύφωνα!

Ο Τρύφωνας, ο παπαγάλος, μια μέρα αποφάσισε να αφήσει την κυρία Καλλιόπη και να επιστρέψει στην Αφρική στο ……......……..…... (μέρος) όπου γεννήθηκε. Η άκρη……......……..…... (το ράμφος) του ακούμπησε ……......……..…... (το ράμφος) του καναρινιού και έτσι αποχαιρετίστηκαν. Ετοίμασε τα πράγματά του και ξεκίνησε για το μεγάλο ταξίδι. Πέταξε πάνω από ……......……..…... (έδαφος) που δεν είχε ξαναδεί και είδε ……......……..…... (μέρος) που του έκαναν μεγάλη εντύπωση. Πέρασε πάνω από τα νησιά ……......……..…... (το Αιγαίο Πέλαγος) αλλά και από άλλα μικρότερα……......……..…... (πέλαγος). Τα ……......……..…... (όρος) που συνάντησε τον δυσκόλεψαν λίγο αλλά τελικά τα κατάφερε. Όταν αντίκρισε την πυκνή βλάστηση των τροπικών……......……..…... (δάσος) της Αφρικής, κατάλαβε πια ότι βρισκόταν πολύ κοντά στον προορισμό του.

5. «Η κυρία Καλλιόπη πετάει μια μεγάλη πατάτα μέσα στην κατσαρόλα με το νερό». «Ο Τρύφωνας πετάει πάνω στην κερασιά και βολεύεται σ’ ένα κλαδί».

Ποια είναι η σημασία του ρήματος πετάω/πετώ στην πρώτη πρόταση και ποια στη δεύτερη;

Το ρήμα πετάω/πετώ χρησιμοποιείται με μεταφορική σημασία μόνο του ή μέσα σε φράσεις.

Αντιστοιχίστε τις φράσεις με τις σημασίες τους.

Η Αλεξάνδρα πετάει στα σύννεφα.	❍	❍	Ψήλωσε.
Άργησες! Πάει, πέταξε το πουλάκι!	❍	❍	Είναι χαρούμενη.
Ο Μάριος πετάει στο μάθημα της Γλώσσας.	❍	❍	Χάθηκε η ευκαιρία.
Όταν ήταν έξι χρονών η Αλεξάνδρα, πέταξε απότομα μπόι.	❍	❍	Πήγε.
Είχα αργήσει στο μάθημα και με πέταξε ο πατέρας μου με το αυτοκίνητο.	❍	❍	Έβγαλε καινούριους βλαστούς.
Η αμυγδαλιά πέταξε μπουμπούκια.	❍	❍	Τα καταφέρνει πολύ καλά.

6. Συμπληρώστε τα γράμματα που λείπουν για να διαβάσετε σωστά το διάλογο του Τρύφωνα με την κυρία Καλλιόπη. Tονίστε όπου χρειάζεται.

— Και γιατί μου ’βγαλες το λάδ__ μ’ όλ’ αυτά τα λάθ__;

— Εσ__ δε μου είφες φως φρέφ__ να κάνω λάθ__ για να μάθω; Ε; Δε μου το είφες; λέει ο Τρύφωνας. Πετά__ τώρα πάνω στην κερασιά και βολεύετ__ σ’ ένα κλαδί. φαράξενα φουλιά αυτοί οι άνθρωφ__ μονολογεί. Πρ__τα σου μαθ__νουν κάτι και μόλις εσ__ το μάθ__ς καλά σε μαλ__νουν κι αφοφάνω.

7. Ο Τρύφωνας είπε ότι η λέξη λαγός τονίζεται στο ξι.
— Μα πού το είδες το ξι στη λέξη λαγός, ευλογημένο πουλί; τον μάλωσε η κυρία Καλλιόπη πολύ θυμωμένη.

Σε ποιο χρόνο βρίσκονται τα ρήματα που είναι γραμμένα με έντονα γράμματα;
Γράψτε τα ρήματα στον Ενεστώτα: ..............................................................

Tι παρατηρείτε; O Eνεστώτας του ρήματος «μάλωσα» είναι «μαλώνω», ενώ ο Eνεστώτας του ρήματος «είπα» είναι «λέω» και ο Eνεστώτας του ρήματος «είδα» είναι «βλέπω». Tα ρήματα αυτά που σχηματίζονται με περίεργο τρόπο στον Eνεστώτα και στον Aόριστο λέγονται ανώμαλα ρήματα.

Aνακαλύψτε και άλλα τέτοια ρήματα συμπληρώνοντας τα κενά στο παρακάτω κείμενο με τα ρήματα που είναι στην παρένθεση στον αόριστο και στον κατάλληλο τύπο.

Ο Μάριος και η Αλεξάνδρα ……......……..…... (μπαίνω) στο σπίτι της κυρίας Καλλιόπης και (βρίσκω) ……......……..…........ τον Τρύφωνα μέσα σε ένα ντουλάπι της κουζίνας.

— Τι κάνεις εκεί μέσα Τρύφωνα; ……......…….....…... (Βγαίνω) έξω και ……..............……..…... (κατεβαίνω) γρήγορα κάτω. Πάνω στο τραπέζι σε περιμένει μια έκπληξη.

Ο Τρύφωνας (βλέπω) ……......……..…... το γαλακτομπούρεκο και (λέει) ……......……..…...ότι θέλει να το ……......……..…... (τρώω) όλο.

Ο Τρύφωνας, αφού ……......……..…... (τρώω) όλο το γλυκό και ……......……..…... (πίνω) και μια πορτοκαλάδα, ……......……..…... (λέω) στα παιδιά:

— Σας παρακαλώ πολύ, μην ……......……..…... (λέω) τίποτα στην κ. Καλλιόπη γιατί δε θα με αφήσει να ……......……..…... (πηγαίνω) στο πάρτι γενεθλίων του καναρινιού!

— Εντάξει, του ……......……......…... (λέω) τα παιδιά. …...…......……..…... (πλένω) το πιάτο, ……......................……..…... (παίρνω) μαζί τους το μπουκάλι της πορτοκαλάδας και ……......……..…... (φεύγω) χαμογελώντας από το σπίτι.

Oριστική	Yποτακτική	Προστακτική
	Aόριστος
είδα	(να) δω	–
είδες	(να) δεις	δες
είδε	(να) δει	–
είδαμε	(να) δούμε	–
είδατε	(να) δείτε	δείτε
είδαν	(να) δουν(ε)	–

Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής

Λεξικά για το Δημοτικό

Βάλτε τις παρακάτω λέξεις στο σταυρόλεξο. Οι λέξεις είναι χωρισμένες ανάλογα με τον αριθμό των γραμμάτων τους.

Αριθμός γραμμάτων	Λέξεις
4	λάθη
5	μυαλό
6	οπαδός
7	δεξίωση, ένοικος, κωμικός, σειρήνα, σύμφωνο
8	εξαίρεση, φεγγίτης, έκτακτος
9	αξιοθέατα, αυτόγραφο, διάλειμμα
10	συνέντευξη, γραμματική, αριθμητική, μαγείρισσα
11	ανεξαρτησία
13	δημοσιογράφος
15	πολλαπλασιασμός

Για να δω τι έμαθα... Σημειώνω ένα ✓ στο αντίστοιχο κουτάκι
Σ' αυτή την ενότητα έμαθα:	Χρειάζομαι ακόμα βοήθεια	Μπορώ μόνος μου	Μπορώ να βοηθήσω το συμμαθητή μου
Να συνεχίζω μια ιστορία όταν γνωρίζω την αρχή της.
Να μετατρέπω μια εικονογραφημένη ιστορία σε κείμενο.
Να χρησιμοποιώ τα επιφωνήματα.
Να ξεχωρίζω τα διαφορετικά είδη ομοιοκαταληξίας.
Να κλίνω τα ουδέτερα ουσιαστικά σε –ος.
Να κλίνω τα ανώμαλα ρήματα στον Aόριστο
Να φτιάχνω μια εικονογραφημένη ιστορία.
Να περιγράφω το αγαπημένο μου ζώο.
Να γράφω τους ήχους με γράμματα.

Η Ραλλού σάς προτείνει...

Argilli Marcello, Πολύχρωμα παραμύθια, εκδ. Gutenberg, Αθήνα, 1988.

Έλιοτ Τ.Σ., Το εγχειρίδιο πρακτικής γατικής του γερο-Πόσουμ, εκδ. Άγρα, Αθήνα, 2000, μετάφραση Παυλίνα Παμπούδη - Γιάννης Ζέρβας.

Καλιότσος Παντελής, Πατέρας και γιος, εκδ. Κέδρος, Αθήνα, 1987.

Κλιάφα Μαρία – Βαλάση Ζωή, Ας παίξουμε πάλι, εκδ. Κέδρος, Αθήνα, 1988.

Κωσταλλά Άννα, Τρύπωνας ο φαφαγάλος, εκδ. Πατάκη, Αθήνα, 2001.

Πικρός Πέτρος, Καραγκιόζης και Μίκι Μάους, εκδ. Gutenberg, Αθήνα, 1987.

Ροντάρι Τζιάνι, Φλυαρίες ανάμεσα στον ουρανό και τη γη, εκδ. Τεκμήριο, Αθήνα, 1986.

Σακελλαρίου Χάρης, Βατραχομυομαχία, εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα, 1987.

Σπαθάρης Ευγένιος και Σωτήρης, Ο Καραγκιόζης των Σπαθάρηδων, εκδ. Νεφέλη, Αθήνα, 1979.

Τριβιζάς Ευγένιος, Το όνειρο του Σκιάχτρου, εκδ. Εστία, Αθήνα, 1984.

Χορτιάτη Θέτη, Παιχνιδόλεξα, εκδ. Κέδρος, Αθήνα, 2002.

Ανθολόγιο: Αίσωπος, Λιοντάρι και αγριόχοιρος
Αποστολίδης Τάσος, Το λιοντάρι και το αγριογούρουνο