16.3 Τα είδη των προτάσεων

Α. Ξεχωρίζω τις προτάσεις με βάση τα συστατικά τους

Με τη Ρηματική Φράση μπορώ να πω τι κάνει ο Βρασίδας:
Ο Βρασίδας…	(Α) κοιμάται	(Ρήμα_{αμετάβατο})
Ο Βρασίδας…	(Β) διαβάζει ένα βιβλίο	(Ρήμα_{μεταβατικό} + αντικείμενο)
Ο Βρασίδας…	(Γ) είναι χαρούμενος	(Ρήμα_{συνδετικό} + κατηγορούμενο)
Ο Βρασίδας…	(Δ) δίνει γλυκά στους φίλους μου
	(Ρήμα_{δίπτωτο} + άμεσο αντικείμενο + έμμεσο αντικείμενο)

Όταν μια απλή Ονοματική Φράση – Υποκείμενο (π.χ. ο Βρασίδας)
συνδυάζεται με κάποιο από τα είδη Ρηματικής Φράσης (Α, Β, Γ, Δ),
τότε μας δίνει μια απλή πρόταση, δηλαδή μια πρόταση με τα απο-
λύτως απαραίτητα!

Ο Βρασίδας + κοιμάται.
Ο Βρασίδας + διαβάζει ένα βιβλίο.
Ο Βρασίδας + είναι χαρούμενος.
Ο Βρασίδας + δίνει γλυκά στους φίλους μου.

Αντίθετα, αν χρησιμοποιήσουμε προσδιορισμούς (δηλαδή λέξεις που δεν είναι
απαραίτητες, αλλά μας δίνουν επιπλέον πληροφορίες για άλλες λέξεις) για να
εμπλουτίσουμε τον λόγο μας, τότε η πρότασή μας λέγεται επαυξημένη:

Ο θείος μου ο Πέτρος κοιμάται από το πρωί.
Η πωλήτρια ήθελε να πουλήσει στην κυρία Δανάη ένα απαίσιο φόρεμα από τον καιρό του
Νώε.

Οι λέξεις με τα πράσινα στοιχεία είναι προσδιορισμοί. Αν τους
αφαιρέσουμε, μας μένει η απλή πρόταση.

Ο θείος μου κοιμάται.
Η πωλήτρια ήθελε να πουλήσει στην κυρία Δανάη ένα φόρεμα.

Απλή πρόταση +
προσδιορισμοί =
Επαυξημένη πρόταση

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 35

Βρίσκω ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι επαυξημένες και
υπογραμμίζω τους προσδιορισμούς:

1. Ο Φάνης ήταν διάσημος γιατρός.
2. Ο Πέτρος έτρωγε χωρίς να σκέφτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του.
3. Η Μαρία αγόρασε μια κούκλα από το πολυκατάστημα χτες το απόγευμα.
4. Η Σοφία απόκτησε ένα πανέμορφο αγοράκι.

Δυο φράσεις λέμε ότι συνδέονται παρατακτικά όταν
ενώνονται με τους παρατακτικούς συνδέσμους, βλ.
ενότητα 14.1 Α (π.χ. και). Αυτό μας δείχνει ότι αυτές
οι φράσεις πάνε μαζί και κάνουν την ίδια δουλειά.

Ο Ορέστης		και	η Αγγελίνα	πήγαν στον κινηματογράφο.
Ονοματική Φράση Υποκείμενο		+	Ονοματική Φράση Υποκείμενο

Ο δάσκαλος είναι	υπομονετικός	και	καλοσυνάτος.
	Κατηγορούμενο	+	Κατηγορούμενο

Η πρόταση στην οποία κάποιος κύριος όρος (υποκείμενο, αντικείμενο, κατηγορούμενο)
συνδέεται παρατακτικά με κάποιον όμοιό του λέγεται σύνθετη.

Συχνά, για να δώσουμε ζωντάνια και αμεσότητα στον λόγο μας ή για λό-
γους συντομίας, παραλείπουμε ορισμένα από τα κύρια συστατικά των
προτάσεων, όπως, π.χ. το υποκείμενο, όταν εύκολα εννοείται...

Αγόρασα ένα μολύβι. (= Εγώ αγόρασα ένα μολύβι.)

Ή ακόμα και το ρήμα:
– Ποιος έχει σειρά;
– Εγώ. (= Εγώ έχω σειρά.)

Τέτοιες προτάσεις τις λέμε ελλειπτικές.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 36

Βρίσκω ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι επαυξημένες και
ποιες σύνθετες, και τις σημαδεύω με ένα σταυρό:

	επαυξημένη	σύνθετη
1. Η Μαρία και ο Νίκος αγόρασαν σπίτι.
2. Η Ελένη είναι καλή μαθήτρια.
3. Ο καινούριος διευθυντής του σχολείου είναι χαμογελαστός και φιλικός.
4. Οι δεινόσαυροι εξαφανίστηκαν πριν από εκατοντάδες χρόνια.

Α.1 Η σειρά των συστατικών της απλής πρότασης

Η απλή πρόταση περιέχει μια Ονοματική Φράση – Υποκείμενο και
μια Ρηματική Φράση. Συνήθως, η Ρηματική Φράση αποτελείται από
ένα ρήμα και μια Ονοματική Φράση – Αντικείμενο. Λέμε, λοιπόν, ότι
το Υποκείμενο, το Ρήμα και το Αντικείμενο είναι τα κύρια συστατι-
κά της πρότασης. Για να τα γράψω σε καρτελάκια!

η Αγγελίνα		έφαγε		την καρυδόπιτα
Υποκείμενο		Ρήμα		Αντικείμενο

Ας αλλάξω, τώρα, τη σειρά στα
καρτελάκια μου!

η Αγγελίνα	έφαγε	την καρυδόπιτα
έφαγε	η Αγγελίνα	την καρυδόπιτα
έφαγε	την καρυδόπιτα	η Αγγελίνα
την καρυδόπιτα	έφαγε	η Αγγελίνα
την καρυδόπιτα	η Αγγελίνα	έφαγε
η Αγγελίνα	την καρυδόπιτα	έφαγε

Όλες οι σειρές βγάζουν νόημα!

Η σειρά των κύριων συστατικών μέσα στην πρόταση δεν επηρεάζει
τη σημασία της. Δηλαδή, οι έξι προτάσεις που έφτιαξες, Ορέστη,
έχουν περίπου το ίδιο νόημα. Υπάρχει λοιπόν ελευθερία στη σειρά
των συστατικών μέσα σε μια πρόταση. Ωστόσο, κάθε σειρά χρησι-
μοποιείται σε διαφορετικές περιστάσεις επικοινωνίας.

Τι έγινε;

Η Αγγελίνα έφαγε
την καρυδόπιτα.

Έφαγε η Αγγελίνα
την καρυδόπιτα.

Όταν ρωτάμε κάτι για το οποίο δεν ξέρουμε τίποτα, η απάντηση που
θα μας δώσουν έχει συνήθως σειρά συστατικών Υποκείμενο – Ρήμα
– Αντικείμενο ή Ρήμα – Υποκείμενο – Αντικείμενο.

Η Αγγελίνα	έφαγε	την καρυδόπιτα.
Υποκείμενο	Ρήμα	Αντικείμενο
Έφαγε	η Αγγελίνα	την καρυδόπιτα.
Ρήμα	Υποκείμενο	Αντικείμενο

Στην περίπτωση αυτή, η απάντηση μας δίνει μια εντελώς νέα πληροφορία/είδηση.

Όταν θέλουμε να δώσουμε έμφαση στο αντικείμενο, μπορούμε να
αλλάξουμε τη σειρά των λέξεων και να φέρουμε το αντικείμενο στην
αρχή της πρότασης. Τότε, μάλιστα, το προφέρουμε πιο δυνατά:

Την καρυδόπιτα	έφαγε	η Αγγελίνα.
Αντικείμενο	Ρήμα	Υποκείμενο

Τι θα θυμάμαι για...
τη σειρά των συστατικών της πρότασης

Η πιο ουδέτερη σειρά των συστατικών μέσα σε μια πρόταση είναι
Υποκείμενο – Ρήμα – Αντικείμενο (Υ-Ρ-Α) ή
Ρήμα – Υποκείμενο – Αντικείμενο (Ρ-Υ-Α)

Αν θέλουμε όμως να τονίσουμε ιδιαίτερα κάποιο στοιχείο της
πρότασης, μπορούμε να αλλάξουμε τη σειρά των συστατικών.

16.3 Τα είδη των προτάσεων

Τι θα θυμάμαι για... τη σειρά των συστατικών της πρότασης

Τι θα θυμάμαι για...
τη σειρά των συστατικών της πρότασης