6.2 Kλίση ουσιαστικών

Α. Αρσενικά

Α.1 Ισοσύλλαβα

α) Σε -ης

Ο αθλητής άρχισε το τρέξιμο.
Το πρόσωπο του αθλητή έδειχνε τη μεγάλη του προσπάθεια.
Ο κόσμος χειροκροτούσε με ενθουσιασμό τον αθλητή.

Οι αθλητές μπήκαν τρέχοντας στο γήπεδο.
Τα πρόσωπα των αθλητών έδειχναν κουρασμένα, αλλά εκείνοι συνέχιζαν.
Ο πρωθυπουργός κάλεσε όλους τους αθλητές για να τους συγχαρεί.

	Ενικός αριθμός			Πληθυντικός αριθμός
Ον.	ο	αθλητής	εργάτης	οι	αθλητές	εργάτες
Γεν.	του	αθλητή	εργάτη	των	αθλητών	εργατών
Αιτ.	τον	αθλητή	εργάτη	τους	αθλητές	εργάτες
Κλ.	–	αθλητή	εργάτη	–	αθλητές	εργάτες

Έτσι κλίνονται και τα:
αγοραστής, δανειστής, λογιστής, μαθητής κ.ά. ναύτης, πολίτης, επιβάτης κ.ά.

β) Σε -ας

Ζητείται άντρας 25-35 ετών για να εργαστεί ως
φύλακας σε μεγάλο εργοστάσιο.
Επίσης, ζητείται μάγειρας και έμπειρος κλητήρας
για μεγάλη εταιρία.
Ζητείται επειγόντως τερματοφύλακας
για αγώνα ποδοσφαίρου!

Ο αγώνας θα αρχίσει στις πέντε.
Θα γίνει ζωντανή περιγραφή του αγώνα.
Ακούστε τον αγώνα στο ραδιόφωνο.

Οι αγώνες θα αρχίσουν το Σάββατο.
Τα αποτελέσματα των αγώνων αναμένονται με μεγάλη ανυπομονησία.
Όλοι πρέπει να παρακολουθήσουμε τους αγώνες.

	Ενικός αριθμός				Πληθυντικός αριθμός
Ον.	ο	άντρας	αγώνας	πίνακας	οι	άντρες	αγώνες	πίνακες
Γεν.	του	άντρα	αγώνα	πίνακα	των	αντρών	αγώνων	πινάκων
Αιτ.	τον	άντρα	αγώνα	πίνακα	τους	άντρες	αγώνες	πίνακες
Κλ.	–	άντρα	αγώνα	πίνακα	–	άντρες	αγώνες	πίνακες

αιώνας, χειμώνας, πατέρας κ.ά.

Έτσι κλίνονται και τα:
λοχίας, επιχειρηματίας, ταμίας κ.ά. φύλακας, γείτονας, Έλληνας κ.ά.

1. Τα ισοσύλλαβα αρσενικά σε -ης τονίζονται στη γενική του πληθυντικού
στη λήγουσα.

ο φοιτητής – των φοιτητών
ο ναύτης – των ναυτών

2. Τα παροξύτονα και προπαροξύτονα ουσιαστικά σε -ας τονίζονται στη
γενική του πληθυντικού στην παραλήγουσα:

ο χειμώνας – των χειμώνων
ο κανόνας – των κανόνων
ο Έλληνας – των Ελλήνων

Εξαιρούνται τα δισύλλαβα παροξύτονα σε -ας και όσα
λήγουν σε -ίας: Αυτά τονίζονται στη γενική του
πληθυντικού στη λήγουσα:

ο μήνας – των μηνών
ο τραυματίας – των τραυματιών

Μερικά ουσιαστικά σε -ης έχουν μια ακόμα ονομαστική πληθυντικού σε -άδες, με γενική σε
-άδων.

διευθυντής → διευθυντές και διευθυντάδες
βουλευτής → βουλευτές και βουλευτάδες

Ο τύπος αυτός έχει λαϊκή προέλευση και χρησιμοποιείται σε ορισμένες περιστάσεις
επικοινωνίας:
π.χ. Τι κι αν μαζεύτηκαν τόσοι καθηγητάδες; Κανείς δεν μπορούσε να λύσει την εξίσωση!

Δείτε, τώρα, τι συμβαίνει και με την ονομαστική, αιτιατική και γενική
πληθυντικού των ισοσύλλαβων αρσενικών σε -έας:
ο δεκανέας → οι δεκανείς, τους δεκανείς, των δεκανέων
ο εισαγγελέας → οι εισαγγελείς, τους εισαγγελείς,
των εισαγγελέων

κουρέας
γραμματέας
συγγραφέας
εισαγγελέας
αρχιερέας κ.ά.

Αυτό γίνεται διότι στη γλώσσα έχουμε διατηρήσει ορισμένους τύπους της αρχαίας ελληνικής.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 14

Αντιστοιχίζω κάθε ουσιαστικό της πρώτης στήλης με τη γενική
ενός ουσιαστικού της δεύτερης, όπως στο παράδειγμα, και τα
γράφω στο τετράδιό μου:

ο νικητής
ο κηδεμόνας
ο πίνακας
ο αγώνας
ο χαρακτήρας

οι μαθητές
οι άντρες
οι ποδοσφαιριστές
οι αγώνες
οι αναπληρωτές

Παράδειγμα: ο νικητής οι αγώνες → ο νικητής των αγώνων

γ) Οξύτονα και παροξύτονα σε -ος

Η γιαγιά μου έλεγε: «O τόπος είναι ο άνθρωπος».
Είναι ωραίο να κάνεις κάτι για το καλό του τόπου σου.
Όποιος δεν αγαπά τον τόπο του δεν αγαπά τον εαυτό του.

Όλοι οι τόποι έχουν την αξία τους.
Πολλοί άνθρωποι θυσιάζονται για το καλό των τόπων τους.
Δε φτάνει μόνο να αγαπάμε τους τόπους μας.

	Ενικός αριθμός			Πληθυντικός αριθμός
Ον.	ο	oυρανός	φίλος	οι	ουρανοί	φίλοι
Γεν.	του	ουρανού	φίλου	των	ουρανών	φίλων
Αιτ.	τον	ουρανό	φίλο	τους	ουρανούς	φίλους
Κλ.	–	ουρανέ	φίλε	–	ουρανοί	φίλοι

Έτσι κλίνονται και τα:
καιρός, λογαριασμός, σολομός, χωρισμός κ.ά.

δρόμος, ταχυδρόμος, Βόλος, χώρος, τόπος, κήπος κ.ά.

Και κάτι απλό! Τα οξύτονα και παροξύτονα ουσιαστικά
σε -ος τονίζονται σε όλες τις πτώσεις στην ίδια συλλαβή.

δ) Προπαροξύτονα σε -ος

Ο κίνδυνος ήταν μεγάλος, αλλά ο αστυ-
νόμος Γκίκας Αλαφροπόδης ήταν άν-
θρωπος που την ώρα του κινδύνου ήξε-
ρε να κρατάει την ψυχραιμία του. Ανέ-
βηκε αθόρυβα τις σκάλες μέχρι τον τρί-
το όροφο. Ο διάδρομος ήταν ήσυχος.
Ξαφνικά, ύποπτοι θόρυβοι ακούστηκαν
από ένα δωμάτιο που βρισκόταν στη μέ-
ση του διαδρόμου. Νυχοπατώντας,
έφτασε έξω από την πόρτα. Με μια γρή-
γορη κίνηση την ανοίγει. Στο δωμάτιο
ψυχή! Κι όμως, είναι σίγουρος πως είχε
ακούσει φωνές ανθρώπων.
Ποια η εξήγηση των θορύβων, λοιπόν;

Αλλά, έστω κι αν αγνοήσει τους θορύβους,
ποιο το κίνητρο του ανθρώπου που τον ει-
δοποίησε ότι η συμμορία του αόρατου λη-
στή βρισκόταν από τα μεσάνυχτα στην
πανσιόν της Βιλελμίνας; Στους διαδρό-
μους του μυαλού του αστυνόμου οι σκέ-
ψεις άρχισαν να τρέχουν δαιμο-
νισμένα. Για τους ανθρώπους
της συμμορίας ήταν απλό να
τον παραπλανήσουν, η λύ-
ση όμως του μυστηρίου στο
μυαλό του δαιμόνιου αστυ-
νόμου ήταν ακόμα πιο απλή.

Ο κίνδυνος για τον αστυνόμο ήταν μεγάλος.
Την ώρα του κινδύνου, οι βοηθοί του είχαν εξαφανιστεί!
Ο Γκίκας Αλαφροπόδης, όμως, αγνόησε τον κίνδυνο.

Έτσι κι αλλιώς, οι κίνδυνοι ήταν αναπόσπαστο κομμάτι της
δουλειάς του.
Η αποφυγή των κινδύνων ήταν εξαιρετικά δύσκολη, βέβαια, στη
ζωή του, αλλά ο Γκίκας Αλαφροπόδης κατάφερνε να περιορίζει
τους κινδύνους χρησιμοποιώντας την εξυπνάδα και την πείρα του.

	Ενικός αριθμός			Πληθυντικός αριθμός
Ον.	ο	κίνδυνος	αντίλαλος	οι	κίνδυνοι	αντίλαλοι
Γεν.	του	κινδύνου	αντίλαλου	των	κινδύνων	αντίλαλων
Αιτ.	τον	κίνδυνο	αντίλαλο	τους	κινδύνους	αντίλαλους
Κλ.	–	κίνδυνε	αντίλαλε	–	κίνδυνοι	αντίλαλοι

Έτσι κλίνονται και τα:
άνθρωπος, δήμαρχος, έμπορος, έφορος, άνεμος, διάδρομος, όροφος, πόλεμος κ.ά.

ανήφορος, αυλόγυρος, καλόγερος, ανεμόμυλος, χωματόδρομος κ.ά.

Μερικά προπαροξύτονα σε -ος «κατεβά-
ζουν» τον τόνο στην παραλήγουσα σε
τρεις πτώσεις: γενική ενικού, γενική πλη-
θυντικού και αιτιατική πληθυντικού.

Άλλα ουσιαστικά, όμως, διατηρούν τον
τόνο στην προπαραλήγουσα.

Μερικές φορές, όμως, διατηρούμε στην προπαραλήγουσα τον
τόνο σε ουσιαστικά της πρώτης ομάδας ή κατεβάζουμε τον
τόνο και σε ουσιαστικά της δεύτερης ομάδας. Αυτό γίνεται για
λόγους ύφους:

δήμαρχος → δημάρχου και δήμαρχου
πονοκέφαλος → πονοκέφαλου και πονοκεφάλου

Μετακίνηση του τόνου → επίσημο ύφος
Μη μετακίνηση του τόνου → ανεπίσημο ύφος

Α.2 Ανισοσύλλαβα

Σε -ας, -ης, -ες, -ους

Ο σφουγγαράς είναι παραδοσιακό επάγγελμα στην Κάλυμνο.
Το επάγγελμα του σφουγγαρά είναι στις μέρες μας
αρκετά σπάνιο.
Κάποια στιγμή θα μιλήσουμε για τον προπάππου σου,
τον σφουγγαρά.

Οι σφουγγαράδες της Καλύμνου είναι γνωστοί
σε όλο τον κόσμο.
Θα βρούμε φωτογραφίες των σφουγγαράδων
σε παλιά περιοδικά.
Υπάρχουν πολλές ιστορίες για τους σφουγγαράδες.

Τα αρσενικά ουσιαστικά που λήγουν σε -ας, -ης, -ες και -ους έχουν κάτι
κοινό: μια συλλαβή παραπάνω στον πληθυντικό, γι' αυτό λέγονται ανι-
σοσύλλαβα. Σχηματίζουν την ονομαστική πληθυντικού σε -δες.

	Ενικός αριθμός
Ον.	ο	μπελάς	ταξιτζής	μεζές	παππούς
Γεν.	του	μπελά	ταξιτζή	μεζέ	παππού
Αιτ.	τον	μπελά	ταξιτζή	μεζέ	παππού
Κλ.	–	μπελά	ταξιτζή	μεζέ	παππού

	Πληθυντικός αριθμός
Ον.	οι	μπελάδες	ταξιτζήδες	μεζέδες	παππούδες
Γεν.	των	μπελάδων	ταξιτζήδων	μεζέδων	παππούδων
Αιτ.	τους	μπελάδες	ταξιτζήδες	μεζέδες	παππούδες
Κλ.	–	μπελάδες	ταξιτζήδες	μεζέδες	παππούδες

Έτσι κλίνονται τα:
αρακάς, βοριάς, βραχνάς, λεφτάς, μυλωνάς, χαλβάς, ψαράς κ.ά.

μπογιατζής, παλιατζής, παπουτσής κ.ά.

καναπές, καφές, λεκές, μεζές, πουρές, τενεκές κ.ά.

Α.3 Ανώμαλα αρσενικά

Μερικά ουσιαστικά ακολουθούν δικό τους τρόπο κλίσης:

	Ενικός αριθμός			Πληθυντικός αριθμός
Ον.	ο	μυς	πρύτανης	οι	μύες / μυς	πρυτάνεις
Γεν.	του	μυός	πρύτανη	των	μυών	πρυτάνεων
Αιτ.	τον	μυ	πρύτανη	τους	μυς	πρυτάνεις
Κλ.	–	μυ	πρύτανη	–	μύες / μυς	πρυτάνεις

Έτσι κλίνεται και το: πρέσβης

Τι θα θυμάμαι για... τα αρσενικά ουσιαστικά

Όλα τα αρσενικά έχουν τρεις πτώσεις όμοιες στον ενικό (γε-
νική, αιτιατική, κλητική) και στον πληθυντικό (ονομαστική,
αιτιατική, κλητική), εκτός από τα αρσενικά σε -ος.
του αγώνα – τον αγώνα – αγώνα
οι αγώνες – τους αγώνες – αγώνες
Σχηματίζουν τη γενική, αιτιατική και κλητική του ενικού
χωρίς το τελικό -ς της ονομαστικής.
του ερευνητή – τον ερευνητή – ερευνητή
του καφέ – τον καφέ – καφέ
Εκτός από τα αρσενικά σε -ος, όλα τα άλλα αρσενικά έχουν
στην ονομαστική, αιτιατική και κλητική του πληθυντικού
κατάληξη -ες.
οι μαθητές – τους μαθητές – μαθητές
Όλα τα αρσενικά έχουν στη γενική του πληθυντικού κατά-
ληξη -ων/-ών.
των μαθητών, των αγώνων, των βασιλιάδων,
των μπογιατζήδων

Τι να θυμάμαι όταν γράφω

Γράφω σε:

-ονας: τα κοινά προπαροξύτονα (γείτονας, άξονας, πνεύμονας) με
εξαίρεση τα: καύσωνας, μεσαίωνας, θερμοσίφωνας
-ωνας: τα κύρια και εθνικά προπαροξύτονα (Πλάτωνας, Απόλλωνας)
με εξαίρεση τα: Αλιάκμονας, Αγαμέμνονας, Φιλήμονας
-ώνας: τα παροξύτονα κοινά (αγώνας), περιεκτικά (αμπελώνας, βλ.
ενότητα 17.1 µ), τοπωνύμια (Μαραθώνας) με εξαίρεση τα: κανόνας,
ηγεμόνας, αλαζόνας, Μακεδόνας, Στρυμόνας
-ορας: αυτοκράτορας, ρήτορας, Νέστορας κ.ά.
-τήρας: οδοστρωτήρας, ανεμιστήρας κ.ά.
-ητής: επιθεωρητής, παρατηρητής κ.ά. (Παράγονται από ρήματα σε
-ώ.) Εξαιρούνται τα: ιδρυτής, μηνυτής, κριτής (Δεν παράγονται από
ρήματα σε -ώ.)
-ιστής: λογιστής, πολεμιστής (Παράγονται από ρήματα σε -ίζω.),
εξαίρεση: δανειστής
-ίτης: ουσιαστικά κοινά και εθνικά (πολίτης, οπλίτης, Θασίτης) με
εξαίρεση τα: μαγνήτης, διαβήτης, ιδιοκτήτης
-ώτης: τα εθνικά και πολλά κοινά (νησιώτης, Βολιώτης, Σουλιώτης
κ.ά.) με εξαίρεση τα: αγρότης, δεσπότης, δημότης, τοξότης, ιππότης