. . . . . . . Του κόσμου το ψωμί . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1. Το πιο γλυκό ψωμί

2. Το πιο γλυκό ψωμί (συνέχεια)

3. Ψωμί

4. Καλή όρεξη!

5. Ο Καραγκιόζης φούρναρης

Γνωρίζουμε τις αγροτικές εργασίες, τους τρόπους παρασκευής του ψωμιού και αποκτούμε υγιεινές συνήθειες διατροφής.

. . . . . . . Το πιο γλυκό ψωμί . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Κάποτε ήταν ένας πλούσιος βασιλιάς, πολύ πλούσιος, που ό,τι επιθυμούσε η καρδιά του το ’χε. Όλα τα είχε, και τον έλεγαν ευτυχισμένο, ώσπου έπαθε μια παράξενη ανορεξιά και δεν είχε όρεξη να βάλει τίποτα στο στόμα του. Σιγά σιγά αδυνάτιζε κι άρχισε να γίνεται γκρινιάρης και παράξενος. Πολλοί γιατροί επήγαιναν και τον έβλεπαν, μα τα γιατρικά τους τίποτα δεν μπορούσαν να του κάμουν. Η ανορεξιά του βασιλιά όλο και κρατούσε, κι εκείνος αδυνάτιζε μέρα με την ημέρα. Τίποτα δε λαχταρούσε να φάει·ούτε «του πουλιού το γάλα», που λέει ο λόγος.  

Όπου κάποια μέρα έτυχε να περνάει από το παλάτι του ένας ασπρομάλλης γέροντας φτωχός, που ήτανε όμως σοφός κι ήξερε από γιατρικά. Του είπανε λοιπόν για το βασιλιά, κι ανέβηκε να τον δει.

– Μήπως κουράζεσαι, βασιλιά μου; τον ρώτησε.
– Τι λες, γιατρέ μου, του λέει ο βασιλιάς· όλη μέρα ξαπλωμένος απάνου στο θρόνο μου, ούτε το μικρό μου δαχτυλάκι δεν κουνώ.
– Μήπως έχεις έγνοιες και σκοτούρες για το λαό σου;
– Όχι, κάθε άλλο. Εγώ ζω ξέγνοιαστος και καρφάκι δε μου καίγεται για κανέναν!
– Μήπως επιθύμησες ποτέ σου κάτι και δεν μπόρεσες να το ’χεις;
– Ούτε κι αυτό! Βασιλιάς είμαι κι ό,τι γυρέψω το βλέπω μπροστά μου!...

Σκέφτηκε, σκέφτηκε λίγο ο γέροντας, ύστερα γυρίζει και λέει του βασιλιά: «Άκουσε, βασιλιά μου. Καθώς βλέπω, δεν έχεις τίποτα σοβαρό. Εκείνο που φταίει και δεν έχεις όρεξη να τρως είναι το ψωμί που σου δίνουν στο παλάτι! Να διατάξεις να σου φέρουν να φας το πιο γλυκό ψωμί του κόσμου. Αν μπορέσεις να το ’χεις αυτό, τότε θα γιατρευτείς!»

Από την ίδια μέρα ο βασιλιάς έδωσε διαταγή στους φουρναραίους του παλατιού να ζυμώσουν και να του ψήσουν «το πιο γλυκό ψωμί του κόσμου!» Έπεσαν με τα μούτρα στη δουλειά οι ψωμάδες σ’ όλο το βασίλειο, ποιος θα κάμει στο βασιλιά το γλυκό ψωμί! Ζύμωσαν με ζάχαρη κι ανθόγαλα κάθε λογής ψωμιά και του τα ’φερναν στο παλάτι να τα δοκιμάσει. Ούτε κι ήθελε να τα φάει. Το ’να του μύριζε, τ’ άλλο του βρομούσε. Ώσπου μια μέρα, έξω φρενών ο βασιλιάς, έστειλε ανθρώπους του να πάνε να βρούνε το γέροντα και να τον ξαναφέρουνε μπροστά του. Έτσι λοιπόν κι έγινε.

– Θα σε κρεμάσω που με ξεγέλασες! του φώναξε ο βασιλιάς μόλις τον είδε.
– Γιατί, βασιλιά μου; τον ρώτησε ο γέροντας.
– Γιατί το ψωμί που είπες να μου φτιάξουνε να φάω δε μου έκανε τίποτα!
– Μπα; έκαμε ο γέροντας, φαίνεται πως το ψωμί που σου ζύμωσαν, δεν ήταν τόσο γλυκό όσο έπρεπε! Ο βασιλιάς ήταν πάλι έτοιμος ν’ αγριέψει, μα είδε το γέρο που κάτι συλλογιζότανε, και περίμενε.  

– Άκουσε, βασιλιά μου, του λέει ο γέροντας ύστερ’ από λίγο. Αν θέλεις να δοκιμάσεις στ’ αληθινά το ψωμί που θα σε γιατρέψει, πρέπει να ’ρθεις μαζί μου για τρεις μέρες μονάχα και να κάνεις ό,τι σου λέω. Αν δε γίνεις καλά, είσαι ελεύτερος να μου πάρεις το κεφάλι!

Κι ο βασιλιάς, παιδί μου, θέλοντας και μη, δέχτηκε να πάει μαζί με τον παράξενο γέροντα εκεί που του ’λεγε.

(συνεχίζεται) Δημήτριος Λουκάτος

Ξεκλειδώνω το κείμενο

1. Ποια πρόσωπα συναντάς στο παραμύθι;
2. Τι συμβαίνει στο βασιλιά;
3. Στην πρώτη και δεύτερη παράγραφο του παραμυθιού υπογράμμισε τα επίθετα που περιγράφουν την εμφάνιση και το χαρακτήρα του βασιλιά και του γέροντα. Να τα γράψεις τώρα παρακάτω:

   βασιλιάς: .....................................................................................................

   γέροντας: ....................................................................................................

   Παρατηρώ και μαθαίνω

   Ο γέροντας συζητά με το βασιλιά

   Ο γέροντας ανέβηκε να δει το βασιλιά.
   – Μήπως κουράζεσαι, βασιλιά μου; τον ρώτησε.
   – Τι λες, γιατρέ μου, του λέει ο βασιλιάς· όλη μέρα ξαπλωμένος απάνω στο θρόνο μου, ούτε το μικρό μου δαχτυλάκι δεν κουνώ.
   – Μήπως έχεις έγνοιες και σκοτούρες για το λαό σου;
   – Όχι, κάθε άλλο. Εγώ ζω ξέγνοιαστος και καρφάκι δε μου καίγεται για κανέναν!

   Στον παραπάνω διάλογο ακούμε τα λόγια του γέροντα και του βασιλιά όπως ακριβώς τα είπαν, απευθείας. Στην περίπτωση αυτή λέμε ότι ο λόγος είναι ευθύς.

   
   

   Οι υπηρέτες μαθαίνουν τα νέα

   Ένας υπηρέτης, ο οποίος παρακολούθησε το διάλογο του γέροντα με το βασιλιά, ενημερώνει τους υπόλοιπους. Συμπλήρωσε τα λόγια του:

   «Ο γέροντας ρώτησε το βασιλιά αν κουράζεται. Εκείνος του απάντησε ότι όλη μέρα είναι ξαπλωμένος στο θρόνο του και ούτε . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . Στη συνέχεια ο γέροντας θέλησε να μάθει αν ο βασιλιάς είχε . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . Ο βασιλιάς του είπε ότι ζει . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ».

   

   Στο παραπάνω κείμενο ακούμε τον υπηρέτη να μεταφέρει τη συνομιλία του γέροντα με το βασιλιά στους υπόλοιπους υπηρέτες. Στην περίπτωση αυτή ο διάλογος παρουσιάζεται σε πλάγιο λόγο.

   
   

   Παίζω με τις λέξεις

4. Βρες στο παραμύθι τις παρακάτω φράσεις. Συζήτησε με το διπλανό σου ή τη διπλανή σου τι σημαίνουν και εξηγήστε τες στην τάξη.

   • του πουλιού το γάλα

   • καρφάκι δε μου καίγεται

   • το μικρό μου δαχτυλάκι δεν κουνώ

   • έξω φρενών

   • το ένα του μύριζε, το άλλο του βρομούσε

5. Γράψε τα αντίθετα των παρακάτω λέξεων.
   

   Αν δυσκολεύεσαι, 
   συμβουλέψου 
   το λεξικό σου.

   πλούσιος – ......................
   ευτυχισμένος – .......................
   γλυκό – .....................
   ανορεξιά – .......................
   αληθινά – ......................

   

   

   Γράφω σωστά

6. Αντίγραψε τα τελευταία λόγια του γέροντα προς το βασιλιά:
   

   «Άκουσε, βασιλιά μου. Αν θέλεις .........................................................................
   ......................................................................................................................
   ......................................................................................................................
   ......................................................................................................................
   ....................................................................................................................».

7. Συμπλήρωσε τα ι, η, υ στις παρακάτω λέξεις και βάλε τόνο όπου χρειάζεται.

   η τύχ_, η ευτ_χία, ευτ_χισμένος -η -ο,
   δ_νατός -η -ο, αδ_νατος -η -ο, αδυνατ_ζω,
   η ζύμ_ , το ζυμάρ_ , ζ_μώνω

. . . . . Το πιο γλυκό ψωμί (συνέχεια) . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Φόρεσε ο βασιλιάς φτωχικά ρούχα και παλιοπάπουτσα, πήρε κι ένα μπαστούνι στα χέρια του κι έφυγε κρυφά από το παλάτι, μακριά, κι επήγανε στον κάμπο, εκεί που καθόταν ο γέροντας, σε μια καλύβα, μέσα σ’ ένα χωράφι σπαρμένο.

Ξημερώνοντας, έδωκε ο γέροντας στο βασιλιά ένα δρεπάνι και του λέει: «Έλα να θερίσουμε!». Έπιασε ο βασιλιάς και θέριζε μες στο λιoπύρι oλάκερη μέρα. Έκαμε καμιά σαρανταριά δεμάτια στάχυα. Ήρθε το βράδυ, πέσανε ξεροί να κοιμηθούνε. Ούτε φαΐ όλη μέρα ούτε τίποτα. Έμενε, βλέπεις, κι ο γέροντας νηστικός. 

Την άλλη μέρα, πρωί πρωί, ξύπνησε ο γέροντας το βασιλιά και του λέει: «Σήκω τώρα να πάρουμε όλ’ αυτά τα δεμάτια, να πάμε στ’ αλώνι να τ’ αλωνίσουμε!». Κουβάλησε στην πλάτη του ο βασιλιάς περισσότερ’ από τα μισά, κι ύστερα όλη μέρα, γκαπ γκουπ, τα κοπάνιζε με το δάρτη*, ώσπου κάμανε το στάρι σωρό, τ’ ανεμίσανε και το βάλανε στο σακί. Κι όλη μέρα την περάσανε πάλε έτσι, νηστικοί κι οι δυο τους, μόνο λίγο νερό ήπιανε από τη στέρνα, που ήτανε κοντά στην καλύβα. Πέσανε πάλι κουρασμένοι το βράδυ και κοιμηθήκανε.

Την τρίτη μέρα, το χάραμα, ο γέροντας σήκωσε το βασιλιά: «Ξύπνα» του λέει «τώρα, να πάμε το στάρι μας στο μύλο να τ’ αλέσουμε! Πάρ’ το εσύ στην πλάτη σου, γιατί εγώ δεν μπορώ, και πάμε εκεί στην κορφή του βουνού, που ’ναι ο μύλος». Τι να κάμει ο βασιλιάς, αφού έτσι ήτανε η συμφωνία, φορτώνεται το σακί στην πλάτη, και κουρασμένος κι ελεεινός το κουβάλησε στην κορυφή. Τώρα αρχίνησε και να πεινάει, μα δεν έλεγε ακόμα τίποτα.

Αλέσανε το στάρι τους και, για να μην τα πολυλογούμε, γυρίσανε κατά το μεσημέρι στην καλύβα, πάλι ο βασιλιάς φορτωμένος τ’ αλεύρι. «Έλα τώρα να ζυμώσουμε» του λέει ο γέρος. Ξεχώρισε ως δέκα λίτρες αλεύρι, το ’ριξε στη σκάφη κι έβαλε το βασιλιά να ζυμώνει. Ύστερα τον έστειλε στο λόγγο να κόψει ξύλα, κι αργά κατά το βράδυ βάλανε κι εκάψανε το φούρνο, για να ψήσουνε τρία τέσσερα καρβέλια. Ο βασιλιάς τώρα πεινούσε κι επερίμενε πότε να ψηθούν τα ψωμιά για να φάει! Μα πιο πολύ τα λιμπιζόταν* όταν άρχισε να βγαίνει από το φούρνο η μυρωδιά τους. «Πεινάω πολύ» λέει του γέρου. «Περίμενε και θα φας!» του απάντησε εκείνος.  

Σε λίγο βγήκανε τα καρβέλια, αχνιστά και ροδοψημένα. Σαν πεινασμένος λύκος τότε ο βασιλιάς άρπαξε το καρβέλι, το έκοψε με τα χέρια του κι άρχισε να τρώει.

Μα με την πρώτη μπουκιά που κατάπιε, το πρόσωπό του έγινε κόκκινο από χαρά και φώναξε: «Μάλιστα! Αυτό είναι το πιο γλυκό ψωμί του κόσμου! Κι όμως ούτε μια κουταλιά ζάχαρη δεν έριξα στο ζυμάρι του!». Τότε ο γέροντας χαμογέλασε και του είπε: «Βασιλιά μου, πρέπει να ξέρεις πως η ζάχαρη του ψωμιού σου ήταν ο ίδρωτας που έχυσες για να το φτιάξεις. Τώρα είσ’ ελεύτερος να ξαναπάς στο παλάτι σου. Κοίτα μονάχα να δουλεύεις αποδώ κι εμπρός και θα δεις πως η όρεξη δε θα σου λείψει».

Ο βασιλιάς ακολούθησε την ορμήνια* του γέροντα. Όταν γύρισε στο παλάτι του, δούλευε κάθε μέρα για το λαό του. Εκατέβαινε και στον κήπο του γι’ άλλες δουλειές, κι από τότε γιατρεύτηκε από την ανορεξιά κι έτρωε καλά. Μακάρι να τρώγαμε κι εμείς έτσι!

Δημήτριος Λουκάτος, Νεοελληνικά λαογραφικά κείμενα, εκδ. Δαίδαλος – Ι. Ζαχαρόπουλος

 

---

* δάρτης: το εργαλείο με το οποίο κοπανάνε τα στάχυα για να βγει το σιτάρι
* τα λιμπιζόταν: επιθυμούσε να τα φάει
* ορμήνια: συμβουλή

Ξεκλειδώνω το κείμενο

1. Τι εποχή νομίζεις ότι πήγε ο βασιλιάς στην καλύβα του γέροντα;
   Από πού το συμπεραίνεις;
2. Υπογράμμισε στο κείμενο τις εργασίες που έκανε ο βασιλιάς για να φτιάξει ψωμί.
3. Γιατί φάνηκε του βασιλιά ότι έφτιαξε το πιο γλυκό ψωμί του κόσμου;
4. Tι διδάχθηκε ο βασιλιάς από την περιπέτειά του;
5. Τι σου άρεσε στο παραμύθι που διάβασες;

    

   Παρατηρώ και μαθαίνω

   Ξημερώνοντας, έδωκε ο γέροντας στο βασιλιά ένα δρεπάνι και του λέει: «Έλα να θερίσουμε!».

   Όταν θέλουμε να γράψουμε τα λόγια κάποιου ακριβώς όπως τα λέει, βάζουμε διπλή τελεία ( : ) και τοποθετούμε τα λόγια του σε εισαγωγικά (« »).

   
   

   Οι ήρωες ζωντανεύουν

6. Είσαι ο γελωτοποιός του βασιλιά και αφηγείσαι στην μαγείρισσα τι συνέβη στον βασιλιά με λίγα λόγια. Η αφήγησή σου προκαλεί γέλια στη μαγείρισσα.
7. Χωριστείτε σε ζευγάρια. Ο ένας σας θα υποδυθεί το βασιλιά κι ο άλλος το γέροντα. Ο δάσκαλός σας διαβάζει το παραμύθι και εσείς παρουσιάζετε με παντομίμα ό,τι κάνουνε οι δύο ήρωες.

   Το παραμύθι κάνει κύκλο

8. Καθίστε σε κύκλο και προσπαθήστε να διηγηθείτε το παραμύθι με δικά σας λόγια. Ο καθένας σας θα λέει μόνο από μία πρόταση. Κάνει ένας την αρχή και ο επόμενος συνεχίζει από εκεί που σταμάτησε ο προηγούμενος. Παίρνετε το λόγο με τη σειρά μέχρι να ολοκληρωθεί η διήγηση του παραμυθιού.

   Παίζω με τις λέξεις

   Εργαλεία του θεριστή

9. Ένωσε τα εργαλεία με τα ονόματά τους και τη χρήση τους.

   δάρτης δρεπάνι δικράνι

   

   θέρισμα αλώνισμα λίχνισμα

   

   Αγροτικές εργασίες

10. Βάλε λεζάντες στις φωτογραφίες.
    
    

    
    

    
    
    

    

    
    

    Φωτ/φίες 1, 2: Χ. Καζόλης, από το βιβλίο Λήµνος: Εικόνες και φύση
    Φωτ/φία 3: Β. Παπαϊωάννου και φωτ/φίες 4, 5: ∆. Τλούπας από το βιβλίο
    της Εύης Π. Βουτσινά Το ψωµί, εκδ. Τροχαλία

     

    

    Η ακροστιχίδα των δημητριακών

11. Συμπλήρωσε την ακροστιχίδα για να δεις πώς αλλιώς λέγονται τα δημητριακά.

    –	– – – – –	Το δημητριακό που θέρισε ο βασιλιάς.
    –	– – – – – –	Με αυτό το εργαλείο θέρισε ο βασιλιάς (αντίστροφα).
    –	– – – –	Τα δημητριακά είναι για τον άνθρωπο βασική ...
    –	– – – – – – –	Αυτή η θεά έδωσε το όνομά της στα δημητριακά (με άρθρο)
    –	– – –	Το δημοφιλέστερο δημητριακό της Ασίας.
    –	– – – – –	Παράγεται στο μύλο.

    Από το σπόρο στο ψωμί

12. Αρίθμησε τις εργασίες με τη σειρά που γίνονται.
    Στη συνέχεια ταίριαξε τις δουλειές με τα ρήματα της παρένθεσης
    (αλέθω, αλωνίζω, θερίζω, λιχνίζω, σπέρνω, οργώνω, ζυμώνω, φουρνίζω)

    ---

    [ 1 ] Σκάβω το έδαφος με αλέτρι.οργώνω

    [   ] Βάζω το ψωμί στο φούρνο για ψήσιμο.  

    [   ] Σκορπίζω σπόρους στη γη για να βλαστήσουν.  

    [   ] Κάνω τον καρπό των σιτηρών αλεύρι.  

    [   ] Χτυπώ τα σιτηρά για να βγει ο καρπός από τα στάχυα.  

    [   ] Ανακατεύω τα υλικά και φτιάχνω ζυμάρι.  

    [   ] Κόβω τους βλαστούς των σιτηρών.  

    [   ] Πετώ ψηλά τα αλωνισμένα σιτηρά για να χωριστεί ο καρπός από το άχυρο.  

    

    Γράφω σωστά

13. Γράψε τι φώναξε ο βασιλιάς, μόλις κατάπιε την πρώτη μπουκιά:

    «....................................................................................................................
    .....................................................................................................................
    ..................................................................................... .........................».

14. Συμπλήρωσε τα κενά με ο ή ω και βάλε τόνο όπου χρειάζεται.

    το χ_ράφι, το αλ_νι, ο γέρ_ντας, η κ_ρυφή, ο ιδρ_τας

    

. . . . . . . . . Ψωμί . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Καλόδεχτο το φόρτωμα που θα ’ρθει από το μύλο,
πρωτόσταλτο, πρωτάλεστο, πρώτη χαρά της σκάφης.

Ζυμώνουν τ’ ανασκουμπωτά της πρωτονύφης χέρια
και πλάθουν τα πρωτόπλαστα ψωμιά με τις παλάμες
μες στην καλοπελεκητή πινακωτή*-προικιό της.
Το φούρνο καίει τεχνίτισσα στο φούρνο η γριά κυρούλα,
ξανανιωμένη, αφήνοντας τη συντροφιά της ρόκας*.

Ω, βραδινό συμμάζεμα στο σπιτικό κατώφλι,
καρτέρεμα ανυπόμονο του πυρωμένου φούρνου!
Κι ω, μέθυσμα απ’ τη μυρωδιά πρώτου ψωμιού, που αχνίζει
κομμένο από το γέροντα παππού, χωρίς μαχαίρι,
και μοιρασμένο στα παιδιά, στις νύφες και στ’ αγγόνια!

Και συ, θυσία των ταπεινών στη Θεία την καλοσύνη,
σημαδεμένο ανάμεσα με του σταυρού τη βούλα,
καλοπλασμένο πρόσφορο, της Εκκλησιάς μεράδι*,
που θα κοπείς την Κυριακή μες στ’ αργυρό αρτοφόρι
και στ’ άγιο δισκοπότηρο με το κρασί θα σμίξεις!

Γεώργιος Δροσίνης, «Ψωμί», από το βιβλίο του Θ. Α. Γιαννόπουλου Νεότερη Σχολική Ανθολογία, εκδ. Χ. Τεγόπουλου – Ν. Νίκα

Θεόφιλος, Μέγα αρτοποιείο, Μουσείο Θεόφιλου – ∆ήµος Μυτιλήνης

---

* πινακωτή: μακρόστενη ξύλινη σκάφη με χωρίσματα όπου φουσκώνουν τα ψωμιά πριν ψηθούν
* ρόκα: ξύλινο ραβδί στην άκρη του οποίου τύλιγαν μαλλί ή βαμβάκι για να κάνουν νήμα
* μεράδι: το μερίδιο

Ξεκλειδώνω το κείμενο

1. Υπογράμμισε λέξεις, φράσεις και στίχους, που έχουν σχέση με τον τίτλο του ποιήματος.
2. Τι κάνει καθένα από τα πρόσωπα του ποιήματος;
3. Βρίσκεσαι ανάμεσα στα πρόσωπα του ποιήματος.

   • Τι βλέπεις;

   • Τι ακούς;

   • Τι αγγίζεις;

   • Τι μυρίζεις;

   • Τι γεύεσαι;

4. Τι σημαίνει ο στίχος «Και συ, θυσία των ταπεινών στη Θεία την καλοσύνη»;
   

   Παίζω με τις λέξεις

5. Ταίριαξε τις λέξεις με τη σημασία τους.
   

    

   αρτοφόρι	•		•	ο μικρός άρτος που προσφέρεται για το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας
   λειτουργιά (πρόσφορο)	•		•	το σκεύος όπου φυλάει ο ιερέας τον αγιασμένο άρτο
   αρτοκλασία	•		•	το μικρό κομμάτι άρτου που μοιράζει ο ιερέας μετά τη θεία λειτουργία
   άρτος	•		•	ειδική τελετή σε μεγάλες γιορτές, κατά την οποία ο ιερέας ευλογεί τους πέντε άρτους που προσφέρουν οι πιστοί
   αντίδωρο	•		•	το ψωμί της αρτοκλασίας που κόβεται σε μεγάλα κομμάτια και μοιράζεται στους πιστούς

   
   

   Φωτ/φία: Ν. Ψιλάκης, από το βιβλίο των Ν. και Μ. Ψιλάκη Το ψωµί και τα γλυκίσµατα των Ελλήνων, εκδ. ΚΑΡΜΑΝΩΡ
   

   Σύνθετα

6. Κύκλωσε το όμοιο μέρος των σύνθετων λέξεων:
   πρωτόσταλτο, πρωτάλεστο, πρωτονύφη, πρωτόπλαστα.

   • Με το ίδιο συνθετικό γράψε και άλλες σύνθετες λέξεις.
   Μπορείς να συμβουλευτείς και το λεξικό σου.

    

   ...................................................	............................................................
   ...................................................	............................................................
   ...................................................	............................................................

   

    

7. Ψάξε στο κρυπτόλεξο για το ψωμί…
   

   • που είναι στρογγυλό

   • της Καθαρής Δευτέρας

   • με οχτώ σπόρους

   • με ελιές

   • που έχει μακρόστενο σχήμα

   • της Θείας Ευχαριστίας

   • που περιέχει τυρί

   
   

   

   

   Γράφω σωστά

8. Αντίγραψε τη στροφή του ποιήματος στην οποία περιγράφεται η διαδικασία παρασκευής του ψωμιού.

9. Συμπλήρωσε τα υ, ι, η και βάλε τόνο όπου χρειάζεται.

   ο μ_λος, το βράδ_ , το βραδ_νό , αργ_ρός -η -ο,
   το δισκοπότ_ρο, η ν_φη, η θ_σία, η καλοσ_νη

. . . . . . . . . Καλή όρεξη! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Το ψωμί σου, η δύναμή σου

«Φάε την μπουκιά σου, μην αφήνεις τη δύναμή σου!» μας λένε οι δικοί μας, όταν αφήνουμε ένα κομμάτι ψωμί στο τραπέζι. Και δεν έχουν άδικο! Το ψωμί είναι μια από τις βασικές τροφές που δίνει δύναμη στο κορμί και στο μυαλό μας.

Η Πυραμίδα της Διατροφής

Οι παππούδες και οι γιαγιάδες μας, όταν ήταν μικροί, μπορεί να μη γνώριζαν την πυραμίδα της διατροφής, έτρωγαν όμως σύμφωνα με αυτήν.

Κατανάλωναν καθημερινά τις τροφές που βρίσκονται στη βάση της πυραμίδας, δηλαδή ψωμί, ζυμαρικά, όσπρια, γαλακτοκομικά, λαχανικά και φρούτα. Χρησιμοποιούσαν ελαιόλαδο στο μαγείρεμα. Οι τροφές αυτές μας χορταίνουν και μας δυναμώνουν.

Μερικές φορές την εβδομάδα έτρωγαν ψάρια, πουλερικά, αυγά και κρέας, τροφές χρήσιμες και υγιεινές. 

Πιο αραιά κατανάλωναν γλυκίσματα ή αναψυκτικά, τα οποία σε μεγάλες ποσότητες μπορεί να προκαλέσουν παχυσαρκία και προβλήματα υγείας.

 

Λίγες φορές το μήνα

ΓΛΥΚΑ ΛΙΠΗ

Μερικές φορές την εβδομάδα

KΡΕΑΣ    ΨΑΡΙ

ΓΑΛΑΚΤOΚOΜΙΚΑ

ΕΛΙΕΣ EΛΑΙOΛΑΔO

Καθημερινά

ΦΡOΥΤΑ ΛΑΧΑΝΙΚΑ

ΨΩΜΙ ΔΗΜΗΤΡΙΑΚΑ ΖΥΜΑΡΙΚΑ OΣΠΡΙΑ

καθημερινή σωματική άσκηση
(παιχνίδι – περπάτημα – άθληση)

Οι παγίδες της διατροφής μας!

Ανθυγιεινά τρόφιμα. Γλειφιτζούρια, τσίχλες, σοκολάτες, αν και απαγορεύονται, βρίσκονται μπροστά μπροστά στις βιτρίνες των σχολικών κυλικείων. Πιο πίσω, αναψυκτικά, πατατάκια, κρουασάν, πίτσες — επίσης απαγορευμένα. Προϊόντα πλούσια σε ζάχαρη και λιπαρά, που μπορεί να προκαλέσουν προβλήματα υγείας στα παιδιά, σημειώνουν οι ειδικοί. «Αν δεν τα φέρουμε, τα παιδιά τα αγοράζουν απ’ έξω. Πολλά από τα τρόφιμα της επιτρεπόμενης λίστας δεν προτιμώνται από τα παιδιά» υποστηρίζουν οι υπεύθυνοι των κυλικείων.

Με... άγνωστη σύνθεση. Οι ειδικοί της διατροφής, όμως, διατυπώνουν ενστάσεις ακόμα και για τα επιτρεπόμενα τρόφιμα που πωλούνται στα κυλικεία. «Σε πολλά απ’ αυτά δε γνωρίζουμε ποια είναι η σύνθεσή τους. Για παράδειγμα, στην τυρόπιτα που αγοράζουν οι μαθητές, πολύ συχνά χρησιμοποιούνται κακής ποιότητας λίπη, μαργαρίνες και τυριά» λέει ο καθηγητής Ιατρικής κ. Αντώνης Καφάτος.

Εφημ. Τα Νέα, 26-2-2005

Στο κυλικείο του σχολείου

Σύμφωνα με τη νομοθεσία, ένα σχολικό κυλικείο μπορεί να πουλάει μόνο τα εξής προϊόντα στους μαθητές:

• Σάντουιτς και τοστ με τυρί

• Ψωμάκια, κουλούρια και σταφιδόψωμο

• Τυρόπιτα ή σπανακόπιτα

• Τυρί, γάλα και γιαούρτι

• Φρούτα πλυμένα και τυλιγμένα σε πλαστική μεμβράνη

• Ξηρούς καρπούς

• Φυσικούς χυμούς

• Εμφιαλωμένο νερό και τσάι

Ξεκλειδώνω το κείμενο

1. Βάλε Σ στις προτάσεις που είναι σωστές και Λ σε αυτές που είναι λάθος.

   [  ] Τα παιδιά παλιότερα έτρωγαν περισσότερα όσπρια.
   [  ] Πρέπει να καταναλώνουμε καθημερινά φρούτα και λαχανικά.
   [  ] Το ελαιόλαδο πρέπει να αποφεύγεται στο μαγείρεμα.
   [  ] Τα αναψυκτικά κάνουν καλό στην υγεία μας.
   [  ] Τα κυλικεία μπορούν να πωλούν τοστ με ζαμπόν.
   [  ] Ορισμένα από τα προϊόντα των κυλικείων μπορείνα είναι κακής ποιότητας.

2. Τι πρέπει να προσέχουμε σε ένα προϊόν διατροφής, πριν το αγοράσουμε;
3. Συζήτησε στην τάξη αν οι διατροφικές σου συνήθειες ακολουθούν την πυραμίδα της διατροφής.

   Προσέχω και διαλέγω

   100% Φυσικός Χυμός

   Χωρίς ζάχαρη
   και συντηρητικά

   Παρασκευάζεται στην Ελλάδα
   από συμπυκνωμένο χυμό
   παραγωγής Ισπανίας

   Μετά το άνοιγμα διατηρείται
   στο ψυγείο για 3 μέρες

   ΗΜΕΡ. ΠΑΡAΓΩΓΗΣ: 10.06.05
   ΑΝΑΛΩΣΗ ΠΡΙΝ ΑΠO: 10.12.05

   Φρουτοποτό

   Xωρίς συντηρητικά

   Συστατικά: νερό, φυσικός
   χυμός 15%, ζάχαρη

   Τόπος παραγωγής: Ελλάδα

   Μετά το άνοιγμα διατηρείται
   στο ψυγείο για 3 μέρες

   ΗΜΕΡ. ΠΑΡAΓΩΓΗΣ: 25.08.05
   ΑΝΑΛΩΣΗ ΠΡΙΝ ΑΠO: 25.03.06

   ΦυΣιΚΟς Χυμός

   ΦρΕΣΚΟΣΤυμμένος
   από πορτοκάλια ΛαΚΩνίας

   Χωρίς συντηρητικά και προσθήκη ζάχαρης

   Διατηρείται στο ψυγείο
   Aνάλωση μέσα σε 3 μέρες

   ΗΜΕΡ. ΠΑΡAΓΩΓΗΣ: 06.11.05
   ΑΝΑΛΩΣΗ ΠΡΙΝ ΑΠO: 09.11.05

   
   
4. Συζήτησε στην τάξη τις πληροφορίες που διαβάζεις στις παραπάνω ετικέτες των συσκευασμένων χυμών.
   

   • Ποιο χυμό προτιμάς και γιατί;

   ...........................................................................................................................

   ..........................................................................................................................

   

   Παίζω με τις λέξεις

5. Συμπλήρωσε τα αντίθετα.

   Τα τρόφιμα μπορεί να είναι...

   επιτρεπόμενα – ................................ ωφέλιμα – ............................................

   ..................................... – ανθυγιεινά ............................................. - άνοστα

6. Πες το με μια λέξη.

   Οι φακές, τα φασόλια, τα ρεβίθια είναι ...............................................

   Τα πορτοκάλια, τα μήλα, τα κεράσια είναι ...........................................

   Οι ντομάτες, το μαρούλι, το λάχανο είναι ...........................................

   Το γάλα, το τυρί, το γιαούρτι είναι ....................................................

   

   

   Γράφω σωστά

7. Διάβασε το κείμενο «Η πυραμίδα της διατροφής» και συμπλήρωσε τα ονόματα των τροφών που λείπουν.
   

   • Οι παππούδες και οι γιαγιάδες μας κατανάλωναν καθημερινά τροφές όπως:
   .....................................................................................................
   .....................................................................................................

   

   • Μερικές φορές την εβδομάδα έτρωγαν τροφές όπως: ..........................
   ..................................................................................................

   

   • Πιο αραιά κατανάλωναν τροφές όπως: .................................................
   .....................................................................................................

8. Συμπλήρωσε με υ ή ει και βάλε τόνο όπου χρειάζεται.
   

   η ζ__μη, τα ζ__μαρικά, η υγ__α, υγι__νός -η -ο,
   τα αναψ__κτικά, το κ__λικείο, τα γλ__κίσματα

Αύριο Ανθολόγιο

. . . . . . . Ο Καραγκιόζης φούρναρης . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

 

(Μουσική. Χορός του Καραγκιόζη με τα παιδιά του.)

ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ: Αα! Αυτό θα πει χορός! Ξεποδαριάστηκα. Αξιότιμοι κύριοι, κυρίες και παιδιά, η παράστασή μας θα είναι ο Καραγκιόζης φούρναρης. Καθίστε, θα ξεποδαριαστούμε στο γλέντι. Κολλητήρη, δώσε μου γρήγορα τη σκούφια του φούρναρη.

ΚΟΛΛΗΤΗΡΗΣ: Την έχει η μαμά και γεννάει η κότα.

ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ: Κοτοφωλιά την κάνατε, μωρέ; Φέρε και την ποδιά.

ΚΟΛΛΗΤΗΡΗΣ: Το νυχτικό της γιαγιάς;

ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ: Μωρέ άντε και θα πλακώσει πελατεία και έχω ανάψει και το φούρνο. Να, έρχεται κι ο Χατζατζάρης. (Μουσική).

ΧΑΤΖΗΑΒΑΤΗΣ: Αα! Άναψε το φούρνο ο Καραγκιόζης. Μα δεν είναι εδώ. Πάει σπίτι του. (Χτυπά την πόρτα.) Καραγκιόζη! Βρεε!

ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ: Ποιοοος;

ΧΑΤΖΗΑΒΑΤΗΣ: Έλα παιδάκι μου, τι κάνεις μες στην παράγκα;

ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ: Παίζω ποδόσφαιρο με τους ποντικούς στο ταβάνι. Τι φωνάζεις, μωρέ;

Εξώφυλλο του οµότιτλου δίσκου της Columbia

ΧΑΤΖΗΑΒΑΤΗΣ: Καλώς τον. Μα δεν είναι και σπίτι αυτό που κάθεσαι, ματάκια μου. Ούτε πόρτες έχει ούτε και παραθύρια.

ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ: Μα εμείς θέλουμε να καθόμαστε σε κλίμα ευάερο.

ΧΑΤΖΗΑΒΑΤΗΣ: Αυτό είναι έτοιμο να πέσει και να σε πλακώσει. Το κυριότερο, δεν έχει ούτε κεραμίδια. Ήθελα να ήξερα τι κάνετε όταν πιάνει βροχή.

ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ: Ε, όταν πιάνει βροχή βγαίνουμε όλοι έξω για να μη βραχούμε.

ΧΑΤΖΗΑΒΑΤΗΣ: Χα, χα, χα, χα, χα!

ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ: (Του δίνει μια ξυλιά.) Να! Να μη γελάς, μαλαγάνα*.

ΧΑΤΖΗΑΒΑΤΗΣ: Ποπό! και μου ’σπασες τα δόντια.

ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ: Εκεί είναι η τζαμαρία. Πήγαινε, μωρέ, να φέρεις κόσμο κι  εγώ να ετοιμάζω τα φουρνόξυλα και τις πινακωτές.

ΧΑΤΖΗΑΒΑΤΗΣ: Γεια σου, Καραγκιόζη, και καλές δουλειές.

ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ: Γεια σου και καλές ξυλιές. Και πάρε την πρώτη φουρνοξυλιά. Άντε! (Του δίνει μία.)

Σκίτσο: Ε. Σπαθάρης από το βιβλίο του Ο γάµος του Καραγκιόζη, εκδ. Ακρίτας

ΧΑΤΖΗΑΒΑΤΗΣ: Αχ! Τρομάρα μου!

ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ: Ωραία! Ο φούρνος άναψε. Έκαψε. Είναι έτοιμος να ρίξω μέσα τα πρωινά ψητά: του θείου μου το αρνί. Αυτό θα το φάω πρώτο.  Αυτό είναι του Μορφονιού το ψάρι. Τούτο είναι του Νιόνιου που χυθήκαν οι κολοκυθοπατάτες που τις έλεγε κομιντόρα. Χα, χα, χα! Α, και του Σταύρακα  οι ντομάτες. Να, κι άλλος έρχεται. Άλλος στον καλό το φούρναρη εδώ! (Μουσική)

ΜΠΕΗΣ: Καλημέρα φούρναρη! Σου έφερα ένα ψητό εξαίρετο.

ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ: Για να το δω ... Τι είναι αυτό;

ΜΠΕΗΣ: Χήνα παραγεμισμένη με κουκουνάρια και διάφορα μπαχαρικά.

ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ: Ε, ρε μανούλα μου! (Τη μυρίζει.) Ααα! Μυρουδιά που την έχει!

ΜΠΕΗΣ: Αυτό το φαΐ το τρώνε μόνο αγάδες σαν κι αυτούς που έχω καλεσμένους σήμερα στο σπίτι μου.

ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ: Μπα, θα φάνε αυγουλάδες; Μωρέ, άσ’ το και θα το περιποιηθώ εγώ.

ΜΠΕΗΣ: Μην την κάψεις φούρναρη. Μόνο ροδοκοκκίνισμα να της κάνεις. Το μεσημέρι  θα έρθω να την πάρω στις δώδεκα. Αντίο.

ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ: Μωρέ, όλα τα ψητά θα τα φάω όχι τα δύο. Άλλος στον καλό το φούρναρη εδώ! Όποιος ψήσει σήμερα δε θα ξεψήσει.

 

Απομαγνητοφωνημένο απόσπασμα από την παράσταση του Ευγένιου Σπαθάρη
Ο Καραγκιόζης φούρναρης, Columbia

 

---

* μαλαγάνα: πονηρέ

Ξεκλειδώνω το κείμενο

1. Ποια είναι τα πρόσωπα που παίρνουν μέρος στην ιστορία του Καραγκιόζη;
2. Σχολίασε το χαρακτήρα των προσώπων της ιστορίας.
3. Ποια αστεία σκηνή σού άρεσε;
4. Τι νομίζεις ότι θα συμβεί στη συνέχεια της ιστορίας;
5. Τι θα χρειαστείς για να ανεβάσεις την παράσταση «Ο Καραγκιόζης φούρναρης»;

    

   Καραγκιόζης και ο Χατζηαβάτης χρησιμοποιούν κάποιες λέξεις για να εκφράσουν τα συναισθήματά τους.

   
   

   ΚΑΡ.: Αα! Αυτό θα πει χορός! Ξεποδαριάστηκα. (κούραση)

   ΧΑΤΖ.: Αα! Άναψε το φούρνο ο Καραγκιόζης. (έκπληξη)

   ΚΑΡ.: Ααα! Μυρουδιά που την έχει. (ευχαρίστηση)

   Η ίδια λέξη δείχνει διαφορετικό συναίσθημα στις παραπάνω προτάσεις. Γι' αυτό πρέπει να τη διαβάζουμε σε κάθε πρόταση με τον κατάλληλο τρόπο.

   
   

    

   Διαβάζοντας το έργο του Καραγκιόζη βρήκα κι άλλες τέτοιες λέξεις όπως: άντε, να, χα χα, αχ, μπα.

   
   

    

   Οι λέξεις αυτές είναι άκλιτες και λέγονται επιφωνήματα. Μετά τα επιφωνήματα βάζουμε θαυμαστικό (!).

   
   

   

   

   Παίζω με τις λέξεις

6. Βρες και γράψε από ποιο μαγαζί αγοράζουμε:

   ψωμί: αρτο ......................	γλυκά: ..........................
   κρέας: .............................	ψάρια: ιχθυο ..................

   

   Τα ουδέτερα ουσιαστικά σε -είο, τα οποία τονίζονται στην προτελευταία συλλαβή και δηλώνουν τόπο, γράφονται με ει.

   
   
7. Υπογράμμισε το κομμάτι που είναι ίδιο στις σύνθετες λέξεις:

   αρτοποιός, αρτοποιία, αρτοποιείο, αρτοπωλείο, αρτεργάτης.

   

   • Συζητήστε στην τάξη τι σημαίνουν οι λέξεις.

   Επαγγέλματα

8. Πώς λέγεται αυτός που έχει:

   ανθοπωλείο	ο, η .......................
   βιβλιοπωλείο	ο, η ......................
   φαρμακείο	ο, η .......................
   μαγειρείο	ο .........................., η .............................
   κομμωτήριο	ο .........................., η .............................

   

   Γράφω σωστά

9. Γράψε τα πρόσωπα που εμφανίζονται στην ιστορία του Καραγκιόζη
   

10. Γράψε τα φαγητά που φουρνίζει ο Καραγκιόζης