Ρητορικά Κείμενα (Β΄ Λυκείου Ανθρωπιστικών Σπουδών) - Βιβλίο Μαθητή (Εμπλουτισμένο)

 

ΚείμενοΕικόνα

Τα ήθη της καθημερινής ζωής στην παλαιά δημοκρατία

 
    Ἅπερ ἐκεῖνοι γιγνώσκοντες ἀμφοτέροις κατεῖχον τοὺς πολίτας, καὶ ταῖς τιμωρίαις καὶ ταῖς ἐπιμελείαις· [48] τοσούτου γὰρ ἔδεον αὐτοὺς λανθάνειν οἱ κακόν τι δεδρακότες, ὥστε καὶ τοὺς ἐπιδόξους ἁμαρτήσεσθαί τι προῃσθάνοντο. Τοιγαροῦν οὐκ ἐν τοῖς σκιραφείοις οἱ νεώτεροι διέτριβον, οὐδ᾽ ἐν ταῖς αὐλητρίσιν, οὐδ᾽ ἐν τοῖς τοιούτοις συλλόγοις ἐν οἷς νῦν διημερεύουσιν, ἀλλ᾽ ἐν τοῖς ἐπιτηδεύμασιν ἔμενον ἐν οἷς ἐτάχθησαν, θαυμάζοντες καὶ ζηλοῦντες τοὺς ἐν τούτοις πρωτεύοντας. Οὕτω δ᾽ ἔφευγον τὴν ἀγορὰν ὥστ᾽, εἰ καί ποτε διελθεῖν ἀναγκασθεῖεν, μετὰ πολλῆς αἰδοῦς καὶ σωφροσύνης ἐφαίνοντο τοῦτο ποιοῦντες. Ἀντειπεῖν δὲ τοῖς πρεσβυτέροις ἢ λοιδορήσασθαι δεινότερον ἐνόμιζον ἢ νῦν περὶ τοὺς γονέας ἐξαμαρτεῖν. Ἐν καπηλείῳ δὲ φαγεῖν ἢ πιεῖν οὐδεὶς οὐδ᾽ ἂν οἰκέτης ἐπιεικὴς ἐτόλμησεν. Σεμνύνεσθαι γὰρ ἐμελέτων, ἀλλ᾽ οὐ βωμολοχεύεσθαι· καὶ τοὺς εὐτραπέλους δὲ καὶ τοὺς σκώπτειν δυναμένους, οὓς νῦν εὐφυεῖς προσαγορεύουσιν, ἐκεῖνοι δυστυχεῖς ἐνόμιζον.  
 

 

 

γλωσσικά σχόλιαΕικόνα

47 ἅπερ η αναφορική αντωνυμία στην αρχή περιόδου ή ημιπεριόδου μεταφράζεται ως δεικτική (ΣΑΕ, σελ. 108)
  κατέχω εξουσιάζω, κυβερνώ, χαλιναγωγώ
  ἀμφότερα και τα δύο
48 τοσούτου δέω + απαρ. τόσο (πολύ) απέχω από το να...
  ἐπίδοξος ο «προσδοκώμενος», αυτός που περιμένουμε ή πρόκειται πιθανόν να αποδειχθεί τέτοιος ή τέτοιος
  τοιγαροῦν γι' αυτό λοιπόν (τοί γε ἄρα οὖν)
  σκιραφεῖον κυβευτήριο, τόπος όπου έπαιζαν κύβους, ζάρια
  αὐλητρὶς αυλήτρια, κοπέλα που είχε ως επάγγελμα το να παίζει τον αυλό σε συμπόσια, να χορεύει, κ.λπ.
  σύλλογος συγκέντρωση, συνάθροιση, παρέα (σὺν + λέγω)
  οὕτω εδώ: τόσο
49 λοιδοροῦμαί τινι ό,τι και το «λοιδορῶ τινα», δηλ. βρίζω, κακολογώ, κοροϊδεύω
  καπηλεῖον είδος παντοπωλείου, καπηλειό, πρβλ. κάπηλος (= μικρέμπορος), νεότ. πολεμοκάπηλος (= έμπορος του πολέμου)
  οἰκέτης δούλος (της οικίας), υπηρέτης. Εκ του «οἶκος»
  σεμνύνομαι είμαι σεμνός, σοβαρός (ή παρουσιάζομαι, προσποιούμαι ότι είμαι σοβαρός). Το σεμνός εκ του *σεβνός (ρ. σέβομαι)
  βωμολοχεύομαι αστεΐζομαι με ανάρμοστο τρόπο, φλυαρώ, μεταχειρίζομαι χαμερπή κολακεία, κ.λπ. Εκ του βωμολόχος [βωμός + λοχάω (= παραφυλάω, παραμένω)]: αυτός που έμενε κοντά στους βωμούς για να κλέψει ή να ζητιανέψει ένα κομμάτι κρέας, ο αναίσχυντος γελωτοποιός, κ.τ.τ.
  εὐτράπελος αυτός που κάνει αστεία, ο ετοιμόλογος, ο σκωπτικός, ο φλύαρος, ο αχρειολόγος, ο «εξυπνάκιας»
  σκώπτω εμπαίζω, περιγελώ, «πειράζω», «κάνω πλάκα»
  δυστυχὴς εδώ: μωρός, ηλίθιος

 

 

ερμηνευτικά σχόλιαΕικόνα

48 οὐδ' ἐν ταῖς αὐλητρίσιν η έκφραση δεν σημαίνει απλώς ότι συναναστρέφονταν με αυλητρίδες, αλλά ότι σύχναζαν στους (κακόφημους) χώρους όπου βρίσκονταν οι αυλητρίδες. Ο Κοραής παρατηρεί: «Ἦσαν γὰρ αἱ Ἀθήνῃσιν αὐλητρίδες καὶ ὀρχηστρίδες, οὐκ ἐξ ἀστῶν γυναικῶν, ἀλλ' ἐκ δούλων, καὶ οἵων ἐργάζεσθαι τῷ σώματι, αἷς ἐσχόλαζον ἐνασχημονοῦντες οἱ χρηστοὶ Ἀθηναῖοι, καὶ δι' ἃς τελευτῶντες ἐξέπεσον τῆς καταλειφθείσης ὑπὸ τῶν προγόνων δόξης..».
  ἔφευγον τὴν ἀγοράν ο ρήτορας εκφράζεται περιφρονητικά για την αγορά όχι ως τόπο πωλήσεως και αγοράς εμπορευμάτων, αλλά ως τόπο συνάθροισης πλήθους αργόσχολων, οι οποίοι αποκαλούνταν περιφρονητικά «ἀγοραῖοι», «περιτρίμματα ἀγορᾶς», κ.λπ.
49 ἐν καπηλείῳ η λέξη διατηρήθηκε ώς τις μέρες μας (καπηλειό), αλλά με τη σημασία του οινοπωλείου. Πάντως, η σχέση του «καπηλείου» με την κρασοκατάνυξη είναι παλαιά, αφού ο Ισοκράτης, επιτιμώντας τα ήθη των νέων της εποχής του, παρατηρεί: «οἱ μὲν γὰρ αὐτῶν ἐπὶ τῆς Ἐννεακρούνου ψύχουσιν οἶνον, οἱ δ' ἐν τοῖς καπηλείοις πίνουσιν...» (Ἀντίδοσις, 287).
  οὐδ' ἂν οἰκέτης ἐπιεικὴς η ίδια ακριβώς έκφραση κάνει την εμφάνισή της και στον Περὶ ἀντιδόσεως λόγο του Ισοκράτους, όπου γίνεται παρόμοια αναφορά στην κατάντια της αθηναϊκής νεολαίας: «..τοὺς δὲ χείρω τὴν φύσιν ἔχοντας ἐν τοιαύταις ἀκολασίαις ἡμερεύειν, ἐν αἷς πρότερον οὐδ' ἂν οἰκέτης ἐπιεικὴς οὐδεὶς ἐτόλμησεν...» (Ἀντίδοσις, 286, 287).
  δυστυχεῖς ἐνόμιζον για την ειδική σημασία της λέξης, πρβλ. και το παρατιθέμενο από τον Κοραή χωρίο του Δημοσθένους: «Οὐ γὰρ οὕτως ἄφρων, οὐδ' ἀτυχής τίς εἰμι ἐγὼ...» (Γ' Ὀλυνθιακός, 21).

 

 

ΑσκήσειςΕικόνα

  1. «εἰ καί ποτε διελθεῖν ἀναγκασθεῖεν»/«οὓς νῦν εὐφυεῖς προσαγορεύουσιν»: να τραπούν σε μετοχές οι δευτερεύουσες προτάσεις.
  2. Να απαντήσετε - στα αρχαία ελληνικά - στις παρακάτω ερωτήσεις:
    α) Τίνας οὐκ ἐλάνθανον οἱ κακόν τι δεδρακότες;
    β) Τί πράττειν οὐδεὶς ἂν ἐτόλμησεν;
    γ) Τίνι τρόπῳ διήρχοντο διὰ τῆς ἀγορᾶς οἱ νεώτεροι, τὸ πάλαι;
  3. Να μεταγραφεί στην αρχαία ελληνική η φράση: «Ο Ισοκράτης προέτρεπε τους μαθητές να προτιμούν τους δασκάλους από τους γονείς, γιατί οι μεν γονείς είναι υπεύθυνοι για το "ζῆν", ενώ οι δάσκαλοι για το "εὖ ζῆν"».

 

 

Κωμικογράφημα
Κωμικογράφημα