Ρητορικά Κείμενα (Β΄ Λυκείου Ανθρωπιστικών Σπουδών) - Βιβλίο Μαθητή (Εμπλουτισμένο)

 

ΚείμενοΕικόνα

Φροντίδα για τον «επαγγελματικό προσανατολισμό» των νέων

 
     [43] Ἁπάντων μὲν οὖν ἐφρόντιζον τῶν πολιτῶν, μάλιστα δὲ τῶν νεωτέρων. Ἑώρων γὰρ τοὺς τηλικούτους ταραχωδέστατα διακειμένους καὶ πλείστων γέμοντας ἐπιθυμιῶν, καὶ τὰς ψυχὰς αὐτῶν μάλιστα παιδευθῆναι δεομένας ἐπιμελείαις καλῶν ἐπιτηδευμάτων καὶ πόνοις ἡδονὰς ἔχουσιν· ἐν μόνοις γὰρ ἂν τούτοις ἐμμεῖναι τοὺς ἐλευθέρως τεθραμμένους καὶ μέγα φρονεῖν εἰθισμένους. [44] Ἅπαντας μὲν οὖν ἐπὶ τὰς αὐτὰς ἄγειν διατριβὰς οὐχ οἷόν τ᾽ ἦν, ἀνωμάλως τὰ περὶ τὸν βίον ἔχοντας· ὡς δὲ πρὸς τὴν οὐσίαν ἥρμοττεν, οὕτως ἑκάστοις προσέταττον. Τοὺς μὲν γὰρ ὑποδεέστερον πράττοντας ἐπὶ τὰς γεωργίας καὶ τὰς ἐμπορίας ἔτρεπον, εἰδότες τὰς ἀπορίας μὲν διὰ τὰς ἀργίας γιγνομένας, τὰς δὲ κακουργίας διὰ τὰς ἀπορίας· [45] ἀναιροῦντες οὖν τὴν ἀρχὴν τῶν κακῶν ἀπαλλάξειν ᾤοντο καὶ τῶν ἄλλων ἁμαρτημάτων τῶν μετ᾽ ἐκείνην γιγνομένων. Τοὺς δὲ βίον ἱκανὸν κεκτημένους περί τε τὴν ἱππικὴν καὶ τὰ γυμνάσια καὶ τὰ κυνηγέσια καὶ τὴν φιλοσοφίαν ἠνάγκασαν διατρίβειν, ὁρῶντες ἐκ τούτων τοὺς μὲν διαφέροντας γιγνομένους, τοὺς δὲ τῶν πλείστων κακῶν ἀπεχομένους.  
 
 

 

 

γλωσσικά σχόλιαΕικόνα

43 τηλικοῦτος, -αύτη, -οῦτον ο ευρισκόμενος σε τέτοια ηλικία
  ταραχωδῶς διάκειμαι έχω συγκεχυμένες αντιλήψεις, είμαι ατίθασος
  μάλιστα προ πάντων, κατ' εξοχήν
  δέομαι έχω ανάγκη, χρειάζομαι
  ἔχουσιν δοτ. πληθ. της μετοχής «ἔχων»
44 ἐμμένω μένω σταθερός, προσηλώνομαι, αφοσιώνομαι
  μέγα φρονῶ αλαζονεύομαι, υπερηφανεύομαι
  ἀνωμάλως ἔχω βρίσκομαι σε άνιση μοίρα
  βίος εδώ: το βιος, το εισόδημα, η περιουσία
  οὐσία περιουσία
  ὑποδεέστερον πράττω είμαι υποδεέστερος, κατώτερος, έχω μικρότερη περιουσία
  ἀργία εδώ: οκνηρία, απραξία, φυγοπονία
45 ἀναιρῶ βγάζω απ' τη μέση, ακυρώνω, εξαλείφω
  ἀπαλλάξειν ενν. τους νέους
  ἱκανὸς αρκετός
  γυμνάσια σωματικές ασκήσεις (εκ του γυμνός). Κατ' επέκταση ο δημόσιος χώρος στον οποίο γίνονται οι γυμναστικές ασκήσεις, το γυμναστικό σχολείο, απ' όπου και το δικό μας «Γυμνάσιο», λατ. gymnasium.
  ἐκ τούτων δεν αναφέρεται στους νέους, αλλά στα επιτηδεύματα
  διαφέρω εδώ: υπερέχω, υπερισχύω, εξέχω, ξεχωρίζω
  γιγνομένους κατηγορηματική μτχ. εξαρτωμένη εκ του «ὁρῶντες»

 

 

ερμηνευτικά σχόλιαΕικόνα

43 πόνοις ἡδονὰς ἔχουσιν πρόκειται για μια βασική παιδαγωγική αρχή (αυτήν του συνδυασμού μάθησης και ευχαρίστησης) της οποίας την αξία ο Ισοκράτης, ως δάσκαλος, είναι σε θέση να εκτιμά [στον Παναθηναϊκό (246), π.χ., μιλάει για την πρόθεσή του «μετὰ παιδιᾶς ὠφελεῖν ἢ τέρπειν τοὺς ἀκούοντας»).
44 τὰς ἀπορίας μὲν διὰ τὰς ἀργίας... τὰς δὲ κακουργίας διὰ τὰς ἀπορίας σχήμα επιπλοκής, λατ. catena (= αλυσίδα, καδένα). Οι σκέψεις συνδέονται μεταξύ τους όπως οι κρίκοι μιας αλυσίδας.
  τὰς γεωργίας - τὰς ἐμπορίας... τὰς ἀπορίας - τὰς ἀργίας... τὰς κακουργίας - τὰς ἀπορίας το ιδιαίτερα επεξεργασμένο ομοιοτέλευτο δίνει την αίσθηση συν­δυασμού «σταυρωτής», θα λέγαμε, και «ζευγαρωτής» ομοιοκαταληξίας.
45 ἱππικήν δεν εννοεί μόνο τη στρατιωτική υπηρεσία στο ιππικό, αλλά και τη συμμετοχή των ευπόρων νεαρών Αθηναίων στους ιππικούς αγώνες. Η νίκη σε τέτοιου είδους αγώνες [: ιπποδρομία ή αρματοδρομία με συνωρίδα (= ζεύγος αλόγων) ή τέθριππο] αποτελούσε μεγάλη δόξα για την πόλη.
  γυμνάσια στον πληθυντικό σημαίνει τις ασκήσεις, ενώ στον ενικό το γυμναστικό σχολείο. Στην αρχαία Αθήνα υπήρχαν τρία τέτοια γυμνάσια: το Λύκειον, η Ἀκαδημία και το Κυνόσαργες.
  κυνηγέσιον το κυνήγι [εκ του κύων (γεν. κυν -ός) + ἄγω] ήταν επίπονο έργο. Ο Δήμος στους Ἱππῆς του Αριστοφάνους (στ. 1382), αγανακτισμένος με τους νεαρούς που φλυαρούν στα μυροπωλεία της αγοράς, δηλώνει: «ἀναγκάσω κυνηγετεῖν ἐγὼ τούτους ἅπαντας».
  φιλοσοφίαν η λέξη δεν έχει την ειδική σημασία που αποκτά αργότερα, αλλά περισσότερο την έννοια της πνευματικής και ηθικής καλλιέργειας, της παιδείας. Ο ρήτορας Αίλιος Αριστείδης (2ος αι. μ.Χ.) παρατηρεί ότι στους κλασικούς χρόνους φιλοσοφία σημαίνει «φιλοκαλία τις καὶ διατριβὴ περὶ λόγους, καὶ οὐχ ὁ νῦν τρόπος οὗτος ἀλλὰ παιδεία κοινῶς». Ο ίδιος επισημαίνει ότι ο Ισοκράτης αποκαλεί φιλοσόφους «ἑαυτὸν καὶ τοὺς ῥήτορας καὶ τοὺς περὶ τὴν πολιτικὴν ἕξιν».
Το «Παιδί του Μαραθώνα» (Εκδ. Αθηνών, «Τα Ελληνικά Μουσεία») Το «Παιδί του Μαραθώνα»

 

 

ΑσκήσειςΕικόνα

  1. Να αναλυθούν σε προτάσεις οι μετοχές «ἔχουσιν», «τεθραμμένους», «εἰθισμένους».
  2. Γιατί ο Άρειος πάγος φρόντιζε ιδιαίτερα για τους νέους;
  3. «...εἰδότες τὰς ἀπορίας μὲν διὰ τὰς ἀργίας γιγνομένας, τὰς δὲ κακουργίας διὰ τὰς ἀπορίας·». Διακρίνετε κάποια αντίφαση εν σχέσει προς τα λεγόμενα στην παράγραφο 4; Πώς θα εξηγούσατε τη φαινομενική ή πραγματική ανακολουθία;
  4. Στις παραγράφους 21 - 22 ο Ισοκράτης αναφέρεται σε δύο ισότητες, την «ισοπεδωτική» και την «αξιοκρατική», και παρατηρεί ότι «αποδοκίμαζαν αυτήν που αντάμειβε με τον ίδιο τρόπο τους χρηστούς και τους πονηρούς, ως μη δίκαια, και προτιμούσαν αυτήν που τιμά και τιμωρεί τον καθένα σύμφωνα με την αξία του...». Συμφωνεί η άποψη αυτή με όσα λέγονται για τους «βίον ἱκανὸν κεκτημένους» της παραγράφου 45;
  5. Να συγκρίνετε την άποψη του Ισοκράτους για την παιδεία με αυτήν του Αριστοτέλους: «Ἐπεὶ δὲ ἐν τὸ τέλος τῇ πόλει πάσῃ, φανερόν, ὅτι καὶ τὴν παιδείαν μίαν καὶ τὴν αὐτὴν ἀναγκαῖον εἶναι πάντων...» (Πολιτικά, 8, 1, 2). Διατυπώστε τις απόψεις σας.

 

 

Εξι νεαροί αθλητές
Έξι νεαροί αθλητές, μοιρασμένοι σε δύο ομάδες, παίζουν κάποιο παιχνίδι με σφαίρα, την οποία κρατά ο τελευταίος αριστερά, 500 π.Χ. («Τα Ελληνικά Μουσεία», Εκδ. Αθηνών)