§§ 37-38

Κείμενο

Το κύρος του Αρείου πάγου

Οὕτω γὰρ ἡμῶν οἱ πρόγονοι σφόδρα περὶ τὴν σωφροσύνην ἐσπούδαζον, ὥστε τὴν ἐξ Ἀρείου πάγου βουλὴν ἐπέστησαν ἐπιμελεῖσθαι τῆς εὐκοσμίας, ἧς οὐχ οἷόν τ᾽ ἦν μετασχεῖν πλὴν τοῖς καλῶς γεγονόσιν καὶ πολλὴν ἀρετὴν ἐν τῷ βίῳ καὶ σωφροσύνην ἐνδεδειγμένοις, ὥστ᾽ εἰκότως αὐτὴν διενεγκεῖν τῶν ἐν τοῖς Ἕλλησι συνεδρίων.

[38] Σημείοις δ᾽ ἄν τις χρήσαιτο περὶ τῶν τότε καθεστώτων καὶ τοῖς ἐν τῷ παρόντι γιγνομένοις· ἔτι γὰρ καὶ νῦν ἁπάντων τῶν περὶ τὴν αἵρεσιν καὶ τὴν δοκιμασίαν κατημελημένων ἴδοιμεν ἂν τοὺς ἐν τοῖς ἄλλοις πράγμασιν οὐκ ἀνεκτοὺς ὄντας, ἐπειδὰν εἰς Ἄρειον πάγον ἀναβῶσιν, ὀκνοῦντας τῇ φύσει χρῆσθαι καὶ μᾶλλον τοῖς ἐκεῖ νομίμοις ἢ ταῖς αὑτῶν κακίαις ἐμμένοντας. Τοσοῦτον φόβον ἐκεῖνοι τοῖς πονηροῖς ἐνειργάσαντο καὶ τοιοῦτον μνημεῖον ἐν τῷ τόπῳ τῆς αὑτῶν ἀρετῆς καὶ σωφροσύνης ἐγκατέλιπον.

γλωσσικά σχόλια

37	*σπουδάζω*	ασχολούμαι με ζήλο, με προθυμία, φροντίζω ιδιαίτερα. Από τη ρίζα του ρ. σπεύδω [= τρέχω, βιάζομαι (πρβλ. αγγλ speed: ταχύτητα) και κατ' επέκταση πρόθυμα εκτελώ κάτι]
	*Ἄρειος πάγος*	λόφος του Άρεως, απέναντι από τη δυτική πλευρά της Ακροπόλεως και κατ' επέκταση το ανώτατο δικαστήριο που συνερχόταν πάνω σ' αυτόν τον λόφο. Η λέξη πάγος εκ του πήγνυμι (= πήζω), πρβλ. παγετός, παγώνω, κ.λπ.
	*ἐφίστημι*	ορίζω, διορίζω, τοποθετώ
	*εὐκοσμία*	η καλή συμπεριφορά, η ευπρεπής διαγωγή. Από το εὖ + κόσμος (= στολίδι, πρβλ. «δια-κόσμηση», «κοσμητικό επίθετο», «διαγωγή κοσμιωτάτη», κ.λπ)
	ἧς	συνάπτεται με το «βουλήν» και όχι με το «εὐκοσμίας»
	*μετέχω τινὸς*	μετέχω σε κάτι
	*οἱ καλῶς γεγονότες*	οι ευπατρίδες, οι ευγενείς (εὖ + γένος)
	*εἰκότως*	εύλογα, δίκαια
	*ὥστε... διενεγκεῖν*	απαρεμφατική πρόταση (ΣΑΕ, σελ. 147-148)
	*διενεγκεῖν*	απαρ. Αορ. β' του ρ. διαφέρω (εδώ: ξεχωρίζω, υπερέχω, ξεπερνάω)
	*συνέδριον*	συμβούλιο, βουλευτικό σώμα, σώμα συνέδρων, κυριολ. ανδρών που «κάθονται μαζί» (εκ του σὺν + ἕδρα, πρβλ. α.ε. ἕζομαι, λατ. sedeo, αγγλ. sit, γερμ. sitzen: καθ-έζομαι, καθ-ίζω)
38	*σημεῖον*	σημάδι, ένδειξη. Το «σημείοις» είναι κατηγορούμενο στο αντικείμενο (ΣΑΕ, σελ. 59)
	*αἵρεσις*	εδώ: η εκλογή των αρχόντων
	*κατημελημένων*	μετοχή Παρακειμένου του ρ. καταμελοῦμαι (: παραμελούμαι). Γενική απόλυτος (ΣΑΕ, σελ. 95)
	*ἴδοιμεν*	Ευκτική Αορ. β' του ρ. ὁρῶ
	*ὀκνέω, -ῶ*	διστάζω, δεν τολμώ να κάνω κάτι, φοβάμαι (πρβλ. την παρεμφερή σημασία του «ὀκνηρός»: τεμπέλης)
	*φύσις*	εδώ, με την έννοια του (κακού) χαρακτήρα, του «κακού εαυτού»
	*ἐνεργάζομαι*	προκαλώ, δημιουργώ, «εμπνέω»
	*τῆς αὑτῶν ἀρετῆς*	η Γενική «τῆς ἀρετῆς» συνάπτεται προς το «μνημεῖον»

ερμηνευτικά σχόλια

37	τὴν ἐξ Ἀρείου πάγου βουλὴν	ο Άρειος πάγος ήταν ανώτατο δικαστήριο που συνερχόταν πάvω στον ομώνυμο λόφο. Στην προ του Σόλωνος εποχή είχε πολλά δικαιώματα, πολιτικά και θρησκευτικά, (απόλυτη εξουσία σε ζητήματα σχετικά με τον σεβασμό των νόμων, τη διατήρηση της τάξης, τις ευθύνες των αρχόντων, κ.λπ.). Μέλη του ήσαν αυτοί που είχαν διατελέσει άρχοντες, δηλαδή προέρχονταν αποκλειστικά από την αριστοκρατική– πλουτοκρατική τάξη, αφού από τις τάξεις της εκλέγονταν οι άρχοντες. Με τη νομοθεσία του Σόλωνος οι βασικές αρμοδιότητες του Αρείου πάγου διατηρήθηκαν, επί Κλεισθένους περιορίστηκαν, για να ενισχυθούν και πάλι μετά τα Μηδικά λόγω της θαρραλέας, πατριωτικής στάσης των Αρεοπαγιτών κατά την περίοδο πριν τη ναυμαχία της Σαλαμίνας. Με πρωτοβουλία του Εφιάλτη (462 π.Χ.) το κύρος και οι αρμοδιότητες του Αρείου πάγου ελαττώθηκαν σε σημαντικό βαθμό (κι ακόμα περισσότερο επί Περικλέους), περιοριζόμενες κατ' ουσίαν στην εκδίκαση φονικών εγκλημάτων (βλ. και Κοινωνική και πολιτική οργάνωση στην αρχαία Ελλάδα, σελ. 171, καθώς και στο Επίμετρο).
	πλὴν τοῖς καλῶς γεγονόσι	ο Αριστοτέλης μας πληροφορεί ότι προ του Δράκοντος και του Σόλωνος « ἡ ...αἵρεσις τῶν ἀρχόντων ἀριστίνδην καὶ πλουτίνδην ἦν, ἐξ ὧν οἱ Ἀρεοπαγῖται καθίσταντο...». Με τη νομοθεσία του Σόλωνος οι άρχοντες κληρώνονταν «ἐκ προκρίτων», δηλαδή από ανθρώπους που είχαν προ-κριθεί από κάθε φυλή, από τις τάξεις και πάλι των πλουσίων. Είναι φανερό ότι εφ' όσον υπήρχε η διαδικασία της εκλογής, δεν υπεισέρχονταν μόνο κριτήρια καταγωγής ή περιουσίας, αλλά και ηθικά (πρβλ. τα όσα λέει ο Ισοκράτης για τους αρετήν και σωφροσύνην ενδεδειγμένους).
38	σημείοις δ' ἄν τις χρήσαιτο	στη Λογική του Αριστοτέλους το «σημεῖον» παίρνει τη σημασία της ένδειξης, του πιθανού επιχειρήματος, εν αντιθέσει προς το «τεκμήριον» που είναι βέβαιο, αποδεικτικό επιχείρημα.
	ἁπάντων τῶν περὶ τὴν αἵρεσιν καὶ τὴν δοκιμασίαν κατημελημένων	αναφέρεται στην εκλογή και δοκιμασία των αρχόντων κυρίως, οι οποίοι γίνονταν μέλη του Αρείου πάγου. Αυτοί δεν κληρώνονταν πλέον από προκρίτους που προέρχονταν από τις δύο ανώτερες τάξεις (πεντακοσιομεδίμνους - τριακοσιομεδίμνους) αλλά, – ήδη έξη χρόνια μετά τον θάνατο του Εφιάλτη – και από τους ζευγίτες. Μετά τη λήξη της θητείας τους οι άρχοντες ήσαν υποχρεωμένοι να λογοδοτήσουν για τα πεπραγμένα τους (εὔθυνα, ἡ) και να υποστούν μια περαιτέρω εξέταση ενώπιον του Αρείου πάγου (δοκιμασία) προκειμένου να διαπιστωθεί κατά πόσον είναι άξιοι να γίνουν μέλη του. Φαίνεται πως την εποχή αυτή οι διαδικασίες ελέγχου έχουν καταντήσει ολότελα τυπικές, πράγμα που επισημαίνει ο Ισοκράτης.
	ἐπειδὰν εἰς Ἄρειον πάγον ἀναβῶσιν	χαρακτηριστική η χρήση του «ἀναβῶσιν», λόγω του ότι ο Άρειος πάγος βρισκόταν πάνω σε λόφο. Γι' αυτό και λεγόταν και «ἄvω βουλή», έτσι ώστε να διακρίνεται από τη βουλή των Πεντακοσίων που συνεδρίαζε στον έσω Κεραμεικό.

Ασκήσεις

Να επισημανθούν όλοι οι τύποι συνθέτων ρημάτων που υπάρχουν στο κείμενο και να γραφεί το γ' πληθ. πρόσωπο Οριστικής Ενεστώτος και Παρατατικού.
Στη φράση «Θέλω να εφιστήσω την προσοχή σας σ' αυτό το ζήτημα» υπάρχει ένα λάθος. Να το επισημάνετε, να γράψετε τον ορθό τύπο και να τον δικαιολογήσετε.
Ποιες ήταν κατά τον Ισοκράτη οι προϋποθέσεις για να γίνει κάποιος μέλος του Αρείου πάγου την εποχή της «παλαιάς δημοκρατίας», και πώς συνάγεται έμμεσα ότι στη σύγχρονη του ρήτορα δημοκρατία δεν ισχύουν πλέον;
Ο Ισοκράτης, αναφερόμενος σε άλλη περίπτωση (Παναθηναϊκός, 153 - 155) στο παλαιό πολίτευμα των Αθηνών, το χαρακτηρίζει «δημοκρατίαν... ἀριστοκρατίᾳ μεμιγμένην». Με βάση και τις σχετικές αναφορές του παραπάνω αποσπάσματος, σε ποια συμπεράσματα καταλήγετε για τις «πολιτικές», «κοινωνικές» του πεποιθήσεις;

«Επίσημα» ασπίδος· γοργόνειο που περιβάλλεται από τρία συστρεφόμενα φτερά. Πρώτο μισό του 6ου αι. π.Χ., Μουσείο Ολυμπίας. (Εκδοτ. Αθηνών, «Τα Ελληνικά Μουσεία»)