§§ 36-37

Κείμενο

Η μέριμνα για την παιδεία, βάση της χρηστής διοίκησης

[36] Ἴσως ἂν οὖν τις ἐπιτιμήσειεν τοῖς εἰρημένοις, ὅτι τὰς μὲν πράξεις ἐπαινῶ τὰς ἐν ἐκείνοις τοῖς χρόνοις γιγνομένας, τὰς δ᾽ αἰτίας οὐ φράζω δι᾽ ἃς οὕτω καλῶς καὶ τὰ πρὸς σφᾶς αὐτοὺς εἶχον καὶ τὴν πόλιν διῴκουν. Ἐγὼ δ᾽ οἶμαι μὲν εἰρηκέναι τι καὶ τοιοῦτον, οὐ μὴν ἀλλ᾽ ἔτι πλείω καὶ σαφέστερον πειράσομαι διαλεχθῆναι περὶ αὐτῶν. [37] Ἐκεῖνοι γὰρ οὐκ ἐν μὲν ταῖς παιδείαις πολλοὺς τοὺς ἐπιστατοῦντας εἶχον, ἐπειδὴ δ᾽ εἰς ἄνδρας δοκιμασθεῖεν, ἐξῆν αὐτοῖς ποιεῖν ὅ τι βουληθεῖεν, ἀλλ᾽ ἐν ταύταις ταῖς ἀκμαῖς πλείονος ἐπιμελείας ἐτύγχανον ἢ παῖδες ὄντες.

γλωσσικά σχόλια

36	ἐπιτιμάω, -ῶ τινι	αποδοκιμάζω, κατακρίνω, μέμφομαι κάποιον. ΙΙ ἐπιτιμήσειεν· γ' εν. Ευκτ. Αορ., β' τύπος (αιολικός)
	διῴκουν	γ' πληθ. Παρατ. του ρ. διοικῶ.
	τὰ πρὸς σφᾶς αὐτούς	στις μεταξύ τους σχέσεις
	οὐ μὴν ἀλλά	αλλ' όμως. Η βραχυλογική φράση προήλθε από παράλειψη του ρήματος μετά το οὐ μὴν [εδώ: οὐ μὴν (ενν. εἴρηκα), ἀλλὰ πειράσομαι...]
	διαλέγομαι	συζητώ· εδώ: μιλάω, εξετάζω, εκφράζω τις απόψεις μου
37	οὐκ... ὄντες	Το «οὐκ» αναφέρεται συνολικά και στα δύο μέλη της πρώτης αντίθεσης (εἶχον μὲν - ἐξῆν δὲ) τα οποία λειτουργούν ως το ενιαίο α' μέλος μιας δεύτερης, ευρύτερης αντίθεσης: οὐκ [εἶχον μὲν - ἐξῆν δὲ] - ἀλλ' ἐτύγχανον...
	παιδεία	η ανατροφή παιδιού, η εκπαίδευση, το σύστημα εκπαιδεύσεως, κ.τ.τ. Εδώ: η εκπαίδευση κατά την παιδική ηλικία (σε αντιδιαστολή προς την ανδρική)
	ἐπιστατέω, -ῶ	κυριολεκτικά: στέκομαι κοντά σε κάποιον, υποστηρίζω, βοηθώ. Εδώ: εποπτεύω, επιτηρώ. II ἐπιστατῶν· επόπτης, επιτηρητής, πρβλ. «ο επιστάτης του σχολείου»
	ἐπειδὴ	χρονικός σύνδεσμος
	δοκιμασθεῖεν	επαναληπτική Ευκτική (ΣΑΕ σελ. 81- 82, σημ. β')
	δοκιμάζομαι εἰς ἄνδρας	υφίσταμαι τη δοκιμασία για να γίνω δεκτός στην τάξη των ανδρών, γίνομαι δεκτός κατόπιν δοκιμασίας στην τάξη των ανδρών, ενηλικιώνομαι
	ἐξῆν	Παρατατ. του απροσωπου ρ. ἔξεστι: είναι, δυνατόν
	ἐν αὐταῖς ταῖς ἀκμαῖς	ακριβώς στην ακμή, στο άνθος της ηλικίας τους

ερμηνευτικά σχόλια

36	ἐν ἐκείνοις τοῖς χρόνοις	ο ρήτορας αναφέρεται, με κάπως αφηρημένο τρόπο και εξιδανικευτική διάθεση, σ' όλη την περίοδο κατά την οποία ήταν σε ισχύ η «ἡ ὑπὸ τῶν προγόνων καταλειφθεῖσα πολιτεία» (από τη θέσπισή της, με τη νομοθεσία του Σόλωνα και του Κλεισθένη, μέχρι την εγκαθίδρυση της αθηναϊκής ηγεμονίας, που συντελέστηκε μετά τα Μηδικά). Φυσικά, οι διαφορές της νομοθεσίας του Σόλωνα από αυτήν του Κλεισθένη δεν επισημαίνονται.
37	πολλοὺς τοὺς ἐπιστατοῦντας εἶχον	υπήρχε πλήθος αρχών και εποπτών που φρόντιζαν για την εκπαίδευση και τη διαπαιδαγώγηση των Αθηναίων από την παιδική μέχρι και την εφηβική ηλικία: παιδοτρίβαι, γραμματοδιδάσκαλοι, αρμονικοί, ζωγράφοι, αριθμητικοί, γεωμέτραι, κοσμηταί, σωφρονισταί, οπλομάχοι, κ.λπ (βλ. και Κοινωνική και πολιτική οργάνωση στην αρχαία Ελλάδα, έκδ. ΟΕΔΒ, σελ. 77 - 81).
	ἐπειδὴ δ' εἰς ἄνδρας δοκιμασθεῖεν	οι Αθηναίοι έφηβοι εγγράφονταν «εἰς ἄνδρας» κατά το 18ο έτος της ηλικίας τους, αφού δοκιμάζονταν ενώπιον των δημοτών αρχικά και της βουλής κατόπιν, για να πιστοποιηθεί η γνησιότητα της καταγωγής τους και η ηλικία τους. Έπειτα, αφού έδιναν τον νενομισμένο όρκο στο τέμενος της Αγραύλου («οὐ καταισχυνῶ ὅπλα τὰ ἱερά...») οδηγούνταν στον Πειραιά όπου έπαιρναν τη βασική στρατιωτική εκπαίδευση και ακολούθως, μετά τη δημόσια επίδειξη της στρατιωτικής τους κατάρτισης, τοποθετούνταν ως φρουροί σε διάφορα σημεία της χώρας. (Βλ. και Κοινωνική και πολιτική οργάνωση στην αρχαία Ελλάδα, σελ. 90).

Ασκήσεις

ἐπιτιμήσειεν, διῴκουν: Να γίνει χρονική αντικατάσταση των τύπων.
«...τὰς μὲν πράξεις ἐπαινῶ τὰς ἐν ἐκείνοις τοῖς χρόνοις γεγενημένας, τὰς δ' αἰτίας οὐ φράζω...»: Να τραπεί η σύνταξη από ενεργητική σε παθητική.
«ἢ παῖδες ὄντες»: Για ποιο συντακτικό φαινόμενο πρόκειται εδώ, και πώς θα μπορούσαμε να αποκαταστήσουμε στην πλήρη της μορφή τη φράση;
«Ἐγὼ δ' οἶμαι μὲν εἰρηκέναι τι καὶ τοιοῦτον»: Να μελετήσετε το προηγούμενο τμήμα του λόγου και να επισημάνετε το σημείο στο οποίο ο Ισοκράτης έχει αναφερθεί σε κάτι παρόμοιο.
Πώς εκφράζεται σ' αυτό το τμήμα του λόγου το σχήμα «προ(κατα)λήψεως»;

Κωμικογράφημα