Ρητορικά Κείμενα (Β΄ Λυκείου Ανθρωπιστικών Σπουδών) - Βιβλίο Μαθητή (Εμπλουτισμένο)

 

ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ

 

Ο περὶ εἰρήνης διακρίνεται για όλες τις αρετές της πολιτικής ρητορικής τέχνης του Ισοκράτη: αρμονία αρχιτεκτονικού σχεδίου, στέρεη επιχειρηματολογία, υψηλός ηθικός τόνος, αποστρογγυλωμένη περίοδος, απόλυτη ισορροπία μεταξύ των μερών της περιόδου, καθαρή και σαφής διατύπωση, τέλεια ανταπόκριση νοήματος και έκφρασης, μουσικότητα.
Η εκφραστική τελειότητα δεν μπορεί να είναι άσχετη με κάποια ποιότητα του ίδιου του στοχασμού, ακόμη και του ήθους του ρήτορα.
Κι ενώ ο Ισοκράτης απείχε από την πολιτική δράση, άσκησε τόσο μεγάλη επίδραση με τους λόγους του, ώστε να θεωρείται ως ένας από τους παράγοντες που διαμόρφωσαν την πολιτική κατάσταση της εποχής του.
Στον περὶ εἰρήνης λόγο του, παρά τις επαναλήψεις και παρεκβάσεις, παρουσιάζει ευδιάκριτα τις πολιτικές του θέσεις. Απευθυνόμενος αποκλειστικά στους Αθηναίους προτείνει την αποκατάσταση ειρηνικών σχέσεων όχι μόνο με τους συμμάχους αλλά με ολόκληρο τον κόσμο, την παραίτηση από «τὴν κατὰ θάλασσαν ἀρχήν» καθώς και τη ριζική εσωτερική μεταρρύθμιση.
Ορισμένοι μελετητές διέκριναν στον λόγο αυτόν απογοήτευση και παραίτηση από το ιδανικό της ενώσεως των Ελλήνων, όπως το διακήρυσσε με τον Πανηγυρικό του το 380 π.Χ. Φαίνεται όμως πως το πολιτικό του αισθητήριο, που βασιζόταν σε μια καθολική ιστορική εποπτεία των σύγχρονων γεγονότων, τον οδήγησε σε ορθή πολιτική εκτίμηση των δεδομένων εκείνης της στιγμής και σε ανάλογη προσαρμογή των πολιτικών του θέσεων.
Ο Ισοκράτης, στη μακρόχρονη ζωή του, που καλύπτει σχεδόν έναν ολόκληρο αιώνα (436-338 π.Χ.), γνώρισε τις οδυνηρές συνέπειες του Πελοποννησιακού πολέμου, τη διάλυση της Β' Αθηναϊκής συμμαχίας, την παρακμή της Σπάρτης, όταν ανέλαβε την ηγεμονία, την αποτυχία της Θήβας να κατακτήσει την ηγεμονία. Γι' αυτό θεωρεί ως επιτακτική ανάγκη για την ανόρθωση την ειρήνευση του ελληνικού κόσμου. Αναγκάζεται ν' αποδεχθεί την Ανταλκίδεια ειρήνη του 387/6, στην οποία καθορίζεται η αυτονομία των ελληνικών πόλεων. Και τούτο γιατί θεωρεί την αυτονομία ως βάση πάνω στην οποία μπορεί να στηριχθεί η ενότητα των Ελλήνων.
Εκτός όμως από τις συμβουλές του για τη σύναψη και κυρίως τη διατήρηση της ειρήνης, το μεγαλύτερο μέρος του λόγου αφιερώνει στην επίκριση τόσο της εξωτερικής όσο και της εσωτερικής πολιτικής των Αθηναίων. Τις νέες πολιτειακές ιδέες του θ' αναπτύξει σφαιρικά στον Ἀρεοπαγιτικό.

 

 

Ασκήσεις γενικής θεώρησηςΕικόνα

  1. Να καταγράψετε στοιχεία από τον περὶ εἰρήνης λόγο, που επιβεβαιώνουν τις αρετές της Ισοκράτειας ρητορικής τέχνης.
  2. Ποια είναι τα επιχειρήματα του ρήτορα για την αναγκαιότητα της ειρήνης; Κατά πόσον τα θεωρείτε πειστικά;
  3. Να επισημάνετε λέξεις και φράσεις, πουφανερώνουν το ήθος των Αθηναίων (ηγετών και λαού).
  4. Οι ιδέες του Ισοκράτη υπέρ της ειρήνης και τα επιχειρήματα με τα οποία τις τεκμηριώνει, έρχονται σε αντίθεση με την όλη πολιτική του ρήτορα; Πιστεύετε πως σ' αυτήν την περίπτωση αποδείχτηκε πραγματιστής; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας.
  5. Πώς φαντάζεσθε τον Ισοκράτη ως πνευματική και πολιτική προσωπικότητα;
  6. Ποια επιχειρήματα θα χρησιμοποιούσατε, αν υπήρχε ανάγκη ν' αντιμετωπίσετε τον Ισοκράτη;

 

Τυραννοκτόνοι Οι «Τυραννοκτόνοι» Αρμόδιος και Αριστογείτων. Μαρμάρινο αντίγραφο ρωμαϊκής εποχής. (Αθήνα, Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης 1985)

 

Αρειος Πάγος
Ο Άρειος πάγος. (Φωτογραφία από το «Αθήνα - Αττική», εκδ. Κέδρος)