Ρητορικά Κείμενα (Β΄ Λυκείου Ανθρωπιστικών Σπουδών) - Βιβλίο Μαθητή (Εμπλουτισμένο)
γλωσσικά σχόλια
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| §34 | Ἀλλά γάρ... ἔργον εὑρεῖν | Η περίοδος είναι περίτεχνα κατασκευασμένη. Χαρακτηριστικά της συντάξεως το υπερβατό, η επανάληψη του εὑρεῖν (έμφαση) και το χιαστό (ποίων λόγων - πράξεως ποίας) |
| ὅ,τι τις κατηγορήσει... ἢ (ὅ,τι) ἐπιπλήξει... ἀφ᾽ ὁποίων λόγων (ἐπανορθώσεται) ἢ (ἀπὸ) ποίας πράξεως ποίας ἐπανορθώσεται | οι προτάσεις πλάγ. ερωτηματικές, αντικείμενα του εὑρεῖν | |
| τοῖς ἄλλοις ὑμῖν | το ὑμῖν έμμεσο αντικ. στο ἐπιπλήξει. Άμεσο αντικ. το ὅ,τι. τοῖς ἄλλοις, δοτ. της αιτίας ή της αναφοράς στο ἐπιπλήξει. (Ποιες επικρίσεις θα διατυπώσει για τα υπόλοιπα (θέματα) εις βάρος σας). Πολλοί αποδίδουν το ἄλλοις στο ὑμῖν (τους άλλους, εσάς) | |
| ἐπανορθοῦμαί τι | επαναφέρω κάτι στην προηγούμενη φυσική (ορθή) του θέση, επανορθώνω, διορθώνω | |
| τοῦτ' ἔργον εὑρεῖν | το δεικτ. τοῦτ' επαναλαμβάνει (ρητορική έμφαση) τα αντικ. του εὑρεῖν, που είναι οι πλαγ. ερωτ. προτάσεις ἀφ' ὁποίων λόγων ή πράξεως ποίας ἐπανορθώσεται. | |
| ἔργον (ἐστί) | απρόσ. έκφραση, αντίστοιχη προς το προηγ. χαλεπόν (ἐστι)· είναι δύσκολο, επίπονο | |
| ἃ προῄρησθε (β' πληθ. παρακμ. του ρ. προαιρέομαι, -οῦμαι) | αυτά που ήδη έχετε αποφασίσει | |
| ἐπικυρῶσαι· ἐπικυρόω, -ῶ (κῦρος = δύναμη, ασφάλεια, εγγύηση) | επικυρώνω, επιβεβαιώνω, επισφραγίζω | |
| καθ' ἓν ἀεί | το καθένα με τη σειρά του | |
| καὶ τἄλλ' ἂν ἴσως... σχοίη | η πρόταση είναι κυρία. Ο καί είναι προσθετικός, όχι συμπλεκτικός | |
| §35 | ἀντιλαμβάνομαί τινος | επιλαμβάνομαι, παίρνω στα χέρια μου, καταπιάνομαι (πρβλ. το εκκλησιαστικό αντιλαβοῦ, σῶσον κ.λπ.) |
| ἐρρωμένως | με ανδρεία, με σθένος. Το επίρρημα από τη μετοχή παθητ. παρακμ. του ρ. ῥώννυμι (δυναμώνω, ενισχύω) ἐρρωμένος = ρωμαλέος, ισχυρός. Το αντίθ. ἄρρωστος | |
| διεξίῃ | γ' εν. υποτ. ενεστ. του ρ. διέξειμι (διά-ἐξ- εἶμι). διεξέρχομαι, διηγούμαι, μνημονεύω λεπτομερώς (διεξοδικώς) | |
| ἐπαινῇ... καὶ διεξίῃ... καὶ λέγῃ | σχ. πολυσύνδετο και ομοιοτέλευτο | |
| ἀναθεῖναι | απρμφ. αορ. β' του ρ. ἀνατίθημι | |
| νομίζετε | προστακτική |
| §34 | Ἀλλὰ γὰρ οὐχ ὅ,τι... λέγειν | διακόπτει τον χείμαρρο των επικρίσεων με το συνηθισμένο στους ρητορικούς λόγους σχήμα της παραλείψεως, υποσιωπήσεως ή παρασιωπήσεως. Το σχήμα αυτό το χρησιμοποιούμε συχνά και στον καθημερινό λόγο (π.χ. έχω να 'πω πολλά, αλλά επί του παρόντος αρκούν αυτά ή θα έλεγα κάτι, αλλά έχε χάρη που... ή τι να σου 'πω, «θοῦ, Κύριε, φυλακὴν τῷ στόματί μου» κ.λπ.). Είναι ένα ρητορικό τέχνασμα· με το πρόσχημα ότι παραλείπεται κάτι υποβάλλονται στον ακροατή ποικίλες σκέψεις και υπόνοιες. |
| κατηγορῶ-ἐπιπλήττω | παρατηρείτε τη διαφορά της σημασίας των ρημάτων: Κατηγορῶ σημαίνει απαγγέλλω κατηγορία για κάποιο σοβαρό παράπτωμα ή έγκλημα. Ἐπιπλήττω σημαίνει απλώς επιτιμώ, επικρίνω, ψέγω, αποδοκιμάζω κάποιον για ελαφρό παράπτωμα, αβλεψία, αμέλεια ή παράλειψη. Και σήμερα η «επίπληξη» είναι η επιεικέστερη πειθαρχική ποινή. Ο ρήτορας επαναλαμβάνει επομένως την άποψη ότι ναι μεν οι ολιγαρχικώς πολιτευόμενοι έχουν τη βασική ευθύνη, αλλά και οι λοιποί Αθηναίοι δεν είναι τελείως ανεύθυνοι. Γι' αυτό πρέπει να «επανορθώσουν». |
|
| ἀλλ' ἀφ' ὁποίων λόγων... βέλτιον σχοίη | επαναλαμβάνει όσα και στο προοίμιο και σε άλλα σημεία ετόνισε. Εμμέσως δηλαδή, παρά τα όσα μόλις στην προηγούμενη πρόταση λέγει, επιπλήττει τους Αθηναίους για την αδράνειά τους στην εκτέλεση των αποφάσεων. Όμως και ο ίδιος λέγοντας ότι δεν είναι της παρούσης στιγμής «περὶ πάντων λέγειν», ζητεί να καλύψει ένα βασικό μειονέκτημα του λόγου του, την έλλειψη δηλ. πρακτικού μέρους. Ενώ δηλ. προτείνει την πραγματοποίηση μιας στρατιωτικής επιχειρήσεως, δεν εκθέτει ένα σχέδιο ενεργείας, δεν υποδεικνύει τους πόρους, τις απαιτούμενες στρατιωτικές δυνάμεις, τις πιθανές δυσκολίες και επιπτώσεις. Φαίνεται ότι ανέλαβε να μιλήσει υπέρ των Ροδίων δημοκρατικών γνωρίζοντας ότι, όπως είχαν τα πολιτικά πράγματα στην Ελλάδα και την Αθήνα τότε, δεν ήταν πιθανή η πραγματοποίηση μιας εκστρατείας στη Ρόδο. Εξ άλλου όπως φαίνεται από το «ἃ προῄρησθε» υπήρχαν πολλές εκκρεμότητες ως προς την εκτέλεση προηγουμένων αποφάσεων, ώστε να πάρει τη σειρά του και το θέμα της Ρόδου. Πράγματι η Ρόδος εξακολουθεί να κατέχεται το 346 π.Χ. από τον διάδοχο της Αρτεμισίας Ιδριέα. Προφανώς οι Ρόδιοι δημοκρατικοί ανέθεσαν στον Δημοσθένη την υποστήριξη του αιτήματός τους γνωρίζοντας τις πολιτικές του θέσεις και αυτός δεν άφησε ανεκμετάλλευτη την ευκαιρία να δώσει το πολιτικό του στίγμα τονίζοντας τις διαφορές του με την επικρατούσα πολιτική παράταξη του Ευβούλου.
Η προσπάθειά του να καθησυχάσει τους Αθηναίους ως προς τον περσικό κίνδυνο απέβλεπε ίσως και στο να στρέψει τα βλέμματα του λαού στις επικίνδυνες δραστηριότητες του Φιλίππου τις οποίες ευνοούσε η πολιτική του απομονωτισμού και της μη επεμβάσεως. Επισημαίνοντας τις επιπτώσεις της πολιτικής αυτής η οποία ευνοούσε την επικράτηση των ολιγαρχικών καθεστώτων, προβαίνει σε ένα πανδημοκρατικό προσκλητήριο για την ενότητα των δημοκρατικών δυνάμεων και τη σωτηρία της δημοκρατίας. |
|
| §35 | Ήδη από την §30 ο λόγος άρχισε να τείνει προς τον επίλογο που είναι η §35. | |
| ἄξια τῆς πόλεως | οι Αθηναίοι, και δικαίως, ήσαν υπερήφανοι ως πολίτες πόλεως που είχε χαρακτηρισθεί «δαιμόνιον πτολίεθρον», «Ἑλλάδος ἔρεισμα», «πρυτανεῖον τῆς σοφίας» κ.λπ. Αυτό όμως συνεπαγόταν και αυξημένες ευθύνες, το «ἄξια τῆς πόλεως πράττειν». Ο Δημ. επομένως απευθύνεται στη φιλοτιμία των συμπολιτών του των οποίων η νωθρότητα δεν αρμόζει στη λαμπρή Ιστορία μιας πόλεως που βασικό της χαρακτηριστικό ήταν το «ἀντιλαμβάνεσθαι ἐρρωμένως τῶν πραγμάτων». | |
| χαίρετ' ἀκούοντες... λέγῃ | αναφέρεται στους πανηγυρικούς ή τους επιτάφιους λόγους τους οποίους εκφωνούσαν σε διάφορες περιστάσεις επιφανείς πολίτες με ρητορικές ικανότητες. Κοινός τόπος των λόγων αυτών ήταν ο έπαινος της Αττικής γης και των προγόνων, των θεσμών της πόλεως, της φιλοπατρίας και των κατορθωμάτων των πολιτών της από τους μυθικούς ακόμη χρόνους. Τα συνήθως υπερβολικά αυτά εγκώμια άκουγαν οι Αθηναίοι με ιδιαίτερη ικανοποίηση και υπερηφάνεια (βλ. στο τέλος του βιβλίου σχετικό κείμενο από τον Πλατωνικό «Μενέξενο»). | |
| τὰ τρόπαια | ήσαν πρόχειρα, σπανίως μονιμότερα, μνημεία τα οποία έστηναν στο πεδίο της μάχης οι νικητές ως σύμβολα της τροπής, της ήττας δηλ. και φυγής των αντιπάλων. Τα αποτελούσαν ασπίδες, περικεφαλαίες και άλλα όπλα των πεσόντων εχθρών κρεμασμένα συνήθως σε δέντρα ή ξύλινους στύλους. Τα αφιέρωναν στον «Τροπαῖον» Δία και ήσαν απαραβίαστα. Τα χρησιμοποιούμενα στα κείμενα ρήματα είναι στῆσαι, θεῖναι, ἱδρῦσαι, ἐγεῖραι (τρόπαιον). Συνηθισμένη είναι σήμερα η φράση «νικητής και τροπαιούχος». «Τροπαιοφόρος» επίσης αποκαλείται ο Άγιος Γεώργιος που απεικονίζεται έφιππος και δρακοντοκτόνος στις σημαίες του σύγχρονου Ελληνικού πεζικού. | |
| οὐχ ἵνα θαυμάζητε... ἀλλ' ἵνα καὶ μιμῆσθε | (σχήμα αντιθέσεως). Η προτροπή γενικώς είναι συνηθισμένο στοιχείο του επιλόγου. Η προτροπή προς μίμηση των προγόνων συνηθίζεται και σήμερα στους πανηγυρικούς λόγους των εθνικών εορτών. |
| ΟΡΙΣΤΙΚΗ | ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ | ΕΥΚΤΙΚΗ | ΠΡΟΣΤΑΚΤΙΚΗ |
| δυνηθῆτε ἐπαινῇ διεξίῃ λέγῃ θαυμάζητε μιμῆσθε |
| κατηγορῶ | κόλακα | |
| έπιπλήττω |  |
τὴν ἀλήθειαν |
| ού χαλεπόν εὑρεῖν | τὸν ἀγαθὸν αὐλητήν | |
| ἔργον εὑρεῖν | ὃ οἶδα | |
| ἐπαινῶ | τὰς Ἡροδότου ἱστορίας | |
| διεξέρχομαι | τῷ νεανίσκῳ τὴν αὐθαδίαν | |
| λέγω | τοῦ προδότου |