KEIMENO

Ισοτιμία των φύλων στη συμμετοχή στην εξουσία

[Σωκράτης:] Επομένως, φίλε μου, δεν υπάρχει έργο (επιτήδευμα) σχετικά με τη διοίκηση της πολιτείας το οποίο να προσιδιάζει στη γυναίκα ως γυναίκα², ούτε στον άνδρα ως άνδρα, αλλά οι φυσικές ικανότητες είναι κατά τρόπο όμοιο διάσπαρτες και στα δύο φύλα, κι είναι σύμφωνο με τη φύση να συμμετέχει η γυναίκα σε όλα τα έργα, το ίδιο και ο άνδρας, γενικώς όμως η γυναίκα είναι πιο αδύναμη από τον άνδρα³.
[Γλαύκων:] Βεβαίως.
[Σωκράτης:] Θα τα αναθέσουμε λοιπόν όλα στους άνδρες, και στις γυναίκες τίποτα;
[Γλαύκων:] Αυτό δε γίνεται.
[Σωκράτης:] Θα πούμε, φαντάζομαι, ότι μια γυναίκα είναι από τη φύση της κατάλληλη για το επάγγελμα του γιατρού κι η άλλη όχι, επίσης ότι η μια έχει καλλιτεχνική προδιάθεση κι η άλλη όχι.
[Γλαύκων:] Ασφαλώς.
[Σωκράτης:] Δεν υπάρχει επίσης γυναίκα με φυσική προδιάθεση για τη γυμναστική και για την πολεμική τέχνη κι από την άλλη γυναίκα ακατάλληλη για πόλεμο και χωρίς κλίση στη γυμναστική;
[Γλαύκων:] Κατά τη γνώμη μου, ναι.
[Σωκράτης:] Το ίδιο και γυναίκα με φυσική προδιάθεση για τη σοφία κι άλλη που μισεί τη γνώση; Επίσης άλλη που να 'ναι ψυχωμένη κι άλλη ξέψυχη;
[Γλαύκων:] Και αυτά.
[Σωκράτης:] Επομένως υπάρχει και γυναίκα κατάλληλη για το έργο του φύλακα και άλλη που δεν είναι κατάλληλη γι' αυτό. Ή μήπως και τους άνδρες που τους προορίζαμε για το έργο του φύλακα δεν τους επιλέξαμε με βάση αυτά τα φυσικά προσόντα⁴;
[Γλαύκων:] Ναι, με αυτά.
[Σωκράτης:] Συνεπώς η φυσική καταλληλότητα για το έργο του φύλακα είναι η ίδια και στη γυναίκα και στον άνδρα, με μόνη διαφορά ότι στη μια περίπτωση είναι πιο αδύναμη⁵, ενώ στην άλλη πιο ισχυρή.

1. Στο 5ο βιβλίο της Πολιτείας (Πολιτεία, Ε, 449a-471c), ο Πλάτων υποστηρίζει πως οι φυσικές δυνάμεις και ικανότητες έχουν κατανεμηθεί εξίσου στα δύο φύλα. H μόνη εκ φύσεως διαφορά μεταξύ ανδρών και γυναικών είναι αυτή που αφορά στη διαδικασία της αναπαραγωγής, η οποία όμως δε θέτει φραγμό στις γυναίκες για ίση συμμετοχή στις υψηλότερες θέσεις μέσα στην «ιδανική» πολιτεία. Κατά τον Πλάτωνα, το φύλο δεν έχει καμία σχέση με τη διανοητική ανάπτυξη και τις ατομικές ικανότητες των προσώπων.
2. Έργο που προσιδιάζει στη γυναίκα: η θέση της γυναίκας στην αρχαία Eλλάδα ήταν δυσμενής. Iδιαίτερα στην Αθήνα, υπήρχαν πολλές διακρίσεις σε βάρος των γυναικών. Οι Αθηναίες όλων των κοινωνικών τάξεων δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα και ζούσαν μια ζωή περιορισμένη στο σπίτι.
   
3. Πιο αδύναμη από τον άνδρα: ο Πλάτων ενδιαφέρεται για την αγωγή, η οποία πρέπει να παρέχεται στην «ιδανική» πολιτεία, προσφέροντας σ' όλους τους πολίτες ίσες ευκαιρίες. Oι προτάσεις του για την ισότητα των φύλων, μολονότι «επαναστατικές», αποβλέπουν στο συμφέρον της πόλης και μετριάζονται από την παραδοχή ότι οι γυναίκες είναι πιο αδύναμες από τους άνδρες.
4. Eπιλέξαμε με βάση τα φυσικά προσόντα: ο Πλάτων είναι ο πρώτος, και ο μόνος από τους συγχρόνους του, που ασκεί κριτική στο κοινωνικό σύστημα αναγνωρίζοντας τη σπατάλη των γυναικείων δυνατοτήτων που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την ανάπτυξη της πολιτικής κοινωνίας. (Λέει χαρακτηριστικά ότι «μια πόλη που δε χρησιμοποιεί τις γυναίκες εξίσου όπως τους άνδρες είναι μία πόλη μισή· είναι όπως ένας άνθρωπος που δε χρησιμοποιεί και τα δύο του χέρια»).
5. Φυσική καταλληλότητα και φύλα: εδώ ο Πλάτων εκφράζει την άποψη ότι οι γυναίκες δεν εμποδίζονται λόγω του φύλου τους να συμμετάσχουν στις αρμοδιότητες της πολιτείας. Έχει υπάρξει μεγάλη διαφωνία σχετικά με το κατά πόσο ο Πλάτων ήταν «φεμινιστής». Οπωσδήποτε, η ιδέα που υποστήριξε στην αρχή του κειμένου, ότι οι γυναίκες μπορούν να συμμετέχουν στη διοίκηση της πολιτείας, ήταν ιδιαίτερα πρωτοποριακή και επαναστατική για την εποχή του. Όμως, ορισμένοι έχουν παρατηρήσει ότι σε άλλα χωρία των διαλόγων του εκφράζεται υποτιμητικά για τις γυναίκες και ότι, στην πραγματικότητα, αυτό που επιθυμεί είναι να χρησιμοποιήσει προς όφελος της ιδανικής πολιτείας όσο το δυνατόν περισσότερο τις γυναίκες και όχι να τις χειραφετήσει.

1. Ποια επαγγέλματα ή δραστηριότητες αναφέρει ο Πλάτων τα οποία μπορούν να ασκήσουν οι γυναίκες της «ιδανικής» πολιτείας;
2. Γιατί η αρετή δεν είναι προνόμιο ορισμένου φύλου σύμφωνα με τον Πλάτωνα;
3. Νομίζετε ότι ο ρόλος που δίνει στις γυναίκες ο Πλάτων είναι κάτι νέο και επαναστατικό ή συνδέεται με τις παραδόσεις και τις συνήθειες των Αθηναίων της εποχής;
4. Ποιες αρετές αποδίδει ο Πλάτων εξίσου και στα δύο φύλα στο παράλληλο κείμενο (1); Παρατηρείται διαφοροποίηση στη σκέψη του σε σχέση με όσα αναφέρει στο απόσπασμα της Πολιτείας που μελετήσατε;
5. Σκεφτείτε παραδείγματα από την καθημερινή χρήση της γλώσσας στα οποία γίνεται αποκλειστική χρήση του αρσενικού γένους για να δηλωθεί το σύνολο των ανθρώπων ή περιπτώσεις όπου το αρσενικό γένος χρησιμοποιείται για να δηλώσει και το θηλυκό. Κατά τη γνώμη σας, είναι αυτό σωστό;
   

ΘEMΑΤΑ ΓIΑ ΣYZHTHΣH Ή ΓPΑΠTH EPΓΑΣIΑ

1. Αναζητήστε γυναικεία ιστορικά πρόσωπα που διακρίθηκαν κατά την ελληνική αρχαιότητα και προσπαθήστε να αναφέρετε όσο το δυνατόν περισσότερα ονόματα. Στη συνέχεια, επιλέξτε μία από αυτές τις γυναίκες και αναφερθείτε σύντομα στον βίο και τη δραστηριότητά της.
   
2. Αναζητήστε γυναικεία μυθικά πρόσωπα που έχουν εμπνεύσει τους ποιητές της αρχαιότητας από τον Όμηρο μέχρι τον Ευριπίδη. Στη συνέχεια, αφού χωριστείτε σε ομάδες, να αναφερθείτε σύντομα στους αρχαίους μύθους που αφορούν γυναίκες και στον τρόπο που παρουσιάζεται ο χαρακτήρας τους.
3. Με ποιον τρόπο συσχετίζονται οι απόψεις του Πλάτωνα για τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία και το κράτος με την άποψη που εκφράζει ο Κρέων, στο παράπλευρο κείμενο με τον τίτλο: «Υποτίμηση της γυναίκας»; O Kρέων ως βασιλιάς της Θήβας, συγκρούστηκε με την ανιψιά του Aντιγόνη, που ήθελε να θάψει τον αδελφό της Πολυνείκη, παρόλο που είχε πολεμήσει εναντίον της πόλης των Θηβών διεκδικώντας την εξουσία από τον δίδυμο αδελφό του Eτεοκλή. Ο ίδιος ο βασιλιάς υποστήριζε ότι πρωταρχικό καθήκον είναι η υπακοή και η πειθαρχία στον άρχοντα και τους νόμους της πατρίδας της.

ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ

1. O Περικλής αναφέρει στον Eπιτάφιο λόγο του (Θουκυδίδης, Iστορίαι, Bιβλίο II, 45, 2, μτφρ. I.Θ. Kακριδής, Bιβλιοπωλείο της Eστίας, Aθήνα 1984): «Kι αν ακόμα πρέπει να πω κάτι και για των γυναικών την αρετή, όσες θ' απομείνουν τώρα χήρες, φτάνει μια σύντομη παραίνεση, για να δείξω ό,τι χρειάζεται· να μη φανείτε κατώτερες από τη γυναικεία φύση σας, μεγάλη σε σας η δόξα, το ίδιο και σε όποια το όνομά της θα ακουστεί όσο γίνεται πιο λίγο μέσα στους άνδρες, είτε για καλό είτε για κακό». Σχολιάστε την άποψη αυτή του Περικλή και συγκρίνατέ την με την άποψη του Πλούταρχου για τις Σπαρτιάτισσες που βρίσκεται στη σελ. 79 (στο περιθώριο).
2. Ανατρέχοντας στα βιβλία της Αρχαίας Ιστορίας σας, σε άλλα βιβλία Iστορίας και στις απεικονίσεις του κεφαλαίου, σκιαγραφήστε την καθημερινή ζωή των γυναικών στην αρχαία Αθήνα της εποχής του Περικλή κάνοντας ειδική αναφορά στην προσωπικότητα της Ασπασίας, της συντρόφου του σημαντικού αυτού Aθηναίου πολιτικού. Επίσης, να συγκρίνετε τη ζωή των γυναικών της Αθήνας με την αντίστοιχη των γυναικών της Σπάρτης (Συμβουλευτείτε και το Ανθολόγιο της B' Γυμνασίου: Aρχαία Eλλάδα: O τόπος και οι άνθρωποι).