[Σωκράτης:] Σε ρωτώ² λοιπόν ό,τι σε ρώτησα και πρωτύτερα, για να συνεχίσουμε τη διερεύνησή μας γύρω στη δικαιοσύνη³. Τι είναι και πώς σχετίζεται με την αδικία. Γιατί ακούστηκε εδώ ότι η αδικία είναι κάτι πιο δυνατό και πιο αποτελεσματικό από τη δικαιοσύνη. Τώρα όμως, είπα, αν συμβαίνει η δικαιοσύνη να είναι σοφία και αρετή⁴, εύκολα, φαντάζομαι, θα γίνει φανερό ότι είναι και κάτι πιο δυνατό από την αδικία, αφού η αδικία είναι άγνοια⁵[…] δε θέλω όμως, Θρασύμαχε, να δούμε το πράγμα με αυτόν τον απλό και επίπεδο τρόπο αλλά να το εξετάσουμε κάπως έτσι: Θα δεχόσουν ως δεδομένο ότι μια πολιτεία μπορεί να είναι άδικη και να επιχειρεί, παραβαίνοντας το δίκαιο, να υποδουλώσει άλλες πολιτείες και να το κατορθώνει και πολλές να τις κρατάει υπόδουλες; […] Αν δουλειά της αδικίας είναι να σπέρνει παντού το μίσος, όπου κι αν εμφανίζεται, σε ελεύθερους ή σε δούλους, άραγε δε θα τους κάνει να μισούν ο ένας τον άλλο και να 'χουν διχόνοια και να μην μπορούν να πράξουν κάτι από κοινού⁶; […] Κι όταν εισχωρήσει σε δύο άτομα; Δε θα 'ρθει διχόνοια ανάμεσά τους; Δε θα 'χουν διαφορές, δε θα μισηθούν, δε θα γίνουν εχθροί και μεταξύ τους και με τους δίκαιους ανθρώπους; […] Κι αν η αδικία, θαυμάσιέ μου άνθρωπε, εισχωρήσει σε ένα άτομο⁷, άραγε θα χάσει τη δύναμή της ή θα την διατηρήσει αμείωτη;

1. Tο κείμενο είναι από το πρώτο βιβλίο της Πολιτείας, ένα από τα πιο σημαντικά έργα του Πλάτωνα, που χωρίζεται σε 10 βιβλία. Tο πρώτο βιβλίο, σε αντίθεση με τα άλλα, μοιάζει πολύ με τους πρώιμους πλατωνικούς διαλόγους (Απολογία, Kρίτων) και είναι διάλογος του Σωκράτη κυρίως με τον σοφιστή Θρασύμαχο. Eδώ ο Σωκράτης επισκέπτεται τον Πειραιά, για να παρακολουθήσει τη θρησκευτική τελετή μιας ξένης θεάς, και πείθεται να επισκεφθεί το σπίτι του Κέφαλου, ενός ηλικιωμένου πλούσιου μετοίκου από τις Συρακούσες. Συνομιλεί με αυτόν, τον γιο του Πολέμαρχο και τον σοφιστή Θρασύμαχο και ο καθένας παρουσιάζει τις δικές του απόψεις για τη δικαιοσύνη. Οι συνομιλητές οδηγούνται σε σύγχυση από τις συνεχείς ερωτήσεις του Σωκράτη.
   
2. Σε ρωτώ: ο Σωκράτης συνομιλεί με τον Θρασύμαχο γύρω από την έννοια της δικαιοσύνης. O Θρασύμαχος εξυμνεί την αδικία. Yποστηρίζει ότι «δικαιοσύνη είναι το δίκαιο του ισχυρότερου» και ότι όλοι μας θα αδικούσαμε αν είχαμε την ευκαιρία.
   
3. Δικαιοσύνη: σκοπός του διαλόγου είναι να αποκαλύψει τι είναι η δικαιοσύνη (δηλαδή να βρει την ουσία της) και γιατί οφείλουμε να είμαστε δίκαιοι ή ηθικά ορθοί. Ο Θρασύμαχος υποστηρίζει ότι, εφόσον αυτό που ονομάζουμε «δικαιοσύνη» απλώς συνδέεται με τα ενδιαφέροντα των αντίθετων ομάδων μέσα σ' ένα κράτος, μπορούμε να πάψουμε να ασχολούμαστε με αυτήν. Υποστηρίζει, επίσης, ότι η δικαιοσύνη συνήθως ευνοεί τους ηγέτες, που θεσπίζουν τους νόμους για το συμφέρον τους, και όχι τους υπηκόους. Πραγματικά ευτυχής, κατά τη γνώμη του, είναι ο άδικος αφού πάντοτε αποκτά το καλύτερο.
4. Η δικαιοσύνη είναι… αρετή: η αρετή ορίζεται εδώ ως η δεξιότητα της ψυχής για σοφία και δικαιοσύνη, είναι η ενότητα εσωτερικής υπεροχής και εξωτερικής αποδοχής. Κατά τον Πλάτωνα η δικαιοσύνη, η σοφία, η ανδρεία και η σωφροσύνη, οι τέσσερις πλατωνικές αρετές, είναι είδη ανθρώπινης αρετής, επειδή είναι ποιότητες που καθιστούν αυτούς που τις κατέχουν (άνδρες ή γυναίκες) αγαθούς (δηλαδή καλούς, ευγενείς, ανδρείους, άριστους).
5. Η αδικία είναι άγνοια: ο Σωκράτης υποστηρίζει ότι κανείς δεν είναι εκ φύσεως κακός (οὑδεὶς ἑκὼν κακός) και πως κάποιος γίνεται κακός ή άδικος από άγνοια (οὑδεὶς ἑκὼν ἁμαρτάνει). Eδώ έχουμε το σωκρατικό παράδοξο: «αρετή είναι η γνώση». Yποστηρίζει δηλαδή ότι διαπράττουμε αδικία, επειδή δε γνωρίζουμε ποιο είναι το σωστό, συνεπώς η γνώση μάς οδηγεί στην αρετή.
6. Πολιτεία… από κοινού: ο Σωκράτης υποστηρίζει πως η δικαιοσύνη φέρνει στο άτομο και την κοινωνία γαλήνη και ομόνοια, ενώ η αδικία φέρνει διχόνοια, ζηλοφθονία, αντιπαλότητα. O Σωκράτης δίνει εδώ έναν ορισμό της δικαιοσύνης: «H δικαιοσύνη είναι συνεργασία». O Σωκράτης πρώτος προσπάθησε να δώσει ορισμούς των πραγμάτων, δηλαδή να ορίσει την ουσία τους (ἐζήτει τό τί ἐστιν, Aριστοτέλης, Mεταφυσικά, 1078b 23).
7. Κι αν η αδικία εισχωρήσει σε ένα άτομο: εδώ μετατοπίζεται το ενδιαφέρον από τη δικαιοσύνη ως τρόπο της εξωτερικής συμπεριφοράς στη δικαιοσύνη ως θεμελιώδη αρετή και ενεργητική αρχή της ανθρώπινης ψυχής. Οι νόμοι του δίκαιου είναι οι ίδιοι και για τις κοινωνικές τάξεις και για τις πόλεις και για τα άτομα.

1. Ποιες φράσεις στο κείμενο της ενότητας είναι ενδεικτικές για τη μέθοδο που ακολουθούσε ο Σωκράτης στις συζητήσεις του; Πώς μπορούμε να ονομάσουμε τη μέθοδο αυτή;
2. Ποιο θετικό μήνυμα θέλει να μας δώσει ο Πλάτων με καθένα από τα επιχειρήματα που έχουμε στο κείμενο αυτό;
3. Σε ποιες περιπτώσεις έχει και σήμερα σημασία η συζήτηση για τη δύναμη και την αποτελεσματικότητα της δικαιοσύνης;
4. Στο παράλληλο κείμενο (1) περιέχονται οι πολιτικές απόψεις του Σωκράτη. Ποια επιχειρήματα εκφράζουν οι νόμοι σε σχέση με την απονομή της δικαιοσύνης και την αναγκαιότητα της υπακοής σε αυτούς; Ποιες υποχρεώσεις έχει ο καθένας από μας απέναντι στους νόμους της χώρας στην οποία ζει;
   
5. Ποια σημασία αποδίδει στους νόμους για την καλή διακυβέρνηση της πολιτείας ο Πλάτων στο παράλληλο κείμενο (2);

1. Στην Πολιτεία ο Πλάτων υποστηρίζει ότι ο δίκαιος άνθρωπος είναι σε καλύτερη μοίρα από τον άδικο. Αν ισχύει αυτή η άποψη, τότε ένας πραγματικά δίκαιος άνθρωπος θα πράξει ηθικά ορθά ακόμη και όταν αυτή του η πράξη έρχεται σε αντίθεση με το συμφέρον του. Τέτοια ήταν η συμπεριφορά του Σωκράτη στη φυλακή, όταν αρνήθηκε να δραπετεύσει προκειμένου να μην αδικήσει την πολιτεία. Από ποια άποψη λοιπόν ο Σωκράτης ήταν σε καλύτερη μοίρα σ' αυτήν την περίπτωση; Να συζητήσετε το θέμα, λαμβάνοντας υπόψη τις αντιλήψεις του Σωκράτη για τη δικαιοσύνη που περιέχονται στα κείμενα και στα σχόλια της ενότητας.
2. Συζητήστε τις απόψεις που εκφράζει ο Eυριπίδης στις Iκέτιδες λαμβάνοντας υπόψη σας την ιστορική πραγματικότητα (Αξιοποίηση του χωρίου «Δημοκρατία και μοναρχία» της σελίδας 66, και της Εισαγωγής, σελ. 58).

Τα περισσότερα έργα του Πλάτωνα είναι διάλογοι με κύριο ομιλητή τον Σωκράτη. Γιατί ο Πλάτων επέλεξε αυτή τη μορφή γραπτού λόγου; Συζητήστε το θέμα κατά πόσο αυτός εκφράζει τις δικές του αντιλήψεις ή τον Σωκράτη στα έργα του. Αναζητήστε και καταγράψτε παραδείγματα λογοτεχνικών έργων ή άλλων μορφών τέχνης που έχουν τη μορφή διαλόγου τόσο κατά την αρχαιότητα όσο και στη σύγχρονη εποχή και αναφερθείτε στην επίδραση που ασκούν αυτά στο ευρύτερο κοινό.